Soạn bài Tức cảnh Pắc Bó của Hồ Chí Minh (Ngữ văn 8)

1. Trước khi đọc văn bản:

1.1. Tác giả Hồ Chí Minh:

– Chủ tịch Hồ Chí Minh sinh năm 1890 và mất năm 1969. Bác là chiến sĩ kháng chiến nổi tiếng năm châu, là vị lãnh tụ vĩ đại của quê hương Việt Nam. Người đã lãnh đạo, hướng dẫn  nhân dân ta tham gia hai cuộc kháng chiến vĩ đại: cuộc kháng chiến chống Pháp và cuộc kháng chiến chống Mỹ.

– Chủ tịch Hồ Chí Minh tên thật là Nguyễn Sinh Cung. Quê Bác Hồ ở huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.

– Gia đình: Cha của Bác Hồ là Nguyễn Sinh Sắc, một nhà Nho có tư tưởng yêu nước và tiến bộ, người có ảnh hưởng rất lớn đến tư tưởng Bác Hồ. Mẹ là  Hoàng Thị Lan.

– Trong suốt cuộc đời cách mạng của mình, Người đã sử dụng nhiều tên gọi khác nhau: Nguyễn Tất Thành, Nguyễn Ái Quốc, Văn Ba… Cái tên  “Hồ Chí Minh” được sử dụng lần đầu tiên trong bối cảnh: Ngày 13 tháng 8 năm 1942, Trung Quốc thay mặt cả Hiệp hội chống xâm lược quốc tế Việt Nam và Việt Minh yêu cầu hỗ trợ từ Trung Hoa Dân Quốc.

– Chủ tịch Hồ Chí Minh được cả thế giới biết đến không chỉ là nhà hoạt động cách mạng nổi tiếng mà còn  à nhà văn, nhà thơ lớn.

– Chủ tịch Hồ Chí Minh  được UNESCO công nhận là Danh nhân văn hóa thế giới.

– Một số tác phẩm hay: Đường Cách Mệnh (1927, tuyển tập bài giảng). Vi hành (truyện ngắn, 1923), Nhật ký trong tù (thơ, 1942-1943). Tuyên ngôn độc lập (1945, Văn chính luận),…

1.2. Tác phẩm Tức cảnh Pác Bó:

– Hoàn cảnh ra đời

+ Tháng 2 năm 1941, Bác Hồ trở về Việt Nam sau 30 năm tìm đường cứu nước.

+ Người ở lại Chiến khu Việt Nam để trực tiếp lãnh đạo Cách mạng Việt Nam.

+ Bất chấp khó khăn, thiếu thốn, khó khăn nơi rừng núi hiểm trở Việt Bắc, Bác Hồ vẫn giữ  tinh thần chiến đấu lạc quan. Bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” được Bác Hồ viết trong thời kỳ này.  – Bố cục

Bao gồm hai phần:

+ Phần 1: Ba câu đầu: Cuộc sống đời thường của Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc.

+ Phần 2: Câu cuối: Cảm nghĩ của Bác Hồ về đời sống cách mạng ở chiến khu Việt Bắc.

2. Trong khi đọc văn bản:

Câu hỏi 1 (trang 29 SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Bài thơ thuộc thể thơ gì? Hãy kể tên một số bài thơ cùng thể thơ này mà em đã học.

Lời giải chi tiết:

– Bài thơ được làm theo thể thất ngôn tứ tuyệt.

– Một số bài thơ cùng thể thơ với bài thơ này mà đã được học là: ‘Sông núi nước Nam’, ‘Cảnh khuya’, ‘Rằm tháng giêng’, ‘Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra’,…

Câu hỏi 2 (trang 29 SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Nhận xét về giọng điệu chung của bài thơ. Tâm trạng của Bác Hồ ở Pác Bó được biểu hiện như thế nào qua bài thơ? Vì sao Bác lại cảm thấy cuộc sống gian khổ thật là sang?

Lời giải chi tiết:

– Giọng điệu tổng thể của bài thơ sảng khoái, tự nhiên, hài hước và có chút vui tươi. Điều này cho thấy tâm trạng Bác Hồ dù khó khăn vẫn rất lạc quan. Ngoài ra, Bác còn cảm thấy hạnh phúc và thoải mái trong cuộc sống nơi núi rừng hoang vu. Khởi đầu cách mạng và  sống hòa hợp với thiên nhiên là niềm vui lớn của cách mạng, của nhà thơ Hồ Chí Minh.

– Trong những năm Bác Hồ sống và làm việc ở Pác Bó, Bác đã phải trải qua biết bao gian khổ. Nhưng thời điểm giải phóng đang đến gần, những gian khổ, cháo bẹ, rau măng, bàn đá chông chênh… cũng không thể làm suy yếu niềm tin và  niềm vui của Bác. Với niềm tin này, những rắc rối nhỏ nhặt trong cuộc sống cá nhân đều trở nên vô nghĩa, ngược lại, mọi thứ đều trở nên sang trọng. Bài thơ này thể hiện tính cách cao khiết của Chủ tịch Hồ Chí Minh và sự hy sinh thầm lặng của Người cho đất nước.

Câu hỏi 3 (trang 29 SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Qua bài thơ, có thể thấy rõ Bác Hồ cảm thấy vui thích, thoải mái khi sống giữa thiên nhiên. Nguyễn Trãi cũng từng ca ngợi “thú lâm tuyền” (niềm vui thú được sống với rừng, suối) trong bài Côn Sơn ca. Hãy cho biết “thú lâm tuyền” ở Nguyễn Trãi và ở Bác Hồ có gì giống và khác nhau.

Lời giải chi tiết:

Nguyễn Trãi từng ca ngợi “niềm vui sống với rừng sông” trong bài “Côn Sơn Ca”. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng bày tỏ niềm vui ấy trong bài thơ này. Tuy nhiên, ‘Thú lâm tuyền’ của Nguyễn Trãi lại là của một ẩn sĩ bất lực trước hiện thực xã hội và mong muốn “rút lui khỏi cái đục” để tìm một cuộc sống ‘an bần lạc đạo’. Ở Hồ Chí Minh, ‘thú lâm tuyền’ vẫn gắn liền với con người chiến sĩ, con người hành động. Nhân vật trong bài thơ tuy bề ngoài có vẻ ẩn sĩ nhưng thực ra là người lính, người chiến sĩ đã cống hiến hết mình cho tự do, độc lập của đất nước (Bàn đá chông chênh dịch sử Đảng).

3. Sau khi đọc văn bản:

Trả lời các câu hỏi luyện tập sau

– Câu hỏi 1: Bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” do ai sáng tác?

A. Tố Hữu

B. Chế Lan Viên

C. Phan Bội Châu

D. Hồ Chí Minh

Đáp án: D. Hồ Chí Minh

– Câu hỏi 2: Ý nào nói đúng nhất hoàn cảnh sáng tác của bài thơ “Tức cảnh Pác Bó”?

A. Trong thời gian Bác Hồ hoạt động cách mạng ở Cao Bằng chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa.

B. Trong thời gian Bác Hồ lãnh đạo toàn quốc kháng chiến chống Pháp.

C. Trong thời gian Bác Hồ lãnh đạo toàn quốc kháng chiến chống Mĩ.

D. Trong thời gian Bác Hồ bôn ba hoạt động cách mạng ở nước ngoài.

Đáp án: A. Trong thời gian Bác Hồ hoạt động cách mạng ở Cao Bằng chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa.

– Câu hỏi 3: Dòng nào nói đúng nhất giọng điệu chung của bài “Tức cảnh Pác Bó”?

A. Giọng tha thiết, trìu mến.

B. Giọng vui đùa, dí dỏm.

C. Giọng nghiêm trang, chừng mực.

D. Giọng buồn thương, phiền muộn.

Đáp án: B. Giọng vui đùa, dí dỏm.

– Câu hỏi 4: Bài thơ nào không được sáng tác theo thể thất ngôn tứ tuyệt?

A. Bánh trôi nước – Hồ Xuân Hương.

B. Sông núi nước Nam – Lý Thường Kiệt.

C. Xa ngắm thác núi Lư – Lí Bạch.

D. Qua Đèo Ngang – Bà Huyện Thanh Quan.

Đáp án: D. Qua Đèo Ngang – Bà Huyện Thanh Quan.

– Câu hỏi 5: Nhận định nào đúng nhất về con người Bác trong bài thơ “Tức cảnh Pác Bó”?

A. Bình tĩnh và tự chủ trong mọi hoàn cảnh.

B. Ung dung, lạc quan trước cuộc sống cách mạng đầy khó khăn.

C. Quyết đoán, tự tin trước mọi tình thế của cách mạng.

D. Yêu nước thương dân, sẵn sàng cống hiến cả cuộc đời cho Tổ Quốc.

Đáp án: B. Ung dung, lạc quan trước cuộc sống cách mạng đầy khó khăn.

– Câu hỏi 6: Dòng nào diễn tả đúng nhất của từ “chông chênh”?

A. Không vững chãi vì không có chỗ dựa chắc chắn

B. Ở thế không vững, lắc lư nghiêng ngả như chực ngã.

C. Cao và không có chỗ bấu víu, luôn đu đưa, nguy hiểm.

D. Ở trạng thái bất định, khi lên khi xuống, khi nghiêng qua khi ngả lại.

Đáp án: A. Không vững chãi vì không có chỗ dựa chắc chắn

– Câu hỏi 7: Nhận xét nào nói đúng nhất tâm trạng của Bác Hồ được thể hiện qua câu thơ cuối? “Cuộc đời cách mạng thật là sang”

A. Vui thích vì được sống chan hòa với thiên nhiên.

B. Tin tưởng vào tương lai tươi sáng của đất nước.

C. Lạc quan với cuộc sống cách mạng đầy gian khổ.

D. Gồm cả ba ý trên.

Đáp án: C. Lạc quan với cuộc sống cách mạng đầy gian khổ.

– Câu hỏi 8: Trung tâm của bức tranh Pác Bó trong bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” là:

A. Bàn đá chông chênh.

B. Hình tượng người chiến sĩ Cách mạng.

C. Cảnh thiên nhiên với non xanh nước biếc.

D. Cả A, B, C.

Đáp án: B. Hình tượng người chiến sĩ Cách mạng.

– Câu hỏi 9: Trong bài thơ, cuộc sống vật chất của Bác Hồ như thế nào?

A. Bác Hồ được sống một cuộc sống vật chất đầy đủ, sang trọng.

B. Bác Hồ sống bình dị nhưng không hề thiếu thốn.

C. Bác Hồ sống với cuộc sống thiếu thốn, gian khổ nhưng Bác vẫn cho rằng đó là một cuộc sống sang trọng.

D. Bác Hồ sống một cuộc sống tẻ nhạt, buồn chán, không có ý nghĩa.

Đáp án: C. Bác Hồ sống với cuộc sống thiếu thốn, gian khổ nhưng Bác vẫn cho rằng đó là một cuộc sống sang trọng.