Soạn bài Cà Mau quê xứ (Ngữ văn 11 tập 2 Kết nối tri thức)

1. Trước khi đọc:

Câu hỏi 1. (trang 45 sgk Ngữ văn 11 Tập 2):  Ba tiếng “Mũi Cà Mau” gợi lên trong bạn những suy nghĩ, cảm xúc gì?

Trả lời:

Tên Cà Mau bắt nguồn từ cách người Khmer gọi vùng đất này là “Tưk Kha-mau”, có nghĩa là nước đen. Nước đen là màu nước đặc trưng do lá tràm của rừng tràm U Minh làm thay đổi màu nước. Mũi Cà Mau – vùng đất cuối cùng của tổ quốc, độc đáo và kỳ diệu, được mô tả là: “Ðất biết nở, rừng biết đi và biển sinh sôi”.

Câu hỏi 2. (trang 45 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Bạn đã biết được gì về vùng đất Mũi Cà Mau (qua sách báo, phim ảnh và các phương tiện truyền thông,…)?

Trả lời:

Cà Mau là vùng đất thấp, thường xuyên ngập nước. Hiện tượng bồi lở xảy ra ở cả hai bên biển Đông và Tây. Cà Mau có 5 nhóm đất chính: đất phèn, đất than bùn, đất bãi bồi, đất mặn và đất kênh rạch. Nhóm đất mặn chiếm 150.278 ha, chủ yếu nằm ở ven Biển Ðông và phía Nam thành phố Cà Mau, các huyện Ðầm Dơi, Cái Nước, Ngọc Hiển và Trần Văn Thời. Ðất phèn chiếm diện tích rất lớn khoảng 334.925 ha, chiếm 64,27% diện tích tự nhiên, phân bổ chủ yếu ở các huyện trong tỉnh.

2. Đọc văn bản Gợi ý trả lời câu hỏi trong khi đọc:

1. Tác giả đến Mũi Cà Mau với mục đích gì?

Tác giả đã đến Mũi Cà Mau với mục đích không chỉ để đi chơi mà còn để khám phá vẻ đẹp của vùng đất này. Tác giả muốn trải nghiệm không chỉ những cảnh quan tuyệt đẹp mà còn cảm nhận được không khí trong lành và sự thăng hoa của nền văn hóa địa phương.

2. Chú ý những liên tưởng của tác giả về văn học.

Những liên tưởng của tác giả về văn học không chỉ dừng lại ở những cái phai của Nguyễn Tuân, Anh Đức, Xuân Diệu từ hơn 40 năm trước. Tác giả cũng nhìn thấy những dấu ấn của các nhà văn, nhà thơ và những tác phẩm nổi tiếng trong lịch sử văn học Việt Nam. Những trang kí, trang thư, trang thơ gieo mầm dưới mỗi câu mỗi chữ không chỉ mang trong mình hạt hi vọng ứ nghẹn khát khao, mà còn là sự thể hiện của sự sáng tạo và lòng đam mê với văn chương. Tác giả hy vọng rằng những câu chuyện, những bài thơ và những tác phẩm văn học sẽ bung nở như những cây trái hòa bình, lan tỏa tình yêu và sự hiểu biết trong cộng đồng.

3. Trạng thái tình cảm của tác giả và mọi người khi đến với Mũi Cà Mau.

Khi tác giả và mọi người đặt chân đến Mũi Cà Mau, họ không chỉ cảm nhận được sự hứng khởi, mà còn tràn đầy sự kích thích và tò mò với những gì đang chờ đợi họ. Tác giả đã từng mơ ước về vùng đất này trong suốt một thời gian dài, và bây giờ, ước mơ đó đã trở thành hiện thực. Tâm hồn tác giả đang rộn ràng và mãn nguyện khi được chứng kiến cảnh đẹp vô tận của Mũi Cà Mau và trải nghiệm cuộc sống của người dân địa phương.

Mọi người cũng không khỏi bị cuốn hút bởi vẻ đẹp hoang sơ và thơ mộng của Mũi Cà Mau. Họ cảm nhận được sự thanh bình và yên tĩnh trong không gian tự nhiên nơi đây, và cảm thấy như đang trở về với nguồn gốc của mình.

4. Hình ảnh nhà thơ Nguyễn Bính xuất hiện trong liên tưởng góp phần tô đậm thêm tâm trạng gì của người viết?

Hình ảnh nhà thơ Nguyễn Bính xuất hiện trong liên tưởng góp phần tô đậm thêm tâm trạng nhớ nhà và sự luyến tiếc trong tâm trí của người viết. Như một biểu tượng văn chương và nghệ thuật, nhà thơ Nguyễn Bính đại diện cho quá khứ và những kỷ niệm đáng quý, khiến người viết cảm thấy một mảng trống trong lòng và khao khát được trở về quê hương.

5. Từ “xứ” liên quan đến nhan đề như thế nào?

Từ “xứ” ở đây chỉ địa điểm của mũi Cà Mau.

6. Tác giả chú ý đến chi tiết thực của đời sống.

Họ yêu quê hương này không thôi. Lang thang qua nhiều vùng đất, từ “xứ” xuất hiện khắp nơi. Đó là niềm tự hào của những người khi nhắc đến quê hương. Tác giả ở đây, sống trong cảnh sinh hoạt của người Cà Mau. Có những ngôi nhà được xây bằng tài nguyên có sẵn ở đây. Có những người làm việc chăm chỉ, kiếm sống. Cuộc sống của người Cà Mau liên quan đến cây đước, nguồn tài nguyên và ánh sáng cho con người.

7. Những khó khăn và bận rộn mà người dân ở đất Mũi Cà Mau đã trải qua.

Con tôm chịu khó thở vì sình lầy, cây đước bị đốn để làm vuông tôm sạch.

8. Cảm xúc của tác giả ở phần kết.

Tác giả thấy mọi thứ ở đây đẹp và đặc biệt. Ông nhớ và yêu quê hương đến nỗi nước mắt cũng chảy. Tác giả dành nhiều tình cảm cho vùng đất này, nên cảm xúc tràn đầy.

3. Sau khi đọc:

Nội dung chính: Tác phẩm “Cà Mau quê xứ” được khắc họa chân thực về mảnh đất Cà Mau, một vùng đất đặc biệt nằm ở phía cuối của hình chữ S Việt Nam. Tác phẩm tập trung chủ yếu vào hành trình trải nghiệm thực tế của tác giả, ông đã dành thời gian để khám phá và trải nghiệm đầy đủ những nét đẹp tự nhiên và con người hiền lành nơi đây.

Nhìn từ bức tranh mô tả, ta có thể cảm nhận được sự yêu quý và niềm mến thương của tác giả dành cho Cà Mau. Từng nét viết chân thực và tinh tế của ông đã tái hiện khung cảnh tươi đẹp của vùng đất này một cách sống động. Tác giả đã tận dụng mọi từ ngữ để bộc lộ những cảm xúc sâu sắc và niềm mến thương nơi đây, mang đến cho độc giả một trải nghiệm độc đáo.

Khung cảnh ở Cà Mau được tác giả gợi lên qua những trang ký của Nguyễn Tuân, Anh Đức và Xuân Diệu. Những trang ký này không chỉ là một tài liệu mô tả đơn thuần, mà còn là những tác phẩm nghệ thuật sáng tạo, thể hiện sự tài hoa và tình yêu của các tác giả đối với vùng đất này. Từng trang ký đều mang đậm dấu ấn cá nhân của mỗi tác giả, tạo nên một không gian văn học đa dạng và phong phú.

Với tác phẩm “Cà Mau quê xứ”, người đọc sẽ có cơ hội tận hưởng những hình ảnh tuyệt đẹp về thiên nhiên và con người Cà Mau, cùng với đó là những cảm xúc và suy tư sâu lắng về giá trị của nơi này. Đây là một tác phẩm đáng để khám phá và trải nghiệm, để hiểu rõ hơn về vùng đất Cà Mau và những người dân trên đất này.

4. Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc văn bản:

Câu 1 (trang 50 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Tác giả có tâm thế như thế nào khi đến với Mũi Cà Mau? Tâm thế đó có ý nghĩa gì đối với người viết tản văn?

Trả lời:

Tác giả rất thoải mái và hứng thú khi đến với Mũi Cà Mau, nơi mang đến cho ông một cảm hứng mãnh liệt và kỳ diệu. Tâm trạng này không chỉ giúp nhà văn có cái nhìn sâu sắc và tinh tế hơn về cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp ở đây, mà còn khơi dậy trong ông những suy nghĩ và cảm xúc sâu xa về cuộc sống và con người nơi đây. Khi ngắm nhìn vẻ đẹp của Mũi Cà Mau, nhà văn cảm nhận được sự hòa quyện giữa biển, núi, và rừng xanh mướt, cùng với cuộc sống và nền văn hóa độc đáo của người dân nơi đây.

Câu 2 (trang 50 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Tính chất tươi mới, sống động của thực tế đời sống con người vùng Đất Mũi được thể hiện qua những khung cảnh, nhân vật nào?

Trả lời:

Tính chất tươi mới, sống động của thực tế đời sống con người vùng Đất Mũi được thể hiện qua những khung cảnh, nhân vật như:

Những con người Cà Mau luôn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn và vất vả với cuộc sống. Họ phải đối phó với điều kiện thời tiết khắc nghiệt, những trận bão lớn và đói nghèo.

Họ phải chịu nhiều thiên tai và đối mặt với sự thiếu thốn vật chất. Tuy nhiên, họ vẫn kiên nhẫn và đấu tranh để sống sót, không bao giờ từ bỏ hy vọng.

Tuy cuộc sống không dễ dàng, nhưng những người dân ở Cà Mau luôn tỏ ra vui vẻ và lạc quan. Họ biết cách trân trọng những điều nhỏ nhặt trong cuộc sống và luôn chào đón khách một cách nồng hậu.

→ Đó chính là thứ níu chân tác giả tại nơi đây, một nơi đầy nghị lực và sự kiên nhẫn trong cuộc sống.

Câu 3 (trang 50 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Đến với Mũi Cà Mau, tác giả liên tưởng đến những nhà thơ, nhà văn nào đã có duyên nợ với vùng đất này? Những liên tưởng đó có ý nghĩa gì?

Trả lời:

Đến với Mũi Cà Mau, tác giả không thể không liên tưởng đến những nhà thơ, nhà văn và những tác phẩm nổi tiếng đã chứng minh sự đặc biệt và quyến rũ của vùng đất này. Trong số đó, có những tên tuổi như Nguyễn Tuân, Anh Đức và Xuân Diệu. Những tác phẩm của họ đã góp phần làm cho Mũi Cà Mau trở thành một điểm đến hấp dẫn và thu hút sự quan tâm của nhiều người.

Nguyễn Tuân, một nhà thơ tài hoa, đã viết nên những bài thơ tình nhẹ nhàng và sâu lắng, tạo nên một không gian tưởng tượng đầy màu sắc và cảm xúc. Anh Đức, một nhà văn tài ba, đã sáng tác những truyện ngắn độc đáo về cuộc sống và con người ở Mũi Cà Mau, đem đến cái nhìn mới mẻ và sâu sắc về vùng đất này. Xuân Diệu, một nhà thơ lãng mạn, đã thể hiện tình yêu và tình cảm của mình qua những bài thơ tuyệt đẹp, gợi lên những cảm xúc tinh tế và sâu sắc.

Câu 4 (trang 50 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Chất trữ tình được thể hiện như thế nào trong bài tản văn? 

Trả lời:

Chất trữ tình đã được thể hiện rất rõ ràng trong bài tản văn thông qua những cảm giác và tình cảm của tác giả giành cho thiên nhiên và con người mũi Cà Mau. Dù đã rời khỏi vùng đất đó nhưng những kí ức của ông với nơi đây vẫn còn nguyên vẹn, đó là thứ níu kéo tình cảm của ông, làm ông lưu luyến không rời để rồi nhớ nhung.

Câu 5 (trang 50 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Dưới ngòi bút tác giả, sắc màu riêng của vùng Đất Mũi hiện lên như thế nào?

Trả lời:

Dưới bàn tay khéo léo của tác giả, vùng Đất Mũi trở nên sống động hơn bao giờ hết với sự kết hợp tài tình giữa hiện thực và tình cảm. Mỗi vẻ đẹp tươi sáng, từng sắc màu rực rỡ của vùng đất này đều được tái hiện một cách tinh tế, khiến cho người đọc cảm nhận được tình yêu và lòng trung thành của tác giả với vùng đất này. Những câu chuyện, những nhân vật và những cảnh vật trong truyện mang đậm tính chân thực và sâu sắc, tạo nên một không gian sống động và tươi mới cho độc giả. Qua từng trang sách, đọc giả sẽ được trải nghiệm và khám phá những điều thú vị và đáng nhớ về vùng Đất Mũi, nhưng cũng không quên những tình cảm và suy nghĩ sâu xa mà tác giả muốn truyền tải.

Câu 6. (trang 50 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Theo bạn, trong hai phương diện sau, phương diện nào thực sự nổi trội ở bài tản văn này? Vì sao bạn xác định như vậy?

a. Những thông tin xác thực, hình ảnh khách quan của thiên nhiên và con người ở Đất Mũi.

b. Tình cảm, cảm xúc chủ quan của “tôi” (người viết) khi tiếp xúc với thiên nhiên và con người ở Đất Mũi.

Trả lời:

Trong bài tản văn này, phương diện quan trọng nhất là tình cảm và cảm xúc của tôi khi tiếp xúc với thiên nhiên và con người ở Đất Mũi. Tác phẩm thể hiện rõ những tình cảm và cảm xúc của tác giả thông qua từng lời văn. Điều này giúp tái hiện vẻ đẹp ẩn sâu bên trong nơi đó.

Câu 7. (trang 50 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Nêu nhận xét của bạn về cách sử dụng ngôn ngữ và các biện pháp tu từ trong tác phẩm.

Trả lời:

Qua bài tản văn này, chúng ta có thể nhận thấy rằng tác giả đã sử dụng nhiều biện pháp tu từ để thể hiện sự tò mò và quan tâm của mình đối với mảnh đất và những con người sống ở đó. Những câu hỏi tu từ đã giúp tác giả giải tỏa những thắc mắc trong lòng mình và đồng thời truyền tải tình cảm mà tác giả muốn gửi gắm vào trong những từ ngữ của mình. Nhờ đó, bài viết mang đậm chất tản văn đã truyền đạt được những ý tưởng chính một cách sâu sắc hơn.

5. Kết nối đọc – viết:

Bài tập (trang 50 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Từ ý của câu “Không có khói, mà sao bước chân lên tàu rời Mũi, mắt tôi chợt cay nhòe”, hãy viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) nói về cảm xúc đối với Mũi Cà Mau.

Đoạn văn tham khảo:

Qua văn bản trên, chúng ta có cơ hội nhìn thấy rõ hơn vẻ đẹp tuyệt vời của Cà Mau – một điểm đến hấp dẫn tại Việt Nam. Nơi này hiện lên trước mắt chúng ta với sự tươi mới và thú vị, đồng thời chứng tỏ rằng đất nước ta thật sự có những địa danh đẹp và đáng ngưỡng mộ như vậy. Cảnh quan và địa điểm đặc biệt ấy khiến chúng ta cảm thấy tự hào về nét đẹp của dải đất hình chữ S. Ngoài ra, điều này cũng thể hiện sự yêu quý và tình cảm mà chúng ta dành cho những cảnh đẹp riêng biệt này và quê hương chung của mình.

Tác phẩm văn này đã truyền tải một cách rõ ràng những cảm xúc và tình cảm sâu sắc của tác giả. Ông đã sử dụng ngôn ngữ tình cảm và kỹ năng quan sát tinh tế của mình để mô tả những điều này. Chỉ khi chúng ta dành nhiều tình cảm và quan sát kỹ, chúng ta mới thấy được sự ẩn chứa sâu bên trong của nơi đây và truyền tải nó vào từng câu văn như vậy. Điều này khiến tác giả không thể nhịn được sự xúc động và khẳng định: “Không có khói, nhưng bước chân lên tàu rời Mũi, mắt tôi chợt cay nhòe”, để thể hiện sự kỳ vọng và niềm tin vào tương lai.