Các yếu tố tác động đến chính sách xây dựng pháp luật

1. Các yếu tố tác động đến chính sách xây dựng pháp luật:

1.1. Khái quát chung về hoạt động xây dựng pháp luật: 

Pháp luật là công cụ điều chỉnh các mối quan hệ xã hội và đời sống cộng đồng, là sản phẩm của sự phát triển xã hội vừa mang tính khách quan vừa mang tính chủ quan. Pháp luật không chỉ là một công cụ quản lý xã hội cần thiết, mà còn rất quan trọng và hiệu quả. Trong xã hội Việt Nam hiện nay, pháp luật là vũ khí chính trị để giữ vững an ninh, trật tự an toàn xã hội; là cơ sở pháp lý để bộ máy nhà nước Việt Nam tổ chức và hoạt động; là công cụ để Nhà nước quản lý hiệu quả các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội; là công cụ để thiết lập, bảo đảm công bằng xã hội, thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa; là phương tiện giáo dục con người mới; tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho việc hình thành những quan hệ mới trong xã hội; là công cụ bảo vệ hữu hiệu quyền công dân, quyền con người; đồng thời pháp luật bảo vệ, tạo điều kiện cho những công cụ quản lý xã hội khác phát triển vì xã hội công bằng, văn minh, tốt đẹp hơn. Pháp luật được hình thành thông qua hoạt động xây dựng pháp luật. Có thể hiểu: Hoạt động xây dựng pháp luật là quá trình sáng tạo pháp luật từ việc đưa ra sáng kiến lập pháp, soạn thảo, đến việc lấy ý kiến, thông qua và công bố văn bản quy phạm pháp luật để hình thành hệ thống các quy định pháp luật. Từ nội dung đó, hoạt động xây dựng văn bản quy phạm pháp luật mang một số đặc điểm cơ bản sau:

Thứ nhất, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật là hoạt động do các cơ quan có thẩm quyền và cá nhân được trao quyền thực hiện. Dựa và vị trí, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình để cơ quan, cá nhân có thẩm quyền tự mình hoặc phối hợp với các chủ thể khác theo quy định để ban hành ra các VBQPPL. Việc ban hành văn bản pháp luật được trao cho Quốc hội, với tư cách là cơ quan có quyền lập pháp.

Thứ hai, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật là hoạt động được tiến hành theo trình tự, thủ tục chặt chẽ do pháp luật quy định. Xuất phát từ bản chất của hoạt động xây dựng pháp luật là một hiện tượng xã hội, một hoạt động chính trị – xã hội, đồng thời là hoạt động kỹ thuật phức tạp, mang tính tổ chức, bao gồm nhiều hoạt động nghiệp vụ nối tiếp nhau theo những trình tự nhất định mà giai đoạn này là tiền đề, cơ sở cho giai đoạn tiếp theo để cho ra đời một văn bản pháp luật.

Thứ ba, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật là hoạt động tạo ra một văn bản pháp luật với tên gọi, hình thức do pháp luật quy định, có nội dung là các quy tắc xử sự chung, được áp dụng nhiều lần để điều chỉnh quan hệ xã hội.

1.2. Các yếu tố tác động đến chính sách xây dựng pháp luật:

Chính sách xây dựng pháp luật chịu ảnh hưởng bao nhiêu yếu tố tác động khác nhau, có thể kể đến như sau:

Thứ nhất, đường lối của Đảng và quy định của pháp luật về xây dựng pháp luật. Hệ thống chính trị hay cơ cấu tổ chức của mỗi quốc gia sẽ chi phối nội dung và hình thức trong việc xây dựng chính sách pháp luật. Các chính sách chủ yếu là sự thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng trên cơ sở xuất phát từ nhu cầu tất yếu khách quan của thực tiễn. Vì vậy khi tiến hành hoạch định để lựa chọn chính sách cho văn bản pháp luật phải nhận được sự “hậu thuẫn” của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội, của nhà nước và của nhân dân để chính sách sau khi chuyển hóa thành văn bản sẽ được hiện thực hóa, đảm bảo hiệu lực thực tế của chính sách trong nội dung văn bản pháp luật.

Thứ hai, năng lực của chủ thể xây dựng chính sách. Năng lực của chủ thể xây dựng chính sách là khả năng nhận định, đánh giá tác động của chính sách đến các mối quan hệ trong xã hội. Xuất phát từ vai trò của hoạt động xây dựng chính sách nhằm chọn lựa được những giải pháp hiệu quả nhất để xử lý các vấn đề mà xã hội đang đặt ra. Do vậy, năng lực, trình độ chuyên môn của chủ thể xây dựng chính sách là một trong các yếu tố rất quan trọng quyết định đến chất lượng của chính sách, chất lượng văn bản pháp luật và hiệu quả của quá trình xây dựng pháp luật. Thực tế cho thấy, đã có nhiều chính sách được xây dựng khi mà chủ thể tiến hành hoạt động này không có đủ khả năng nhận định, đánh giá, sàng lọc dẫn đến việc phân tích, đề xuất, thông qua chính sách vội vàng, không đảm bảo chất lượng. Hậu quả là việc định hướng nội dung của các văn bản pháp luật bị ảnh hưởng, gây tác động xấu đến đời sống xã hội.

Thứ ba, thành tựu của nền khoa học pháp lý. Một nền khoa học pháp lý phát triển sẽ có những chủ thuyết ổn định, xây dựng được hệ thống thuật ngữ ổn định. Khi có chủ thuyết của mình, hoạt động xây dựng chính sách nói chung và xây dựng chính sách trong xây dựng văn bản pháp luật nói riêng sẽ được tiến hành một cách thống nhất, logic. Một quốc gia có nền khoa học pháp lý phát triển sẽ “hậu thuẫn” cho hoạt động xây dựng chính sách được tiến hành hiệu quả.

Thứ tư, sự đầu tư của nhà nước về thời gian, tài chính ví dụ như chi phí đầu tư cho hoạt động đánh giá tác động của chính sách, điều tra xã hội học (hay còn được gọi là tiềm lực của nhà nước). Sức mạnh của một quốc gia thể hiện ở tầm ảnh hưởng về kinh tế, mức độ đầu tư tài chính của nhà nước vào hoạt động xây dựng chính sách thể hiện trong kết quả của hoạt động này. Nếu hoạt động xây dựng chính sách được đầu tư tài chính thỏa đáng thì các hoạt động đánh giá tác động, điều tra xã hội học, lấy ý kiến nhân dân, đối tượng chịu tác động của chính sách sẽ trở nên hiệu quả hơn. Việc thực hiện quy trình xây dựng chính sách sẽ trở nên chủ động, khả thi, được thực hiện trên phạm vi rộng.

Ngoài ra còn có thể kể đến một số yếu tố tác động khác như: Dư luận xã hội, cơ sở vật chất, kinh phí, bối cảnh quốc tế, đời sống kinh tế xã hội …

2. Quy định về thành phần hồ sơ đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật: 

Thei khoản 2 Điều 10 của Quyết định số 619/QĐ-BXD ngày 15/07/2022 của Bộ Xây dựng về việc Ban hành quy chế soạn thảo, ban hành văn bản quy phạm pháp luật thuộc phạm vi chức năng quản lý nhà nước của Bộ Xây dựng, có quy định về thành phần hồ sơ đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật như sau:

– Dự thảo tờ trình đề nghị xây dựng văn bản pháp luật, trong đó nêu rõ sự cần thiết ban hành văn bản pháp luật và các nội dung liên quan theo quy định;

– Báo cáo đánh giá tác động chính sách;

– Báo cáo tổng kết việc thi hành pháp luật (nếu có) hoặc đánh giá thực trạng quan hệ xã hội liên quan đến đề nghị xây dựng văn bản pháp luật;

– Dự kiến đề cương chi tiết dự thảo văn bản pháp luật;

– Tài liệu khác (nếu có).

3. Quy định về lấy ý kiến đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật theo quy trình chính sách: 

Căn cứ quy định tại Điều 11 của Quyết định số 619/QĐ-BXD ngày 15/07/2022 của Bộ Xây dựng về việc Ban hành quy chế soạn thảo, ban hành văn bản quy phạm pháp luật thuộc phạm vi chức năng quản lý nhà nước của Bộ Xây dựng, việc lấy ý kiến đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật được thực hiện như sau:

– Đơn vị chủ trì sẽ tiến hành hoạt động gửi hồ sơ đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật lấy ý kiến các đơn vị thuộc Bộ về thủ tục hành chính, nội dung có liên quan;

– Các đơn vị được lấy ý kiến trả lời bằng văn bản đúng thời hạn, trong trường hợp văn bản đề nghị cho ý kiến không ghi rõ thời hạn trả lời thì đơn vị được lấy ý kiến có trách nhiệm trả lời trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được đề nghị góp ý kiến;

– Trên cơ sở ý kiến của các đơn vị thuộc Bộ, đơn vị chủ trì hoàn thiện đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, trình Lãnh đạo Bộ ký văn bản gửi lấy ý kiến:

+ Bộ Tài chính về nguồn tài chính;

+ Bộ Nội vụ về nguồn nhân lực;

+ Bộ Ngoại giao về sự tương thích với điều ước quốc tế có liên quan mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên;

+ Bộ Tư pháp về tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật với hệ thống pháp luật;

+ Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam; cơ quan, tổ chức có liên quan, đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của chính sách và giải pháp thực hiện chính sách trong đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật theo quy định.

– Đơn vị chủ trì phối hợp với Văn phòng Bộ, Trung tâm Thông tin đăng tải báo cáo tổng kết, báo cáo đánh giá tác động của chính sách trong đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật trên Cổng thông tin điện tử của Chính phủ, Cổng thông tin điện tử của Bộ Xây dựng, ngoià ra thì thời gian đăng tải ít nhất là 30 ngày;

– Trong trường hợp phải đẩy nhanh tiến độ xây dựng, đơn vị chủ trì có thể trình Lãnh đạo Bộ phụ trách cho lấy ý kiến đồng thời các đơn vị trong và ngoài Bộ.

Các văn bản pháp luật được sử dụng trong bài viết: 

– Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2020;

– Quyết định số 619/QĐ-BXD ngày 15/07/2022 của Bộ Xây dựng về việc Ban hành quy chế soạn thảo, ban hành văn bản quy phạm pháp luật thuộc phạm vi chức năng quản lý nhà nước của Bộ Xây dựng.