Từ mượn là gì? Cách nhận biết từ mượn? Ví dụ từ mượn?

1. Từ mượn là gì?

Từ mượn (cũng là từ cho vay) là một từ được sử dụng vĩnh viễn từ một ngôn ngữ (ngôn ngữ của nhà tài trợ) và được kết hợp với một ngôn ngữ khác mà không cần dịch. Điều này trái ngược với cognates, là những từ trong hai hoặc nhiều ngôn ngữ giống nhau vì chúng có chung nguồn gốc từ nguyên, liên quan đến dịch thuật. Các từ mượn từ các ngôn ngữ có các chữ viết khác nhau thường được chuyển ngữ (giữa các chữ viết), nhưng chúng không được dịch.

Từ mượn được phân biệt với một dạng calque (hoặc bản dịch vay mượn), là một từ hoặc cụm từ có nghĩa hoặc thành ngữ được sử dụng từ một ngôn ngữ khác bằng cách dịch từng từ sang các từ hiện có hoặc các gốc hình thành từ của ngôn ngữ người nhận. Ngược lại, từ vay không được dịch.

Một tỷ lệ phần trăm lớn từ vựng của các ngôn ngữ Lãng mạn, bản thân chúng bắt nguồn từ tiếng Latin Vulgar, bao gồm các từ mượn (sau này được học hoặc mượn từ học thuật) từ tiếng Latinh. Những từ này có thể được phân biệt do thiếu các thay đổi âm thanh điển hình và các biến đổi khác được tìm thấy trong các từ giảm dần, hoặc bởi các ý nghĩa lấy trực tiếp từ tiếng Latinh Cổ điển hoặc Truyền giáo mà không phát triển hoặc thay đổi theo thời gian như mong đợi;

Ngoài ra, cũng có những thuật ngữ bán học được điều chỉnh một phần cho phù hợp với đặc điểm của ngôn ngữ Lãng mạn. Các từ mượn tiếng Latinh có thể được biết đến bằng một số tên trong các ngôn ngữ Lãng mạn: chẳng hạn trong tiếng Tây Ban Nha, chúng thường được gọi là “Cultsmos”, và trong tiếng Ý là “latinism”.

Tiếng Latinh thường là nguồn phổ biến nhất của từ vay trong các ngôn ngữ này, chẳng hạn như tiếng Ý, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Pháp, v.v., và trong một số trường hợp, tổng số khoản vay thậm chí có thể nhiều hơn các thuật ngữ kế thừa (mặc dù các từ mượn đã học thường ít được sử dụng trong lời nói thông thường, với từ vựng phổ biến nhất có nguồn gốc được thừa kế, truyền miệng từ tiếng Latin Vulgar). Điều này đã dẫn đến nhiều trường hợp các từ ghép đôi trong các ngôn ngữ này.

Đối với hầu hết các ngôn ngữ Lãng mạn, những khoản cho vay này được khởi xướng bởi các học giả, giáo sĩ hoặc những người uyên bác khác và xảy ra vào thời Trung cổ, đạt đỉnh vào cuối thời Trung cổ và đầu thời kỳ Phục hưng – trong tiếng Ý, thế kỷ 14 có số lượng cho vay cao nhất. Trong trường hợp của tiếng Romania, ngôn ngữ này đã trải qua quá trình “tái Latinh hóa” muộn hơn những ngôn ngữ khác (xem từ vựng tiếng Romania, ngôn ngữ Romania § Từ vay mượn tiếng Pháp, tiếng Ý và tiếng Anh), trong thế kỷ 18 và 19, một phần sử dụng các từ tiếng Pháp và tiếng Ý (nhiều từ trong số này là từ mượn trước đó từ tiếng Latinh) làm trung gian,trong nỗ lực hiện đại hóa ngôn ngữ, thường bổ sung các khái niệm chưa tồn tại cho đến thời điểm đó, hoặc thay thế các từ có nguồn gốc khác.

Những sự vay mượn và tính năng phổ biến này về cơ bản cũng phục vụ cho việc nâng cao độ dễ hiểu lẫn nhau của các ngôn ngữ Romance, đặc biệt là trong các lĩnh vực học thuật / học thuật, văn học, kỹ thuật và khoa học. Nhiều từ giống nhau này cũng được tìm thấy trong tiếng Anh (thông qua nhiều bản mượn từ tiếng Latinh và tiếng Pháp) và các ngôn ngữ châu Âu khác.

Ngoài các từ mượn tiếng Latinh, nhiều từ có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp Cổ đại cũng được mượn sang các ngôn ngữ Lãng mạn, một phần thường là thông qua các ngôn ngữ trung gian La Tinh học thuật, và những từ này cũng thường liên quan đến các chủ đề học thuật, khoa học, văn học và kỹ thuật. Hơn nữa, ở một mức độ thấp hơn, các ngôn ngữ Lãng mạn vay mượn từ nhiều ngôn ngữ khác; đặc biệt là tiếng Anh đã trở thành một nguồn quan trọng trong thời gian gần đây. Việc nghiên cứu nguồn gốc của những từ này cũng như chức năng và ngữ cảnh của chúng trong ngôn ngữ có thể làm sáng tỏ một số khía cạnh và đặc điểm quan trọng của ngôn ngữ, đồng thời nó có thể tiết lộ những hiểu biết về hiện tượng vay mượn từ vựng trong ngôn ngữ học như một phương pháp làm phong phú ngôn ngữ.

2. Cách nhận biết và ví dụ về từ mượn:

Trách nhiệm của Nhà nước và toàn dân trong thời buổi giao thoa văn hóa và kinh tế hiện nay thì cần phải giữ gìn và bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt. Bên cạnh lãnh thổ, công dân, ngôn ngữ cũng là một trọng những yếu tố quan trọng để bảo vệ đất nước. Nhưng dù các quốc gia có thực hiện việc mượn từ của các quốc gia khác những vấn phải đảm bảo nguyên tắc không sử dụng tùy tiện, lạm dụng các từ mượn. Sư tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sự trong sáng và vẻ đẹp của tiếng Việt khi chúng ta quá lạm dụng từ mượn. Do đó mà ý thức bảo vệ, giữ gìn, phát huy vẻ đẹp và vai trò của Tiếng Việt cần phải có ở mỗi người.

Căn cứ vào nguồn gốc của từ, từ mượn được phân loại như sau:

2.1. Từ mượn tiếng Hán:

Từ mượn tiếng Hán hay còn gọi là từ Hán Việt được sử dụng nhiều trong hệ thống từ mượn tiếng Việt sẽ đóng vai trò quan trọng nhất. Do Việt Nam có đường biên giới dài với Trung Quốc, hơn nữa Việt Nam đã từng trải qua hàng 1000 năm Bắc thuộc dẫn đến việc giao lưu và các nét tương đồng về văn hóa.

Ví dụ:

– Khán giả: được tạo thành bởi hai chữ trong tiếng Hán, trong đó: Khán có nghĩa là nhìn, giả có nghĩa là nghe.

– Yếu lược: được tạo thành bởi hai chữ đó là Yếu là quan trọng, lược có nghĩa là tóm tắt.

2.2. Từ mượn tiếng Pháp:

Trong lịch sử nước ta đã ghi nhận Pháp từng biến Việt Nam trở thành thuộc địa của Pháp và từ đó đã  tạo điều kiện truyền bá và nhập vào Việt Nam những từ ngữ của pháp. Người Việt đã vay mượn nhiều từ gốc Pháp để chỉ các khái niệm mà trong tiếng Việt không có trong quá trình giao lưu văn hóa. Tuy nhiên, hầu hết các từ ngữ đều thay đổi về cả cách đọc lẫn chữ Viết để gìn giữ nét đẹp của Tiếng Việt. Chẳng hạn như các từ sau:

– Axit:  có nguồn gốc từ “acid” có phiên âm là /asid/.

– A lô: có nguồn gốc từ “alo” có phiên âm là /alo/. Đây là từ được sử dụng để hỏi “bên kia có nghe rõ được không?”.

– Ô tô: có nguồn gốc từ “auto” có phiên âm là /oto/, được sử dụng để chỉ phương tiện giao thông có bốn bánh, chạy bằng động cơ trên đường bộ, để chở người hoặc chở hàng.

– Bờ lu: có nguồn gốc từ “blouse”, phiên âm là /bluz/, được dùng để chỉ đồng phục áo choàng màu trắng của các bác sĩ.

2.3. Từ mượn tiếng Nga:

Một số từ mượn tiếng Nga thường gặp như:

– Từ “Bôn-sê-vích” có nguồn gốc từ tiếng “ Большевик” , phiên âm là Bolshevik, được sử dụng để chỉ người giàu có trong xã hội.

– Từ “Mac-xít” có nguồn gốc từ “Ленинец”, phiên âm là Marksist, được dùng để chỉ người theo chủ nghĩa Mác.

2.4. Từ mượn Tiếng Anh:

Được xác định là ngôn ngữ thứ hai được sử dụng phổ biến trong giao tiếp quốc tế đó chính là tiếng Anh. Bên cạnh đó, ở Việt Nam, Tiếng Anh là ngôn ngữ bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông. Do đó, Việt Nam cũng sử dụng nhiều từ mượn tiếng Anh, chẳng hạn như các từ sau:

– Đô la: là đơn vị tiền tệ có nguồn gốc từ “dollar”, phiên âm là /ˈdɒlə/;

– Phông, Phông chữ: có nguồn gốc từ chữ “font”, phiên âm là /fɑnt/

Để góp phần vào việc giữ gìn và phát huy vẻ đẹp của tiếng Việt, chúng ta cần nhận diện được các loại từ mượn. Hãy cùng nhận diện các từ mượn được sử dụng trong đoạn thơ dưới đây:

Ví dụ về từ mượn trong tiếng Anh bao gồm quán cà phê (từ tiếng Pháp café, có nghĩa là “cà phê”), chợ (từ tiếng Ba Tư bāzār, có nghĩa là “chợ”) và nhà trẻ (từ tiếng Đức Mẫu giáo, nghĩa đen là “vườn trẻ em”). Từ calque là một từ mượn từ danh từ tiếng Pháp calque (“truy tìm; bắt chước; đóng lại”); trong khi từ loanword và bản dịch cụm từ vay là calques của các danh từ tiếng Đức Lehnwort và Lehnübersetzung.

Các khoản vay của các cụm từ nhiều từ, chẳng hạn như việc sử dụng thuật ngữ tiếng Pháp déjà vu trong tiếng Anh, được gọi là sự tiếp nhận, chuyển thể, hoặc vay mượn từ vựng.

3. Ý nghĩa của việc sử dụng từ mượn:

Mặc dù các từ vay đăng ký thông tục và không chính thức thường được phổ biến bằng cách truyền miệng, các từ vay mang tính kỹ thuật hoặc học thuật có xu hướng được sử dụng đầu tiên bằng ngôn ngữ viết, thường cho các mục đích học thuật, khoa học hoặc văn học

Thuật ngữ nền và siêu tốc thường được sử dụng khi hai ngôn ngữ tương tác. Tuy nhiên, ý nghĩa của các thuật ngữ này chỉ được xác định rõ ràng trong các sự kiện chuyển đổi ngôn ngữ thứ hai hoặc thay thế ngôn ngữ, khi người bản ngữ của một ngôn ngữ nguồn nhất định (nền tảng) bằng cách nào đó bị buộc phải từ bỏ nó để chuyển sang ngôn ngữ đích khác (siêu tốc độ).

Việc tạo nên những hiện tượng phổ biến và tất yếu của sự tiếp xúc về ngôn ngữ, văn hóa của các quốc gia với nhau thông qua việc vay mượn hoặc sử dụng từ ngữ từ nơi khác là rất phổ biến. Việc này lại được sử dụng nhiều hơn khi sự phát triển của công nghệ hiện nay là khá mạnh mẽ. Khi cuộc sống có nhiều thuật ngữ, khái niệm mà ngôn ngữ Tiếng Việt không thể đáp ứng việc vay mượn sử dụng ngôn ngữ khác là điều tất yếu để đáp ứng sự phát triển của kỷ nguyên mới.