Luật mẫu về Thương mại điện tử là gì? Ưu và nhược điểm?

1. Khái quát chung về thương mại điện tử:

Thương mại điện tử (TMĐT) được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau, như “thương mại điện tử (electronic commerce), “thương mại trực tuyến” (online trade), “thương mại không giấy tờ” (paperless commerce) hoặc “kinh doanh điện tử (electronic business). Tuy nhiên Thương mại điện tử vẫn là tên gọi phổ biến nhất và được dùng thống nhất trong các văn bản hay công trình nghiên cứu của các tổ chức hay các nhà nghiên cứu.

Hiện nay trên thế giới có rất nhiều định nghĩa khác nhau về Thương mại điện tử.

Theo Luật mẫu của Ủy ban Luật Thương mại quốc tế của Liên Hợp Quốc (tên viết tắt tiếng anh là UNCITRAL) về Thương mại điện tử năm 1996, TMĐT được hiểu là việc sử dụng “thông tin dưới dạng một thông điệp dữ liệu trong khuôn khổ các hoạt động thương mại” (Điều 1) còn “Thông điệp dữ liệu là thông tin được tạo ra, gửi đi tiếp nhận hoặc lưu trữ bằng phương tiện điện tử, quang học và các phương tiện tương tự, bao gồm, nhưng không hạn chế ở, trao đổi dữ liệu điện tử (EDI), thư điện tử, điện tín, điện báo hoặc fax.”

Ủy ban Châu u đưa ra định nghĩa về Thương mại điện tử như sau: Thương mại điện tử được hiểu là việc thực hiện hoạt động kinh doanh qua các phương tiện điện tử. Nó dựa trên việc xử lý và truyền số liệu điện tử dưới dạng chữ, âm thanh và hình ảnh. Thương mại điện tử gồm nhiều hành vi trong đó có hoạt động mua bán hàng hóa và dịch vụ qua phương tiện điện tử, giao nhận các nội dung kỹ thuật số trên mạng, chuyển tiền điện tử, mua bán cổ phiếu điện tử, vận đơn điện tử, đấu giá thương mại, hợp tác thiết kế, tài nguyên mạng, mua sắm công cộng, tiếp thị trực tiếp tới người tiêu dùng và các dịch vụ sau bán hàng.

Luật mẫu của UNCITRAL về Thương mại điện tử và Ủy ban Châu u đưa ra khái niệm Thương mại điện tử theo nghĩa rộng, theo đó, Thương mại điện tử có thể được hiểu là toàn bộ các giao dịch mang tính thương mại được các bên tham gia thực hiện thông qua các phương tiện điện tử từ điện thoại, telex, facimile, hệ thống thanh toán và chuyển tiền điện tử v,v tới các máy tính kết nối với nhau trong một mạng lưới kín hay một mạng lưới mở như Internet.

Còn theo nghĩa hẹp Thương mại điện tử chỉ bao gồm những hoạt động thương mại được thực hiện thông qua mạng Internet mà không tính đến các phương tiện điện tử khác như điện thoại, fax, telex V.v. Đưa ra khái niệm theo xu hướng này có một số tổ chức quốc tế như: Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD).
Theo WTO, Thương mại điện tử bao gồm việc sản xuất, phân phối, marketing, mua bán và thanh toán trên mạng Intenet nhưng được giao nhận một cách hữu hình như truyền thống hoặc giao nhận dưới dạng số hóa thông qua mạng Internet.

Theo OECD, “Thương mại điện tử được định nghĩa sơ bộ là các giao dịch thương mại dựa trên việc xử lý và truyền đi các dữ liệu đã được số hóa thông qua các mạng mở (như Internet) hoặc các mạng đóng có cổng thông với mạng mở như AOL)”.

Như vậy, nếu hiểu theo nghĩa rộng thì Thương mại điện tử gồm tất cả các hoạt động mang tính thương mại được thực hiện thông qua các phương tiện thông tin liên lạc điện tử từ điện thoại, telex, fax, hệ thống thanh toán và chuyển tiền điện tử, Internet v.v. Còn hiểu theo nghĩa hẹp nhất thì Thương mại điện tử chỉ gồm các hoạt động thương mại được tiến hành trên mạng máy tính mở như Internet. Tuy nhiên, ngày nay do Internet được sử dụng phổ biến trong Thương mại điện tử nên nói đến Thương mại điện tử người ta thường nói đến hoạt động thương mại qua mạng Internet. Trên thực tế cũng chính các hoạt động thương mại thông qua Internet đã làm phát sinh thuật ngữ “thương mại điện tử”.

Pháp luật Việt Nam không đưa ra khái niệm về Thương mại điện tử. Luật Giao dịch điện tử năm 2005 chỉ đưa ra khái niệm về giao dịch điện tử, theo đó, giao dịch điện tử là “giao dịch được thực hiện bằng phương tiện điện tử” (khoản 4 Điều 6), phương tiện điện tử ở đây là phương tiện hoạt động trên công nghệ điện, điện tử, kỹ thuật số, từ tính, truyền dẫn không dây, quang học, điện từ hoặc công nghệ tương tự (khoản 4 Điều 10). Qua khái niệm này có thể thấy phạm vi điều chỉnh của Luật Giao dịch điện tử rất rộng, bao gồm nhiều lĩnh vực, không chỉ trong thương mại mà còn cả trong lĩnh vực dân sự, hoạt động quản lý của các cơ quan nhà nước.

2. Luật mẫu về thương mại điện tử là gì?

Luật mẫu về thương mại điện tử (MLEC) có mục đích kích hoạt và tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại được thực hiện bằng phương tiện điện tử bằng cách cung cấp cho các nhà lập pháp quốc gia một bộ quy tắc được quốc tế chấp nhận nhằm loại bỏ các trở ngại pháp lý và tăng khả năng dự đoán pháp lý cho thương mại điện tử. Đặc biệt, nó nhằm khắc phục những trở ngại phát sinh từ các điều khoản luật định có thể không được thay đổi theo hợp đồng bằng cách cung cấp đối xử bình đẳng đối với thông tin trên giấy và thông tin điện tử. Sự đối xử bình đẳng như vậy là điều cần thiết để cho phép sử dụng thông tin liên lạc không cần giấy tờ, do đó thúc đẩy hiệu quả trong thương mại quốc tế.

MLEC là văn bản lập pháp đầu tiên áp dụng các nguyên tắc cơ bản về không phân biệt đối xử, tính trung lập về công nghệ và tính tương đương về chức năng được nhiều người coi là yếu tố sáng lập của luật thương mại điện tử hiện đại. Nguyên tắc không phân biệt đối xử đảm bảo rằng một tài liệu sẽ không bị từ chối hiệu lực pháp lý, hiệu lực hoặc khả năng thi hành chỉ với lý do nó ở dạng điện tử. Nguyên tắc trung lập về công nghệ bắt buộc phải thông qua các điều khoản trung lập đối với công nghệ được sử dụng. Trong bối cảnh của những tiến bộ công nghệ nhanh chóng, các quy tắc trung lập nhằm tạo điều kiện cho bất kỳ sự phát triển nào trong tương lai mà không cần thêm công việc lập pháp. Nguyên tắc tương đương về chức năng đưa ra các tiêu chí mà theo đó truyền thông điện tử có thể được coi là tương đương với truyền thông trên giấy. Đặc biệt, nó đặt ra các yêu cầu cụ thể mà truyền thông điện tử cần đáp ứng để hoàn thành các mục đích và chức năng giống như các quan niệm nhất định trong hệ thống dựa trên giấy tờ truyền thống – ví dụ: “văn bản,” “bản gốc”, “đã ký”, và “kỷ lục” – tìm cách đạt được.

3. Các điều khoản chính của luật mẫu thương mại điện tử:

Bên cạnh việc hình thành các khái niệm pháp lý về không phân biệt đối xử, tính trung lập về công nghệ và tính tương đương về chức năng, MLEC còn thiết lập các quy tắc để hình thành và hiệu lực của các hợp đồng được ký kết bằng phương tiện điện tử, để ghi nhận các thông điệp dữ liệu, xác nhận việc nhận và xác định thời gian và nơi gửi và nhận thông điệp dữ liệu.

Cần lưu ý rằng một số điều khoản của MLEC đã được sửa đổi bởi Công ước về Truyền thông Điện tử dựa trên thực tiễn thương mại điện tử gần đây. Hơn nữa, phần II của MLEC, xử lý thương mại điện tử liên quan đến vận chuyển hàng hóa, đã được bổ sung bởi các văn bản pháp luật khác, bao gồm Công ước Liên hợp quốc về Hợp đồng Vận chuyển Hàng hóa Quốc tế Toàn bộ hoặc Một phần Đường biển (“Quy tắc Rotterdam “) và có thể là đối tượng công việc bổ sung của UNCITRAL trong tương lai.

Luật Mẫu đi kèm với Hướng dẫn Ban hành, cung cấp thông tin cơ bản và giải thích để hỗ trợ các Quốc gia chuẩn bị các quy định pháp luật cần thiết và có thể hướng dẫn những người sử dụng văn bản khác.

Luật mẫu được chia làm hai phần với 17 điều khoản:

– Phần I là những vấn đề chung của thương mại điện tử, bao gồm 15 điều, được phân bổ trong 3 chương.

+ Chương I gồm 4 điều đưa ra các điều khoản chung như đưa ra các lĩnh vực ứng dụng, các định nghĩa về thương mại điện tử, cũng như việc áp dụng theo từng hợp đồng cụ thể.

+ Chương II gồm 6 điều về việc áp dụng các qui định luật pháp đối với thông điệp dữ liệu. Trong đó, Điều 5 là công nhận pháp lí đối với các thông điệp dữ liệu.

+ Chương III gồm 5 điều đề cập tới việc trao đổi các thông điệp dữ liệu.

– Phần II nói về thương mại điện tử trong từng lĩnh vực cụ thể gồm 2 điều liên quan tới việc chuyên chở hàng hóa. Điều 16 qui định các hành vi liên quan đến hợp đồng vận tải hàng hoá, Điều 17 liên quan tới các chứng từ vận chuyển hàng hoá.