Thuyết chuyển đổi quyền lực là gì? Bản chất, nội dung và liên hệ thực tiễn

1. Thuyết chuyển đổi quyền lực là gì?

Mặc dù thừa hưởng nhiều yếu tố của chủ nghĩa hiện thực như xem sức mạnh và sự phân phối sức mạnh đóng vai trò thiết yếu trong việc phân định kết quả chính trị thế giới, nhưng thuyết Chuyển đổi quyền lực lại nhìn thế giới bằng một nhãn quan khác. Theo đó, trật tự thế giới không phải là vô chính phủ, mà được phân thành một hệ thống thứ bậc dựa trên sức mạnh của các quốc gia.

Thuyết chuyển giao quyền lực cho rằng mục đích cuối cùng là giành vị thế lớn hơn trong trật tự thế giới. Cũng theo hướng tiếp cận này, sự xích lại gần nhau về sức mạnh giữa các cường quốc sẽ là nguy cơ cho bất ổn, chiến tranh và xung đột.

Thuyết chuyển đổi quyền lực trong tiếng Anh là Power transition theory.

Chắc hẳn chúng ta đã nghe rất nhiều về thuyết chuyển đổi quyền lực đây được biết đến là một lí thuyết trong quan hệ quốc tế nghiên cứu mối quan hệ giữa các quốc gia trong hệ thống quốc tế.

Như vậy có thể thấy trên thực tế về thuyết chuyển đổi quyền lực lần đầu tiên được tranh luận vào cuối những năm 1950 bởi Organski. Theo đó nên thuyết này tập trung vào bản chất phân cấp của các quốc gia trong hệ thống quốc tế. Vì vậy, sự chú ý không phải là sự hỗn loạn trong quan hệ quốc tế, mà là, nhà nước mạnh hơn đặt ra luật chơi như thế nào.

Có thể hiểu theo cách đơn giản thì thuyết chuyển đổi quyền lực sẽ hoạt động thường thì sẽ trọng tâm vào phân tích mối quan hệ giữa các cường quốc trong hệ thống quan hệ quốc tế khi xuất hiện thay đổi về cán cân sức mạnh.

Thuyết chuyển giao quyền lực đã và đang chứng tỏ mức độ quan trọng của mình trong việc giải thích tư duy cũng như các mối quan hệ giữa các quốc gia trên thế giới. Cách tiếp cận này đóng góp vào tổng thể những lý giải về các chuyển biến chính trị quan trọng trên thế giới. Sự vận dụng của nó đề cập đến hầu hết những cường quốc trên thế giới, theo tiến trình lịch sử trong giai đoạn hiện đại.

2. Bản chất thuyết chuyển đổi quyền lực:

Theo như trên đây chúng ta đã thấy thì có thuyết chuyển đổi quyền lực được tạo lập dựa trên các mối quan hệ giữa các cường quốc trong hệ thống quan hệ quốc tế khi xuất hiện thay đổi về cán cân sức mạnh. Mặc dù thừa hưởng nhiều yếu tố của chủ nghĩa hiện thực như xem sức mạnh và sự phân phối sức mạnh đóng vai trò thiết yếu trong việc phân định kết quả chính trị thế giới, nhưng Thuyết chuyển đổi quyền lực lại nhìn thế giới bằng một nhãn quan khác. Theo đó, trật tự thế giới không phải là vô chính phủ, mà được phân thành một hệ thống thứ bậc dựa trên sức mạnh của các quốc gia.

Mặc dù thừa hưởng nhiều yếu tố của chủ nghĩa hiện thực như xem sức mạnh và sự phân phối sức mạnh đóng vai trò thiết yếu trong việc phân định kết quả chính trị thế giới, nhưng thuyết chuyển đổi quyền lực lại nhìn thế giới bằng một nhãn quan khác. Theo đó, trật tự thế giới không phải là vô chính phủ, mà được phân thành một hệ thống thứ bậc dựa trên sức mạnh của các quốc gia.

Như chúng ta thấy thì khác với lí thuyết cân bằng quyền lực, tại thuyết chuyển đổi quyền lực cho rằng mục tiêu cuối cùng của các quốc gia không phải là theo đuổi hay tích lũy sức mạnh. Thay vào đó, sức mạnh chỉ là một phương tiện để các quốc gia theo đuổi một mục tiêu quan trọng hơn, đó là giành được vị trí lợi thế hơn trong hệ thống thứ bậc quốc tế.

Khi một thứ hạng mới được xác lập, phản ánh hợp lí hơn tương quan sức mạnh giữa các quốc gia, thì trật tự và hòa bình sẽ được thiết lập.

Có thể thấy rằng khi thuyết cân bằng quyền lực đưa ra những minh chứng để cho thấy sự cân bằng quyền lực giữa các quốc gia với nhau là yếu tố rất quan trọng và đặc biệt để giúp duy trì hòa bình và ổn định trong hệ thống quốc tế, thì Thuyết chuyển đổi quyền lực lại cho rằng việc quyền lực của các quốc gia, đặc biệt là của các cường quốc trong hệ thống, xích lại gần nhau và trở nên cân bằng lại dẫn tới nguy cơ xảy ra chiến tranh bá quyền, làm mất ổn định hệ thống.

3. Nội dung của thuyết chuyển đổi quyền lực:

Trật tự thế giới không phải là vô chính phủ, mà được phân thành một hệ thống thứ bậc dựa trên sức mạnh của các quốc gia.

Theo cách phân chia này, sự thay đổi về cán cân sức mạnh sẽ dẫn đến sự thay đổi về vị trí của mỗi quốc gia trong hệ thống quốc tế nếu quốc gia đó cảm thấy không hài lòng với vị trí mình đang có. Như vậy ta thấy với mức độ hài lòng và không hài lòng trong hệ thống sẽ được thuyết chuyển đổi quyền lực xem như là chỉ dấu nhằm xác định nước nào là cường quốc nguyên trạng , muốn duy trì hệ thống thứ bậc hiện hữu, và nước nào là cường quốc xét lại, muốn sử dụng sức mạnh đề thay đổi trật tự, đòi phân chia lại lợi ích.

Mặc dù có thể có nhiều nước không hài lòng với vị trí mình đang có, nhưng do các nước yếu không đủ khả năng thay đổi hệ thống thứ bậc của hệ thống nên thuyết chuyển đổi quyền lực chỉ tập trung vào những nước đang trỗi dậy về sức mạnh và có mức độ không hài lòng tăng cao đối với hệ thống thứ bậc hiện hữu.

Sự bất ổn định của hệ thống xảy ra bắt nguồn từ mối tương tác giữa quốc gia bá chủ và cường quốc đang lên. Việc khoảng cách quyền lực giữa hai bên ngày càng thu hẹp dẫn đến nhiều tình huống có khả năng gây ra mâu thuẫn. Chúng ta thấy thể hiện đầy đủ nhất là cường quốc đang lên cảm thấy sức mạnh của mình không tương xứng với vị trí đang có và không chấp nhận trật tự cũ. Bằng cách thách thức vị trí bá quyền hay lãnh đạo của quốc gia bá chủ, cường quốc đang lên muốn phân chia lại lợi ích, nâng cao vị trí của mình trong hệ thống thứ bậc hoặc tăng cường ảnh hưởng của mình trong các tổ chức quốc tế, áp đặt các luật chơi phù hợp với lợi ích của mình lên hệ thống.

Ngược lại, quốc gia bá chủ cũng không muốn vị trí và lợi ích của mình bị thách thức bởi cường quốc đang lên. Nhận thức được sự thay đổi về quyền lực đang diễn ra, nước này có thể thực hiện các hành động ngăn chặn, như phát động một cuộc chiến phủ đầu chống lại cường quốc đang lên trong lúc mình còn ở thế thượng phong. Nguyên nhân này cung chứng minh cho việc các học giả cho ằng thuyết chuyển đổi quyền lực được biết đến là có quan điểm bi quan về sự thay đổi cán cân sức mạnh.

Như chúng ta thấy đối với thuyết chuyển đổi quyền lực đã được nhiều học giả sử dụng để kiểm chứng các trường hợp chuyển đổi quyền lực trong lịch sử. Kết quả thực nghiệm miêu tả một bức tranh hỗn hợp. Sự thay đổi cán cân quyền lực từng diễn ra một cách hòa bình trong trường hợp Mỹ vượt Anh ở những năm cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Theo đó, hợp tác giữa quốc gia bá chủ và cường quốc đang lên đã diễn ra một cách êm thấm. Tuy nhiên, trong trường hợp Đức vượt Anh cũng khoảng thời gian này thì chiến tranh lại xảy ra.

Trong thời gian gần đây, việc Trung Quốc trỗi dậy dần trở thành một cường quốc toàn cầu đã làm dấy lên nhiều cuộc tranh luận. Chúng ta thấy ở số học giả đã sử dụng các nội dung liên quan tới thuyết chuyển đổi quyền lực để có thể đưa ra quan điểm về quan hệ giữa quốc gia bá chủ hiện tại là Mỹ và cường quốc đang lên là Trung Quốc.

4. Liên hệ thực tiễn thuyết chuyển đổi quyền lực:

Trên thực tế có thể nhận thấy rằng đối với thuyết chuyển đổi quyền lực đã  có rất nhiều các học giả sử dụng để kiểm chứng các trường hợp chuyển đổi quyền lực trong lịch sử.

Theo như thuyết chuyển đổi quyền lực với một kết quả thực nghiệm mô phỏng về một bức tranh lẫn lộn tất cả. Sự thay đổi cán cân quyền lực từng diễn ra một cách hòa bình trong trường hợp Mỹ vượt Anh ở những năm cuối thế kỉ 19, đầu thế kỉ 20. Theo đó, hợp tác giữa quốc gia bá chủ và cường quốc đang lên đã diễn ra một cách êm thấm. Tuy nhiên, trong trường hợp Đức vượt Anh cũng khoảng thời gian này thì chiến tranh lại xảy ra.