Đới khí hậu là gì? Vị trí, đặc điểm các đới khí hậu trái đất?

1. Đới khí hậu là gì?

Đới khí hậu là điều kiện thời tiết trung bình ở một khu vực cụ thể. Kiểu thời tiết này thường được thể hiện trong một khoảng thời gian dài thường là từ 30 năm trở nên. Trên Trái Đất có năm đới khí hậu chính. Mỗi đới khí hậu có những đặc điểm riêng về nhiệt độ, lượng mưa, gió và sinh vật.

Đới khí hậu nhiệt đới là một trong những đới khí hậu phổ biến nhất trên Trái Đất. Đây là loại khí hậu không khô hạn, trong đó tất cả mười hai tháng có nhiệt độ trung bình ấm hơn 18 °C (64 °F). Khí hậu nhiệt đới thường thấy từ xích đạo đến 25 vĩ độ Bắc và Nam. Khí hậu nhiệt đới có ba loại phụ: rừng mưa nhiệt đới, nhiệt đới gió mùa và savanna nhiệt đới. Mỗi loại phụ có sự khác biệt về lượng mưa, mùa khô và mùa mưa. 

Việt Nam là một quốc gia thuộc khu vực Đông Nam Á, có vị trí từ 8°27′ đến 23°23′ vĩ Bắc. Do vậy, Việt Nam thuộc đới khí hậu nhiệt đới gió mùa. Khí hậu nước ta có sự phân hóa theo chiều dọc và theo chiều ngang. Theo chiều dọc, có ba miền khí hậu: Bắc Bộ, Trung Bộ và Nam Bộ. Theo chiều ngang, có hai miền khí hậu: ven biển và miền núi. Khí hậu Việt Nam có hai mùa chủ yếu: mùa Đông Bắc (mùa khô) và mùa Tây Nam (mùa mưa). Mùa Đông Bắc kéo dài từ tháng 11 đến tháng 4, mang lại không khí lạnh và khô cho phần lớn lãnh thổ. Mùa Tây Nam kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, mang lại không khí ẩm và mưa cho phần lớn lãnh thổ.

2. Vai trò của đới khí hậu tới tự nhiên và kinh tế, xã hội:

– Ảnh hưởng đến nông nghiệp: Đới khí hậu ảnh hưởng đến khả năng trồng trọt và sản xuất nông nghiệp trên mỗi vùng địa lý. Các cây trồng và loài động vật có thể phụ thuộc vào nhiệt độ, lượng mưa và thời tiết khác để phát triển. Đới khí hậu ấm ẩm thích hợp cho nhiều loại cây trồng, trong khi đới khí hậu lạnh thì hạn chế.

– Ảnh hưởng đến hệ sinh thái: Đới khí hậu góp phần quyết định loại hình và phân bố của các hệ sinh thái trên Trái Đất. Các loài thực vật và động vật có thể thích nghi với điều kiện khí hậu cụ thể trong khu vực của họ. Sự biến đổi trong đới khí hậu có thể gây ra tác động lớn đến hệ sinh thái, bao gồm sự thay đổi trong phạm vi phân bố và sinh sản của các loài.

– Ảnh hưởng đến con người: Đới khí hậu ảnh hưởng đến cuộc sống và hoạt động của con người. Nó có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, nhu cầu năng lượng, xây dựng hạ tầng và các hoạt động kinh tế khác. Ví dụ, trong các vùng nhiệt đới, nhiệt độ cao và độ ẩm có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con người và đòi hỏi hệ thống làm mát hiệu quả.

– Ảnh hưởng đến thời tiết và khí hậu: Đới khí hậu đóng vai trò quan trọng trong xác định thời tiết và khí hậu trên mỗi vùng địa lý. Nó ảnh hưởng đến mức độ nhiệt độ, lượng mưa, mùa và các biến đổi thời tiết khác trong khu vực cụ thể. Điều này có tác động đáng kể đến cuộc sống hàng ngày của con người và các hoạt động như du lịch, năng lượng, giao thông và nông nghiệp.

– Quản lý tài nguyên tự nhiên: Đới khí hậu cung cấp cho chúng ta thông tin quan trọng để quản lý tài nguyên tự nhiên; giúp chúng ta hiểu và dự đoán các mô hình thay đổi trong tài nguyên tự nhiên như nước, rừng, đất và đại dương. Điều này hỗ trợ quyết định về bảo vệ môi trường và sử dụng tài nguyên bền vững.

Tóm lại, đới khí hậu đóng vai trò quan trọng trong nhiều khía cạnh của cuộc sống trên Trái Đất, bao gồm nông nghiệp, hệ sinh thái, con người, thời tiết và quản lý tài nguyên tự nhiên.

3. Phân loại đới khí hậu trên trái đất:

Trái đất có năm đới khí hậu theo vĩ độ, tương ứng với năm vành đai nhiệt có sự phân bố ánh sáng và nhiệt của Mặt Trời khác nhau. Các đới khí hậu trên Trái đất là:

– Đới nóng (nhiệt đới): Nằm giữa hai chí tuyến Bắc và Nam, có nhiệt độ cao quanh năm, lượng mưa nhiều và gió tín phong thổi liên tục. Đây là vùng có sự phong phú về sinh vật và là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật nhiệt đới. Việt Nam nằm trong đới khí hậu này – Đới ôn hòa (ôn đới): Nằm giữa hai chí tuyến và hai vòng cực, có bốn mùa rõ rệt, lượng mưa trung bình và gió tây ôn đới thổi thường xuyên. Đây là vùng có sự phát triển của nền văn minh nhân loại, có nhiều quốc gia giàu mạnh và có ảnh hưởng lớn trên thế giới.

– Đới lạnh (hàn đới): Nằm giữa hai vòng cực và hai cực Bắc và Nam, có khí hậu rất lạnh, băng tuyết phủ quanh năm và gió đông cực thổi mạnh. Đây là vùng có sự sống ít ỏi, chỉ có một số loài động thực vật thích nghi được với điều kiện khắc nghiệt.

Ngoài ra, còn có một số loại khí hậu khác do ảnh hưởng của biển, núi hay sa mạc, như khí hậu biển, khí hậu miền núi hay khí hậu sa mạc. Khí hậu trên trái đất không chỉ ảnh hưởng đến sự sống mà còn tác động đến các hoạt động kinh tế, xã hội và văn hóa của con người.

4. Vị trí, đặc điểm các đới khí hậu trái đất:

4.1. Đới khí hậu nhiệt đới:

Đới khí hậu nhiệt đới là khu vực địa lý trên Trái Đất nằm trong khoảng có đường ranh giới là hai đường chí tuyến: hạ chí tuyến ở Bắc bán cầu và đông chí tuyến ở Nam bán cầu, bao gồm đường xích đạo. Đây là khu vực có nhiệt độ cao quanh năm, trung bình trên 20°C, và có một thời kì khô hạn kéo dài từ 3 đến 9 tháng. 

Đây là đới khí hậu nóng nhất trên Trái đất, quanh năm có góc chiếu sáng của Mặt Trời lớn và thời gian chiếu sáng ít thay đổi. Gió thường xuyên thổi trong khu vực này là gió Tín phong. Lượng mưa trung bình năm từ 1000mm đến trên 2000mm. Đới khí hậu nhiệt đới có bốn kiểu môi trường: môi trường xích đạo ẩm, môi trường nhiệt đới, môi trường nhiệt đới gió mùa, và môi trường hoang mạc. Mỗi kiểu môi trường có những đặc điểm riêng về lượng mưa, độ ẩm, biên độ nhiệt, và thảm thực vật. Đới khí hậu nhiệt đới chiếm một phần lớn diện tích đất nổi trên Trái Đất và là nơi sinh sống của hơn 70% các loài cây và chim, thú.

Đới khí hậu nhiệt đới có ảnh hưởng lớn đến sự phân bố của sinh vật và con người trên thế giới. Đây là những vùng có đa dạng sinh học cao nhất, với nhiều loài thực vật và động vật đặc trưng như rừng nhiệt đới, rừng mưa nhiệt đới, sa mạc, savana và cỏ nguyên. Đây cũng là những vùng có dân số đông đúc và phát triển kinh tế nhanh chóng, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều thách thức như thiếu hụt tài nguyên, ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu và thiên tai.

4.2. Đới khí hậu ôn đới:

Giới hạn từ chí tuyến Bắc đến vòng cực Bắc và từ chí tuyến Nam đến vòng cực Nam. Đới khí hậu ôn đới là một trong năm đới khí hậu trên Trái Đất, nằm giữa đới nóng và đới lạnh, từ chí tuyến đến các cực ở cả bán cầu Bắc và Nam. Đới khí hậu ôn đới có vị trí trung gian nên có những đặc điểm khí hậu và tự nhiên phong phú và đa dạng.

Về khí hậu, đới ôn đới có lượng nhiệt nhận được trung bình, các mùa thể hiện rõ rệt trong năm. Lượng mưa trung bình từ 500 – 1000mm/năm. Khí hậu trong miền này biến đổi từ khí hậu hải dương với sự biến thiên nhiệt độ tương đối nhỏ và lượng giáng thủy lớn cho tới khí hậu lục địa với sự thay đổi về nhiệt độ lớn hơn và tương đối khô hơn. Về mặt khí tượng học thì phần lớn miền nhiệt đới có gió thịnh hành là hướng tây-đông.

Về tự nhiên, môi trường ôn đới thay đổi theo bốn mùa: xuân, hạ, thu, đông. Môi trường ôn đới cũng thay đổi từ vùng này sang vùng khác tùy thuộc vào vĩ độ, vào ảnh hưởng của dòng biển và gió Tây ôn đới. Bờ Tây lục địa chịu ảnh hưởng của dòng biển nóng và gió Tây ôn đới nên có môi trường ôn đới hải dương: ẩm ướt quanh năm, mùa hạ mát mẻ, mùa đông không lạnh lắm. Càng vào sâu trong đất liền, tính chất lục địa càng rõ nét: lượng mưa giảm dần, mùa đông lạnh và tuyết rơi nhiều, mùa hạ nóng. Thảm thực vật thay đổi dần từ tây sang đông: rừng lá rộng chuyển sang rừng hỗn giao và cuối cùng là rừng lá kim.

4.3. Đới khí hậu hàn đới:

Đới khí hậu hàn đới là đới khí hậu có nhiệt độ trung bình năm thấp nhất trong các đới khí hậu trên Trái Đất. Đới khí hậu này bao gồm các vùng cực Bắc và cực Nam, nơi mặt trời không bao giờ lên cao trên chân trời. Độ cao trung bình của đới khí hậu này là khoảng 3000 mét so với mực nước biển.

Đặc điểm tự nhiên của đới khí hậu hàn đới là rất khắc nghiệt và ít thay đổi theo mùa. Mùa đông kéo dài từ 8 đến 10 tháng, nhiệt độ thường dưới -10°C, thậm chí có thể xuống tới -50°C. Mùa hè chỉ kéo dài từ 2 đến 3 tháng, nhiệt độ có thể tăng lên nhưng hiếm khi vượt quá 10°C. Lượng mưa trung bình năm rất thấp, dưới 500 mm, và chủ yếu là tuyết rơi. Gió Đông cực thường xuyên thổi mạnh, gây ra các hiện tượng bão tuyết và sương muối.

Địa hình của đới khí hậu hàn đới chủ yếu là băng và tuyết phủ kín mặt đất. Có ít loại cây cỏ phát triển ở đây, chủ yếu là các loại rêu, lichen và cỏ ngắn. Động vật sống ở đây cũng ít và phải thích nghi với điều kiện sống khắc nghiệt. Một số loài tiêu biểu là gấu Bắc Cực, chim cánh cụt, cá voi, hải cẩu và sóc tuyết.

5. Các yếu tố ảnh hưởng đến đới khí hậu:

– Kinh độ và vĩ độ: Vị trí địa lý của một khu vực trên Trái Đất ảnh hưởng đến đới khí hậu. Các vùng gần cận xích đạo có xu hướng có đới khí hậu nhiệt đới, trong khi các vùng gần cực có đới khí hậu lạnh.

– Đại dương và dòng chảy nhiệt: Sự tương tác giữa đại dương và khí quyển có thể tạo ra các dòng chảy nhiệt và ảnh hưởng đến đới khí hậu. Ví dụ, dòng chảy nhiệt El Niño và La Niña có thể gây ra biến đổi trong đới khí hậu của vùng Thái Bình Dương.

– Địa hình: Đặc điểm địa hình như núi, sườn núi, đồng bằng và biển cũng có tác động đáng kể đến đới khí hậu. Các vùng núi cao có thể tạo ra hiện tượng lưu vực khí hậu, trong khi biển có thể ổn định và làm giảm biến động nhiệt độ.

– Dòng chảy không khí: Hệ thống dòng chảy không khí, bao gồm cả gió và áp suất không khí, ảnh hưởng đến đới khí hậu. Ví dụ, dòng chảy không khí nhiệt đới và cận xích đạo có thể mang đến mùa mưa và mùa khô.

– Đặc điểm môi trường: Các yếu tố môi trường như đất, thảm thực vật và mặt nước cũng có thể ảnh hưởng đến đới khí hậu. Chúng có thể ảnh hưởng đến việc hấp thụ và phản xạ ánh sáng mặt trời, tạo ra sự khác biệt nhiệt độ và lượng mưa trong khu vực.

– Hoạt động con người: Hoạt động con người, như công nghiệp, giao thông và nông nghiệp, có thể ảnh hưởng đến đới khí hậu. Sự phát thải khí nhà kính và ô nhiễm môi trường có thể gây ra biến đổi khí hậu và tác động lên hệ thống khí quyển.