Thay đổi hoặc từ chối người bào chữa trong tố tụng hình sự

Trong hoạt động tố tụng, người bào chữa có chức năng gỡ tội cho bị can, bị cáo, đối lập với chức năng buộc tội của cơ quan tiến hành tố tụng, nhưng về mặt ý nghĩa pháp lý lại đảm bảo cho việc giải quyết vụ án được khách quan, công bằng và đúng pháp luật, tránh cách nhìn phiến diện một chiều luôn buộc tội của cơ quan tiến hành tố tụng. Với các vai trò đó thì việc tìm một người bão chữa phù hợp là vô cùng quan trọng. Khi có các lý do khách quan và các căn cứ phù hợp, người bị buộc tội có thể yêu cầu thay đổi hoặc từ chối người bào chữa trong tố tụng hình sự. Bài viết dưới đây Luật Dương Gia sẽ giúp bạn tìm hiểu về các quy định về thay đổi hoặc từ chối người bào chữa trong tố tụng hình sự.

1. Quyền bào chữa là gì?

Quyền bào chữa là một trong những quyền cơ bản của người bị buộc tội. Thông qua đó, bị can, bị cáo được đưa ra các chứng cứ, lí lẽ, được đặt câu hỏi, được tranh luận trong giai đoạn điều tra và giai đoạn xét xử. Bộ luật tố tụng hình sự 2015 cũng quy định: Bị can, bị cáo có thể tự bào chữa, nhờ người bào chữa, hay nhờ luật sư bào chữa cho mình. Cơ quan điều tra, viện kiểm sát và tòa án có nhiệm vụ bảo đảm cho bị can, bị cáo thực hiện quyền bào chữa của họ.

Quyền con người luôn là vấn đề hàng đầu được tất cả các quốc gia trên thế giới quan tâm. Để đảm bảo quyền con người trong xã hội, Hiến pháp của nước ta đã có nhiều điều khoản nhấn mạnh quyền công dân trong đó không thể không kể đến quyền bào chữa và những bảo đảm cần thiết để quyền đó được thực hiện đúng pháp luật, nhằm mục đích bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con người. Việc Hiến pháp ghi nhận quyền bào chữa của bị can, bị cáo càng thấy rõ hơn tầm quan trọng của chế định này. Không những thế, Điều 34 Bộ luật tố tụng hình sự nước ta cũng đã quy định và ghi nhận quyền bào chữa của bị can, bị cáo nhằm không để bất kì người nào có thể bị hạn chế hay tước đi quyền cơ bản này mà pháp luật đã dành cho họ.

Quyền bào chữa của bị can, bị cáo vừa là một trong những chế định quan trọng và phức tạp lại vừa mang tính lí luận, vừa mang tính thực tiễn cao.

Quyền bào chữa của bị can, bị cáo là tổng thể các quyền được pháp luật quy định cho phép người bị buộc tội sử dụng nhằm bác bỏ một phần hoặc toàn bộ sự buộc tội hay giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với họ. Có thể hiểu như sau, bào chữa là công việc do người bị buộc tội và người bào chữa thực hiện trên cơ sở quy định của pháp luật nhằm loại bỏ một phần hoặc toàn bộ sự buộc tội, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho người bị buộc tội.

Bên cạnh bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích họp pháp của bị hại, đương sự cũng là một vấn đề lớn cần quan tâm bởi vì công bằng trong tố tụng hình sự phải được bảo đảm; quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, pháp nhân dù là người bị buộc tội hay là bị hại, đương sự đều phải được tôn trọng và bảo vệ.

Việc buộc tội của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thường gắn liền với việc áp dụng biện pháp ngăn chặn. Việc phải chịu trách nhiệm hình sự mà thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử cho thấy không phải mọi trường hợp buộc tội đối với bị can, bị cáo đều chính xác mà vẫn còn có những trường hợp buộc tội oan dẫn đến oan sai, gây ra những hậu quả và hệ lụy đáng tiếc. Do vậy, quyền bào chữa thuộc về bị can, bị cáo là yêu cầu khách quan trong hoạt động tố tụng hình sự nhằm đảm bảo cho việc giải quyết vụ án được đúng đắn.

2. Quyền bào chữa tiếng anh là gì? 

Quyền bào chữa tiếng anh là “right of defense“.

3. Thay đổi hoặc từ chối người bào chữa trong tố tụng hình sự:

3.1. Người bào chữa

Theo Điều 72 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:

“Người bào chữa là người được người bị buộc tội nhờ hoặc cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng chỉ định và được cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng tiếp nhận việc đăng ký bào chữa”.

Người bào chữa sẽ tham gia tố tụng để đưa ra những tình tiết xác định người bị buộc tội không có tội hoặc những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của người bị buộc tội và giúp đỡ người bị buộc tội về mặt pháp lí nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Sự tham gia tố tụng của người bào chữa là rất cần thiết và có những vai trò đặc biệt quan trọng trong hoạt động tố tụng, góp phần vào việc xác định sự thật của vụ án được đúng đắn, không để bị can, bị cáo bị buộc tội oan, sai.

3.2. Quy định về Thay đổi hoặc từ chối người bào chữa

Theo Điều 77 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:

“1. Những người sau đây có quyền từ chối hoặc đề nghị thay đổi người bào chữa:

a) Người bị buộc tội;

b) Người đại diện của người bị buộc tội;

c) Người thân thích của người bị buộc tội.

Mọi trường hợp thay đổi hoặc từ chối người bào chữa đều phải có sự đồng ý của người bị buộc tội và được lập biên bản đưa vào hồ sơ vụ án, trừ trường hợp quy định tại điểm b khoản 1 Điều 76 của Bộ luật này.

2. Trường hợp người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị tạm giam trong giai đoạn điều tra có đề nghị từ chối người bào chữa do người thân thích của họ nhờ thì Điều tra viên phải cùng người bào chữa đó trực tiếp gặp người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị tạm giam để xác nhận việc từ chối.

3. Trường hợp chỉ định người bào chữa quy định tại khoản 1 Điều 76 của Bộ luật này, người bị buộc tội và người đại diện hoặc người thân thích của họ vẫn có quyền yêu cầu thay đổi hoặc từ chối người bào chữa.

Trường hợp thay đổi người bào chữa thì việc chỉ định người bào chữa khác được thực hiện theo quy định tại khoản 2 Điều 76 của Bộ luật này.

Trường hợp từ chối người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng lập biên bản về việc từ chối người bào chữa của người bị buộc tội hoặc người đại diện, người thân thích của người bị buộc tội quy định tại điểm b khoản 1 Điều 76 của Bộ luật này và chấm dứt việc chỉ định người bào chữa.”