Soạn bài Mẹ và quả (Cánh diều Ngữ văn 7 tập 2 trang 26)

1. Chuẩn bị soạn bài Mẹ và quả:

1.1. Đọc trước văn bản Mẹ và quả, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm:

Nguyễn Khoa Điềm, một con người đầy tài năng và đam mê, đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử văn hóa Việt Nam. Sinh ra và lớn lên tại Thừa Thiên Huế, ông đã được nuôi dưỡng trong một gia đình có truyền thống yêu nước và hiếu học. Từ những ngày thơ ấu, tình yêu của ông dành cho quê hương và đất nước đã được thể hiện qua những dòng thơ đầy cảm xúc và tình cảm. Ông Điềm đã viết nên những tác phẩm vượt thời gian, mang trong mình thông điệp về lòng yêu nước và tình người. “Nơi Bác từng qua”, “Thưa mẹ con đi”, “Tiễn bạn cuối mùa đông”, “Tình ca”… tất cả đều là những bức tranh tâm hồn, lời ca ngợi về đất nước và những giá trị văn hóa truyền thống. Những tác phẩm này không chỉ là niềm tự hào của người dân Việt Nam mà còn được đánh giá cao trên trường quốc tế. Tuy nhiên, không chỉ là một nhà thơ tài năng, Nguyễn Khoa Điềm còn là một nhà chính trị kiên cường và đáng kính. Ông luôn dành sự quan tâm và tận tụy cho cuộc sống của người dân, đặc biệt là những người gặp khó khăn và bất công trong xã hội. Ông đã dành nhiều năm đời để đấu tranh cho những nguyên tắc công bằng và tự do, làm ảnh hưởng đến nhiều thế hệ sau này.

1.2. Khi nghĩ về cha mẹ, điều gì khiến em xúc động nhất? Hãy chia sẻ điều đó với các bạn: 

Với lòng biết ơn sâu sắc và tình yêu vô bờ bến dành cho cha mẹ, tôi cảm nhận rõ những nỗ lực và sự hy sinh của họ. Gia đình tôi không phải là gia đình giàu có, nhưng cha mẹ tôi luôn làm việc vất vả để kiếm tiền nuôi con và đảm bảo cuộc sống tốt đẹp cho chúng tôi. Điều này đã khơi dậy trong tôi lòng biết ơn và sự tự hào. Tôi luôn tự nhủ rằng phải học tập chăm chỉ, rèn luyện để có thể đền đáp công lao và mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho gia đình và xã hội.

2. Trả lời câu hỏi giữa bài:

2.1. Chú ý số chữ ở mỗi dòng, vần và nhịp của bài thơ. Từ “lặn” và “mọc” ở đây nghĩa là gì?

Chữ mỗi dòng: khổ 1 – 7 từ trên 1 dòng, khổ 2, 3 – 8 từ trên dòng

Vần: vần cách (trồng-trăng)

Nhịp: ¾, 3/5

Từ “lặn” và “mọc” ở đây có nghĩa chỉ sự vun trồng, vất vả trông đợi của người mẹ. Đồng thời thể hiện nỗi lo lắng của người con trước sự gìa đi của mẹ.

Những từ “lặn” và “mọc” trong đoạn văn này miêu tả sự cống hiến và chờ đợi của người mẹ. Chúng cũng thể hiện sự lo lắng của người con khi mẹ dần xa cách.

Từ “lặn” và “mọc” ở đây ám chỉ quá trình nuôi dưỡng và chờ đợi của người mẹ. Đồng thời, chúng cũng thể hiện sự lo lắng của người con trước sự dời đi của mẹ.

2.2. Hình ảnh minh hoạ cho nội dung nào của bài thơ?

Hình ảnh minh họa cho nội dung của bài thơ là hình ảnh một người mẹ chịu thương, chịu khó đang chăm chút cho vườn rau của mình.

2.3. Em hiểu các hình ảnh trong dòng thơ số 6, 7 như thế nào?

Trong bài thơ, người tác giả sử dụng hai cụm từ “lớn lên” và “lớn xuống” để diễn tả hai khía cạnh khác nhau của sự phát triển. “Lớn lên” được ám chỉ đến sự trưởng thành của những người con do mẹ nuôi dưỡng. Đây là quá trình mà từng ngày qua đi, những đứa trẻ trở nên cao lớn, trưởng thành và có khả năng tự lập. Đồng thời, cụm từ này cũng thể hiện sự chăm sóc, dạy dỗ và hy sinh không biên giới của người mẹ.

Tuy nhiên, “lớn xuống” lại chỉ sự phát triển của những trái cây và hạt giống. Khi quả ngày càng to lớn, chúng sẽ rơi xuống đất. Đây là quá trình tự nhiên và tất yếu của sự phát triển cây trồng. Cụm từ này có thể mang ý nghĩa biểu tượng, chỉ sự thay đổi và dịch chuyển từ giai đoạn trưởng thành sang giai đoạn mới.

Qua hai cụm từ “lớn lên” và “lớn xuống”, người tác giả tạo ra hai khía cạnh đối lập nhưng cùng có ý nghĩa sâu sắc về quá trình phát triển và trưởng thành. Nó cũng thể hiện sự nhìn nhận và biểu đạt tình cảm của người tác giả đối với người mẹ và sự quan tâm đến sự phát triển của bản thân và xã hội.

2.4. Từ “quả” ở khổ 1 và từ “quả” ở khổ 3 có gì giống và khác nhau?

Giống nhau

– Chúng có điểm tương đồng về việc hình thành thông qua quá trình kết tinh mới.

Khác nhau

– Trong câu thứ nhất, từ “quả” chỉ đề cập đến những quả trên cây, mà chỉ có thể được tạo ra nhờ công việc trồng, chăm sóc và nuôi dưỡng của mẹ.

– Trong câu thứ ba, từ “quả” chỉ đề cập đến người con, là đứa trẻ được sinh ra bởi mẹ, và được chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục để trở thành người lớn.

3. Trả lời câu hỏi cuối bài:

3.1. Bài thơ là lời của ai, nói với ai, nói về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

Bài thơ Mẹ và quả được viết theo thể thơ tự do, không bị gò bó bởi các quy tắc về luật thơ. Điều này cho phép tác giả tự do sáng tác và diễn đạt tình cảm của mình một cách tự nhiên và chân thành.

Trong bài thơ, người con bày tỏ lòng biết ơn và lòng trân trọng với mẹ thông qua những lời ca ngợi và miêu tả về những công việc, sự chăm sóc và sự hy sinh của mẹ. Đây là cách người con thể hiện lòng biết ơn và lòng kính trọng đối với mẹ, người đã dành cả cuộc đời để chăm sóc và nuôi dưỡng con.

Tuy nhiên, người con cũng có sự lo lắng và ái ngại vì chưa thể đáp lại đủ lòng biết ơn của mình. Người con lo sợ rằng khi mẹ dần xa cách và già đi, con vẫn còn “một thứ quả non xanh” chưa đủ trưởng thành để báo đáp công ơn dưỡng dục của mẹ. Điều này thể hiện sự nhạy cảm và sự tự ti của người con trước sự phát triển và tuổi tác của mẹ. Bài thơ cũng sử dụng các từ ngữ và hình ảnh để miêu tả sự cống hiến và sự chờ đợi của mẹ. Từ “lặn” và “mọc” được sử dụng để ám chỉ quá trình nuôi dưỡng và chờ đợi của mẹ. Chúng cũng thể hiện sự lo lắng và bất an của người con khi mẹ dần xa cách và già đi.

Hình ảnh của một người mẹ chăm chỉ và yêu thương con được minh họa trong bài thơ. Mẹ được miêu tả như là một người chịu thương, chịu khó lam lũ vất vả để chăm chút cho vườn rau của mình. Điều này thể hiện sự hy sinh và sự yêu thương vô điều kiện của mẹ đối với con.

Tác giả cũng sử dụng hình ảnh của quả để diễn tả quá trình phát triển và trưởng thành. Từ “lớn lên” và “lớn xuống” được sử dụng để diễn tả hai khía cạnh khác nhau của sự phát triển. “Lớn lên” ám chỉ sự trưởng thành của những người con do mẹ nuôi dưỡng, còn “lớn xuống” ám chỉ sự phát triển của quả cây và hạt giống. Hai khía cạnh này cùng thể hiện sự quan tâm và sự chăm sóc của mẹ đối với sự phát triển của con và cây trồng.

Từ ngữ và hình ảnh trong bài thơ mang tính gần gũi và giản dị, tạo nên một không khí thân thuộc và chân thực. Những từ như “quả”, “hái”, “vun trồng”, “mọc”, “lớn xuống” đem lại cảm giác gần gũi và thân thiết với cuộc sống hằng ngày. Vần cách và nhịp của bài thơ cũng tạo nên một nhịp điệu và âm nhạc riêng biệt, thể hiện sự tương quan và sự liên kết giữa các ý tưởng và hình ảnh.

Tác giả cũng sử dụng các biện pháp tu từ như ẩn dụ và câu hỏi tu từ để tăng cường sức mạnh diễn đạt và tạo nên một hiệu ứng tác động mạnh mẽ đến người đọc. Những câu hỏi tu từ trong bài thơ thể hiện sự tò mò và sự trăn trở của người con đối với sự trưởng thành và sự phát triển của mình.

Tổng hợp lại, bài thơ Mẹ và quả là một tác phẩm tình cảm và sâu sắc, tường thuật về mối quan hệ đặc biệt giữa người con và mẹ. Từ ngữ, hình ảnh và biện pháp tu từ được sử dụng một cách tinh tế để diễn tả sự biết ơn, lòng trân trọng và sự lo lắng của người con đối với mẹ. Bài thơ gợi lên những cảm xúc và suy tư về quan hệ gia đình và tình yêu thương trong cuộc sống hàng ngày.

3.2. Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ nào?

Người mẹ trong bài thơ là một người phụ nữ tuyệt vời, người luôn chịu đựng sự đau khổ và lao động vất vả với tình yêu và sự hy sinh vô điều kiện cho con cái của mình. Bài thơ cho chúng ta thấy được sự hy vọng và niềm tin của người mẹ qua những hình ảnh tuyệt đẹp như mẹ vun trồng trong vườn, tay mẹ đầy mồ hôi mặn như giọt nước biển và hy vọng rằng ngay cả khi mẹ đã bước qua tuổi 70, mẹ vẫn chờ đợi những ngày hái trái ngọt của công lao mình.

3.3. Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ,…:

Từ ngữ giản dị, gần gũi thân thuộc: “quả”, “hái”, “vun trồng”, “mọc”, “lớn xuống”…

Hình ảnh gần gũi, mang đậm chất đời thường: “bí”, “bầu”, “mùa quả”, “giọt mồ hôi mặn”, “quả non xanh”…

Vần cách: trồng-trăng, lên-mặn, đời-mỏi

Nhịp: ¾, 3/5

Biện pháp tu từ: ẩn dụ, câu hỏi tu từ.

3.4. Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại “hoảng sợ” khi nghĩ mình vẫn còn là “một thứ quả non xanh”? Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ?

Tác giả trong bài thơ đang truyền tải một tâm trạng lo lắng và ánh sáng hy vọng về quan hệ đặc biệt giữa người con và người mẹ. Tác giả tỏ ra rất lo sợ khi nhìn thấy mình như một quả non xanh, vì tác giả nhận thấy rằng khi con dần lớn lên, mẹ tác giả cũng dần già đi. Từ đó, tác giả bắt đầu tự trách mình, nỗi sợ hãi rằng nếu con không trưởng thành đúng thời điểm, con sẽ không hiểu biết về cuộc sống và không thể đáp lại công dưỡng dục của mẹ. Tác giả thể hiện sự ánh sáng hy vọng và quyết tâm khi khát khao trưởng thành nhanh chóng để có thể báo đáp công ơn vô tận của mẹ.

Bài thơ không chỉ đơn thuần là một cảm thán về tình mẫu tử, mà còn là sự tôn vinh về sự hy sinh và tình yêu vô điều kiện của người mẹ đối với con cái. Tác giả sử dụng hình ảnh của một người mẹ chăm chỉ và yêu thương con để minh họa sự hy sinh và tình yêu của mẹ. Mẹ được miêu tả như một người chịu thương, chịu khó làm việc vất vả để chăm sóc cho vườn rau của mình. Hình ảnh này tạo nên sự đồng cảm và lòng biết ơn sâu sắc từ tác giả đối với mẹ.

Tổng hợp lại, bài thơ Mẹ và quả là một tác phẩm tình cảm và sâu sắc, tường thuật về mối quan hệ đặc biệt giữa người con và mẹ. Từ ngữ, hình ảnh và biện pháp tu từ được sử dụng một cách tinh tế để diễn tả sự biết ơn, lòng trân trọng và sự lo lắng của người con đối với mẹ. Bài thơ gợi lên những cảm xúc và suy tư về quan hệ gia đình và tình yêu thương trong cuộc sống hàng ngày. Tác giả mong muốn mình trưởng thành nhanh chóng để có thể báo đáp công dưỡng dục vô tận của mẹ và cống hiến cho xã hội, giúp đỡ cha mẹ và phụng dưỡng họ.

3.5. Em thích câu thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói hộ em được điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình?

Em thích nhất khổ cuối của bài thơ bởi nó không chỉ thể hiện tiếng lòng của em mà còn là sự tương phản giữa sự trưởng thành của em và sự già đi của cha mẹ. Mỗi ngày, cha mẹ đã và đang dành cả tâm huyết để nuôi em lớn lên, trong khi họ lại ngày càng già đi. Em cảm thấy có lỗi vì không thể chia sẻ gánh nặng của họ vào thời điểm này. Dù em muốn giúp đỡ cha mẹ, nhưng em còn quá nhỏ, quá ngây thơ và dại dột để làm điều đó. Tuy nhiên, em cũng như tác giả, mong muốn trở thành một người trưởng thành, đóng góp cho xã hội và phụng dưỡng cha mẹ. Em hy vọng rằng mình sẽ trở thành một nguồn động lực, một niềm tự hào cho cha mẹ và có thể ủng hộ họ trong tương lai.