Bị can là người hoặc pháp nhân bị khởi tố về hình sự. Vậy trong trường hợp hỏi cung bị can dưới 18 tuổi, bố mẹ bị can phải có mặt không? Trình tự hỏi cung bị can dưới 18 tuổi như thế nào?
Mục lục bài viết
1. Hỏi cung bị can dưới 18 tuổi, bố mẹ bị can phải có mặt không?
Người dưới 18 tuổi là người chưa phát triển đầy đủ về thể chất cũng như về tinh thần. Do đó người dưới 18 tuổi thường có hành vi bồng bột, thiếu suy nghĩ, không lường trước được hậu quả có thể xảy ra bởi những hành vi mà mình đã thực hiện. Trên thực tiễn giải quyết nhiều vụ án hình sự cho thấy, người dưới 18 tuổi phạm tội thường do hoàn cảnh khó khăn, thiếu sự quan tâm cũng như chăm sóc, giáo dục của gia đình. Chính vì thế, người phạm tội dưới 18 tuổi được coi là đối tượng đặc biệt trong Tố tụng hình sự và việc bảo vệ quyền và lợi ích của những đối tượng này cần được quan tâm, chú trọng.
Tại Khoản 2 Điều 421
Khi lấy lời khai của người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị hại, người làm chứng, hỏi cung bị can dưới 18 tuổi thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành việc tố tụng phải có mặt người bào chữa hoặc người đại diện của họ.
Do đó, khi hỏi cung bị can dưới 18 tuổi thì phải có mặt bố mẹ hoặc người đại diện theo pháp luật của bị can
Việc hỏi cung bị can dưới 18 tuổi cần phải tuân theo những nguyên tắc được quy định tại Bộ luật tố tụng hình sự 2015:
– Một là, khi tiến hành hỏi cung bị can là người dưới 18 tuổi, người có thẩm quyền hỏi cung phải tiến hành hỏi theo quy định tại Điều 414 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 như sau:
+ Thủ tục khi tiến hành tố tụng cần phải thân thiện, phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, mức độ trưởng thành và khả năng nhận thức của người dưới 18 tuổi
+ Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi
+ Bảo đảm lợi ích tốt nhất của người dưới 18 tuổi
+ Bảo đảm giữ bí mật cá nhân của người dưới 18 tuổi
+ Bảo đảm quyền tham gia tố tụng của người đại diện của bị can dưới 18 tuổi, nhà trường, đoàn thanh niên, người có kinh nghiệm, hiểu biết về tâm lý, xã hội, tổ chức khác nơi bị can dưới 18 tuổi học tập và cư trú
+ Tôn trọng quyền được tham gia, trình bày của bị can dưới 18 tuổi
+ Bảo đảm quyền bào chữa, quyền được trợ giúp pháp lý của người dưới 18 tuổi
+ Bảo đảm các nguyên tắc xử lý của bộ luật hình sự đối với người phạm tội dưới 18 tuổi
+ Bảo đảm giải quyết nhanh chóng, kịp thời các vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi
– Hai là, tuân thủ theo nguyên tắc “Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể” được quy định tại Điều 10 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 Theo nguyên tắc này thì khi hỏi cung bị can dưới 18 tuổi, người có thẩm quyền hỏi cung không được tra tấn, bức cung, dùng nhục hình với bị can. Bởi khi sử dụng những hình thức nêu trên trong quá trình hỏi cung là xâm phạm đến các quyền cơ bản của họ và chính là nguyên nhân dẫn đến giải quyết oan sai.
– Ba là, nguyên tắc bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa được quy định tại Điều 7 Bộ luật tố tụng hình sự 2015. Nguyên tắc này áp dụng trong mọi hoạt động tố tụng, bao gồm cả hỏi cung bị can dưới 18 tuổi. Do đó khi hỏi cung bị can dưới 28 tuổi, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự 2015.
– Bốn là, nguyên tắc bảo hộ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản cá nhân; danh dự, uy tín, tài sản của pháp nhân được quy định tại Điều 11 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015. Theo nguyên tắc này thì người có thẩm quyền hỏi cung bị can dưới 18 tuổi không được xâm phạm đến tính mạng, danh dự, nhân phẩm, tài sản. Nếu có hành vi xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm, tính mạng và tài sản này thì sẽ bị xử lý theo pháp luật.
+ Năm là, bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự quy định tại Điều 16 Bộ luật tố tụng hình sự 2015. Khi thực hiện nguyên tắc này, người có thẩm quyền hỏi cung có trách nhiệm
+ Sáu là, nguyên tắc tiếng nói và chữ viết trong tố tụng hình sự được quy định tại Điều 29 Bộ luật tố tụng hình sự 2015. Trường hợp bị can dưới 18 tuổi là người dân tộc ít người, người nước ngoài không sử dụng được tiếng việt thì người có thẩm quyền hỏi cung phải mời người phiên dịch cho họ.
2. Chủ thể có thẩm quyền hỏi cung bị can là người dưới 18 tuổi:
Việc hỏi cung bị can do Điều tra viên tiến hành ngay sau khi có quyết định khởi tố bị can. Chủ thể có thẩm quyền hỏi cung bị can phải là người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Được xác định như sau:
+ Chủ thể vừa có quyền hạn triệu tập vừa có quyền hỏi cung bị can: Điều tra viên; Kiểm sát viên; Cấp trưởng, cấp phó của các Cơ quan của Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng Cảnh sát biển, Kiểm ngư được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.
+ Chủ thể chỉ có thẩm quyền hỏi cung bị can bao gồm: Cán bộ điều tra của các cơ quan, của Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng Cảnh sát biển, Kiểm ngư được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.
+ Ngoài ra còn có chủ thể hỗ trợ việc hỏi cung bị can gồm: Cán bộ điều tra thuộc Cơ quan điều tra, Kiểm tra viên thuộc Viện kiểm sát nhân dân. Những người này nhiệm vụ, quyền hạn giao, chuyển, gửi giấy triệu tập, ghi biên bản hỏi cung bị can khi được điều tra viên và kiểm sát viên phân công
Lưu ý: Đối với trường hợp hỏi cung bị can dưới 18 tuổi thì người tiến hành việc hỏi cung bị can phải có ít nhất một trong các điều kiện sau (Quy định tại Điều 415 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 , được hướng dẫn tại Điều 5 thông tư liên tịch 06/2018/TTLT-VKSNDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH)
– Có kinh nghiệm khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi.
– Đã được đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng về kỹ năng giải quyết các vụ án hình sự có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi.
– Đã được đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng về tâm lý học, khoa học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi.
3. Trình tự, thủ tục hỏi cung bị can là người dưới 18 tuổi:
3.1. Về thời gian, địa điểm tiến hành hỏi cung:
– Về thời gian hỏi cung: Thời gian hỏi cung bị can là người dưới 18 tuổi không quá hai lần trong 01 ngày và mỗi lần không quá 02 giờ, trừ trường hợp:
+ Phạm tội có tổ chức;
+ Để truy bắt người phạm tội khác đang bỏ trốn;
+ Ngăn chặn người khác phạm tội;
+ Để truy tìm công cụ, phương tiện phạm tội hoặc vật chứng khác của vụ án;
+ Vụ án có nhiều tình tiết phức tạp.
– Về địa điểm hỏi cung bị can là người dưới 18 tuổi có thể được thực hiện tại nơi cư trú của người đó hoặc nơi tiến hành điều tra. Nếu hỏi cung tại nơi tiến hành điều tra thì cần phải sắp xếp, bố trí phòng hỏi cung bảo đảm thân thiện, phù hợp với tâm lý người dưới 18 tuổi.
+ Trường hợp vụ án có nhiều bị can thì hỏi riêng từng người và không để họ tiếp xúc với nhau.
3.2. Trình tự, thủ tục hỏi cung bị can:
Đối với bị can là người dưới 18 tuổi thì theo quy định tại Điều 413 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 sẽ được áp dụng thủ tục tố tụng đặc biệt nhằm bảo đảm các lợi ích tốt nhất của họ.
Tại Thông tư Liên tịch số 03/2018/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC-BQP hướng dẫn về trình tự, thủ tục thực hiện ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh; sử dụng, bảo quản, lưu trữ kết quả ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Theo đó:
Đối với hoạt động hỏi cung bị can dưới 18 tuổi thì cần phải có sự tham gia của bố, mẹ hoặc người đại diện theo pháp luật để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của họ.
Trước khi tiến hành hỏi cung bị can lần đầu, Điều tra viên sẽ phải giải thích cho bị can, biết rõ quyền và nghĩa vụ của họ theo quy định tại Điều 60 Bộ Luật tố tụng hình sự 2015 và phải ghi rõ vào biên bản; giải thích cho người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị can; người phiên dịch (nếu có) biết về quyền và nghĩa vụ của họ theo quy định của pháp luật rồi mới tiến hành hỏi cung bị can.
Trước khi đưa ra những câu hỏi liên quan đến tình tiết của vụ án thì Điều tra viên cần đưa ra những câu hỏi xác định tình trạng sức khỏe của bị can, xác định mối quan hệ giữa bị can và người bị hại. Điều tra viên có thể yêu cầu bị can viết bản tự khai.
Trong suốt quá trình hỏi cung, người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị can có thể đưa ra những câu hỏi để hỏi bị can sau mỗi lần hỏi cung của Điều tra viên, Kiểm sát viên kết thúc và việc hỏi bị can của người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị can phải được Điều tra viên, Kiểm sát viên đồng ý.
Đối với biên bản hỏi cung bị can: Biên bản hỏi cung bị can là người dưới 18 tuổi phải tuân thủ đầy đủ các quy định tại các Điều 133, 178, 184 BLTTHS.
Các văn bản được sử dụng trong bài viết:
– Bộ luật Tố tụng hình sự 2015
– Thông tư Liên tịch số 03/2018/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC-BQP hướng dẫn về trình tự, thủ tục thực hiện ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh; sử dụng, bảo quản, lưu trữ kết quả ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử
– Thông tư liên tịch 06/2018/TTLT-VKSNDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH về phối hợp thực hiện một số quy định của bộ luật tố tụng hình sự về thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi.
