Soạn bài Chuyện cổ nước mình (Ngữ văn 6 Kết nối tri thức)

1. Đôi nét về tác giả và tác phẩm:

1.1. Tác giả:

– Lâm Thị Mỹ Dạ sinh năm 1949.

– Quê ở Quảng Bình.

– Một số tác phẩm: Trái tim sinh nở (thơ, 1974), Danh ca của đất (truyện thiếu nhi, 1984), Hái tuổi em đầy tay (thơ, 1989), Đề tặng một giấc mơ (thơ, 1998)…

– Bà được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007.

1.2. Tác phẩm:

Thể thơ

Bài thơ Chuyện cổ nước mình được sáng tác theo thể thơ lục bát.

Bố cục

Gồm 3 phần:

Phần 1. Từ đầu đến “Người ngay thì gặp người tiên độ trì”: Tình yêu thương mênh mông, triết lý niềm tin “Ở hiền gặp lành” là điều khiến nhà thơ phải yêu và quý trọng.

Phần 2. Tiếp theo đến “Vừa độ lượng lại đa tình, đa mang”: Chuyện cổ nước mình trở thành hành trang tinh thần, giúp nhà thơ có sức mạnh vượt qua mọi “nắng mưa” – khó khăn, thử thách trong cuộc sống.

Phần 3. Còn lại: Khi đọc chuyện cổ nước mình, nhà thơ như được gặp mặt ông cha của mình để khám phá những phẩm chất tốt đẹp.

2. Soạn bài Chuyện cổ nước mình hay nhất:

* Trước khi đọc

Câu 1 (trang 93 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 – Kết nối tri thức với cuộc sống):

– Một số câu chuyện cổ mà em biết là:

+ Cây tre trăm đốt 

+ Cây khế

+ Tấm Cám 

+ Sự tích trầu cau 

+ Sự tích hồ Ba Bể

+ Đẽo cày giữa đường

….

Câu 2 (trang 93 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 – Kết nối tri thức với cuộc sống):

– Những nhân vật trong các câu chuyện mà em thích là: ông bụt, cô Tấm, anh Khoai, … Vì đó là những người có nhiều phép thuật hoặc tốt bụng, xinh đẹp, hiền lành hay giúp đỡ người khác, …

* Đọc văn bản

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc: 

1. Hình dung: Những màu sắc, đường nét miêu tả quê hương. 

+ Vàng cơn nắng, trắng cơn mưa 

Con sông chảy có rặng dừa nghiêng soi 

+ Như con sông với chân trời đã xa

* Sau khi đọc

Nội dung chính: 

Bài thơ thể hiện tình yêu quê hương đất nước, niềm tự hào của nhà thơ về những giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc được thể hiện qua tình yêu đối với những câu chuyện cổ.

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc: 

Câu 1 (trang 95 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 – Kết nối tri thức với cuộc sống):

– Bài thơ được viết theo thể lục bát.

– Dấu hiệu nhận biết:

+ Số tiếng, số dòng: gồm nhiều cặp lục bát nối tiếp nhau; dòng trên 6 tiếng, dòng dưới 8 tiếng.

+ Về vần: tiếng cuối của dòng sáu tiếng ở trên vần với tiếng thứ sáu của dòng tám tiếng ở dưới, tiếng cuối của dòng tám tiếng lại vần với tiếng cuối của dòng sáu tiếng tiếp theo.

Ví dụ:

“Ở hiền thì lại gặp hiền

Người ngay thì gặp người tiên độ trì

Mang theo chuyện cổ tôi đi

Nghe trong cuộc sống thầm thì tiếng xưa” …

Hiền – tiên , trì – đi – thì

+ Về nhịp: ngắt theo nhịp chẵn: 2/2/2, 2/4, 4/4.

Ví dụ:

“Ở hiền / thì lại / gặp hiền

Người ngay thì gặp / người tiên độ trì

Mang theo / chuyện cổ / tôi đi

Nghe trong cuộc sống / thầm thì tiếng xưa” …

+ Về thanh điệu: tiếng thứ sáu của dòng sáu là thanh bằng. Tiếng thứ sáu và thứ tám của dòng tám cũng phải là thanh bằng nhưng nếu tiếng thứ sáu là thanh huyền thì tiếng thứ tám là thanh ngang và ngược lại. Tiếng thứ tư của dòng sáu và dòng tám đều phải là thanh trắc. 

Câu 2 (trang 95 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 – Kết nối tri thức với cuộc sống):

– Các câu chuyện cổ được nhắc đến trong bài thơ:

+ Tấm Cám (Thị thơm thì giấu người thơm / Chăm làm thì được áo cơm cửa nhà) 

+ Đẽo cày giữa đường (Đẽo cày theo ý người ta / Sẽ thành khúc gỗ chẳng ra việc gì) 

+ Sự tích trầu cau (Đậm đà cái tích trầu cau / Miếng trầu đỏ thắm nặng sâu tình người)

Câu 3 (trang 95 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 – Kết nối tri thức với cuộc sống):

– Chuyện cổ đã kể với nhà thơ những điều về vẻ đẹp tình người là: nhân hậu, sâu xa, thương người, yêu nhau, độ lượng, đa tình, đa mang, nặng sâu,….

Bài thơ thể hiện ý nghĩa nhân đạo của các câu chuyện cổ. Dòng thơ nào cũng hướng đến việc ngợi ca ý nghĩa của các câu chuyện cổ trong việc thể hiện các vẻ đẹp tình người như lòng nhân ái, đức hi sinh, vị tha, khoan dung, . .. Điều đó cắt nghĩa tình yêu mà nhà thơ dành cho các câu chuyện cổ được thể hiện rõ ràng ngay trong dòng thơ đầu: “Tôi yêu chuyện cổ nước tôi”.

Câu 4 (trang 95 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 – Kết nối tri thức với cuộc sống):

– Nghĩa của hai dòng thơ:

+ “Chỉ còn chuyện cổ thiết tha”: Đó là những tình cảm sâu nặng, thiết tha mà cha ông ta gửi gắm qua những câu chuyện cổ đồng thời cũng chính là những tình cảm thiết tha của nhà thơ với chuyện cổ nước mình. 

+ “Cho tôi nhận mặt ông cha của mình” : Nhận ra được, thấu hiểu được thế giới tinh thần của cha ông vẫn còn ghi dấu trong những câu chuyện từ ngàn xưa.

Cảm nhận được tình cảm sâu nặng, thiết tha của nhà thơ với thế giới chuyện cổ, cũng là những giá trị tinh thần, giá trị văn hóa được ghi dấu trong những câu chuyện đó. Chính những câu chuyện từ xa xưa, được lưu truyền qua nhiều thế hệ đã giúp người đọc thời nay nhận biết được “gương mặt” của cha ông thời xưa, hiểu được đời sống vật chất và tinh thần, tâm hồn và tính cách, phong tục tập quán và các quan niệm đạo đức, triết lí nhân sinh, … của cha ông.

– Một số câu chuyện cổ trong đó dấu ấn đời sống, phong tục và những quan niệm sống của người xưa được thể hiện rõ, chẳng hạn: Cây tre trăm đốt, Sọ Dừa, Thạch Sanh, …

Câu 5 (trang 95 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 – Kết nối tri thức với cuộc sống):

– Hai dòng thơ:

“Tôi nghe chuyện cổ thầm thì

Lời cha ông dạy cũng vì đời sau”

Giúp độc giả cảm nhận được những bài học cuộc sống được gợi ra từ những câu chuyện cổ. Đó là bài học về đạo lí làm người: sống phải chân thành, nhân ái; phải cần cù, siêng năng; phải có trí tuệ, có chính kiến riêng của bản thân, không nghe theo lời người khác một cách thụ động, … 

– Những bài học cuộc sống được thể hiện rất rõ qua những dòng thơ:

+ Ở hiền thì lại gặp hiền

Người ngay thì gặp người tiên độ trì.

+ Thị thơm thì giấu người thơm

Chăm làm thì được áo cơm cửa nhà.

+ Đẽo cày theo ý người ta

Sẽ thành khúc gỗ chẳng ra việc gì.

Câu 6 (trang 95 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 – Kết nối tri thức với cuộc sống):

– Với nhà thơ, những câu chuyện cổ “Vẫn luôn mới mẻ rạng ngời lương tâm”: 

+ “mới mẻ”, “rạng ngời lương tâm”: Những câu chuyện cổ không hề xưa cũ. Đó là những viên ngọc vẫn tiếp tục tỏa sáng trong cuộc sống hiện tại. Vẻ đẹp của tình người và những bài học về triết lý nhân sinh ẩn chứa trong đó đến nay vẫn còn nguyên giá trị, vẫn có khả năng giáo dục thế hệ trẻ. 

* Viết kết nối với đọc 

Bài tập (trang 95 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 – Kết nối tri thức với cuộc sống):

Viết đoạn văn (khoảng 5-7 câu) nêu cảm nhận của em về đoạn thơ sau: 

“Đời cha ông với đời tôi

Như con sông với chân trời đã xa

Chỉ còn chuyện cổ thiết tha

Cho tôi nhận mặt ông cha của mình.” 

Gợi ý: 

– Đoạn thơ đã khơi gợi trong em những tình cảm gì đối với những câu chuyện cổ?

– Trong 2 dòng thơ đầu, tác gải sử dụng biện pháp tu từ gì? Biện pháp tu từ đó đã mang lại hiệu quả gì trong việc thể hiện tư tưởng, tình cảm của tác giả?

– Vì sao tác giả lại khẳng định những câu chuyện cổ giúp ta gặp lại ông cha, thấy được diện mạo tinh thần của những thế hệ đi trước? 

– Em có cảm nhận gì về giọng điệu của đoạn thơ?

Đoạn văn tham khảo:

Đoạn thơ đã để lại trong em nhiều suy tư. “Đời cha ông với đời tôi” là hai thế hệ đã xa. Hình ảnh ví von “con sông với chân trời” không những khiến lời thơ lắng đọng mà nó cũng ẩn chứa trong ta một nỗi niềm nuối tiếc về cái ta gọi là thế hệ. Khoảng cách thế hệ ấy có thể làm ta già đi, thay đổi nhưng ở đó, ta lại bắt gặp “Chỉ còn câu chuyện cổ tha thiết“. Đó là những tình cảm sâu đậm, thiết tha được cha ông ta gửi gắm trong mỗi câu chuyện cổ tích đồng thời cũng chính là thể hiện tình yêu của tác giả với câu chuyện cổ tích dân tộc mình. Dòng thơ cuối: “Cho tôi thấy cha ông của mình” nghĩa là ta thấy được, hiểu được thế giới tâm hồn của cha ông ta còn lưu lại trong các câu chuyện cổ xa xưa. Chính những câu chuyện từ xưa, được truyền qua bao thế hệ đã giúp người trẻ thời hôm nay hình dung được “gương mặt” của cha ông thời xưa, hiểu rõ hơn cuộc sống vật chất và tinh thần, tâm hồn và tính cách, phong tục tập quán cùng những quan điểm đạo đức, lối sống, … của cha ông. Và chúng ta của ngày nay chắc chắn sẽ trau dồi bản thân, sẽ nỗ lực và phấn đấu để gìn giữ, để bài học trong câu chuyện xưa ấy luôn trường tồn! 

3. Soạn bài Chuyện cổ nước mình ngắn gọn nhất:

*Trước khi đọc

1. Em biết những câu chuyện cổ nào của nước ta?

Một số câu chuyện cổ như: Chuyện quả bầu, Thạch Sanh, Thánh Gióng, Con Rồng cháu Tiên, Cây tre trăm đốt, Sọ dừa

2. Em thích những nhân vật nào trong các câu chuyện đó? Vì sao?

Các nhân vật yêu thích: Thạch Sanh, Thánh Gióng, Sọ Dừa…

Lý do: Đây đều là những nhân vật thông minh, dũng cảm và tốt bụng…

Đọc văn bản

Những màu sắc, đường nét miêu tả quê hương.

Gợi ý:

Màu sắc: Vàng của nắng, trắng của mưa.

Đường nét: Con sông chảy, rặng dừa nghiêng soi.

*Sau khi đọc

Trả lời câu hỏi

Câu 1. Bài thơ được viết theo thể thơ nào? Cho biết dấu hiệu giúp em nhận biết ra thể thơ đó.

– Bài thơ được viết theo thể thơ lục bát.

– Dấu hiệu: Các câu thơ 6 chữ – 8 chữ nối tiếp tạo thành một bài thơ.

Câu 2. Qua bài thơ, em nhận ra bóng dáng của những câu chuyện cổ nào? Tìm từ ngữ, hình ảnh gợi liên tưởng đến những câu chuyện đó.

– Ở hiền thì lại gặp hiền: Thạch Sanh, Cây tre trăm đốt…

– Thị thơm thì giấu người thơm: Tấm Cám

– Đẽo cày theo ý người ta: Đẽo cày giữa đường.

– Đậm đà cái tích trầu cau/Miếng trầu đỏ thắm nặng sâu tình người: Sự tích trầu cau.

Câu 3. Chuyện cổ đã kể với nhà thơ những điều gì về vẻ đẹp của tình người?

– Tình yêu thương bao la giữa con người: Thương người rồi mới thương ta/Yêu nhau dù mấy cách xa cũng tìm.

– Khát vọng cuộc sống công bằng: Ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác.

Câu 4. Chỉ còn chuyện cổ thiết tha/Cho tôi nhận mặt ông cha của mình

Tình cảm của nhà thơ với những câu chuyện cổ được thể hiện như thế nào qua hai dòng thơ trên.

Tình cảm yêu mến dành cho câu chuyện cổ nước mình, cùng với đó là niềm tự hào khi chuyện cổ giúp con người hiểu rõ hơn về thế hệ trước.

Câu 5.

Tôi nghe chuyện cổ thầm thì
Lời cha ông dạy cũng vì đời sau

Hai dòng thơ trên gợi cho em những suy nghĩ gì.

Truyện cổ chứa đựng những bài học nhân văn sâu sắc, gửi gắm lời dặn dò của ông cha để thế hệ mai sau trở nên tốt đẹp hơn.

Câu 6. Vì sao với nhà thơ, những câu chuyện cổ “Vẫn luôn mới mẻ rạng ngời lương tâm”?

Những câu chuyện cổ tuy được lưu truyền từ đời này sang đời khác, nhưng những bài học để lại thì vẫn còn nguyên giá trị mới mẻ với cuộc sống hiện đại.

*Viết kết nối với đọc

Viết đoạn văn (khoảng 5 – 7 câu) cảm nhận của em về đoạn thơ sau:

Đời cha ông với đời tôi
Như con sông với chân trời đã xa
Chỉ còn chuyện cổ thiết tha
Cho tôi nhận mặt ông cha của mình.

– Mẫu 1: Dân tộc Việt Nam đã trải qua mấy nghìn năm dựng nước và giữ nước. Khoảng cách giữa thế hệ trước kia (ông cha) với thế hệ sau này (con cháu) cũng giống như con sông và bầu trời – đầy cách biệt. Nhưng nhờ có những câu chuyện xưa đã kéo gần khoảng cách ấy lại, giúp thế hệ “tôi” hiểu biết hơn những truyền thống, đạo lý cao đẹp của ông cha. Và qua đó, mỗi người thêm quý trọng, yêu mến hơn nữa những giá trị tốt đẹp của dân tộc.

– Mẫu 2: Một trong những khổ thơ đặc sắc nhất trong bài thơ “Chuyện cổ nước mình” là:

“Đời cha ông với đời tôi
Như con sông với chân trời đã xa
Chỉ còn chuyện cổ thiết tha
Cho tôi nhận mặt ông cha của mình.”

Trong những câu thơ trên, tác giả đã cụ thể khoảng cách trừu tượng giữa ông cha với với con cháu – thế hệ trước và thế hệ sau qua một hình ảnh so sánh. Đó là khoảng cách trừu tượng giữa con sông với chân trời có thể nhìn thấy, nhận biết được. Khoảng cách ấy có thể xa vời, nhưng thực chất cũng chính là sự nối tiếp. Và với hình ảnh so sánh ấy, người ta thấy rõ sự khác biệt giữa hai thế hệ. Một đại diện cho quá khứ, một đại diện cho hiện tại. Nhưng “chuyện cổ” đã xoá tan được khoảng cách ấy. Chuyện cổ diện cho thế hệ cha ông chứa đựng nhiều câu chuyện hay, ý nghĩa từ cuộc sống. Như vậy, khổ thơ đã giúp người đọc thấu hiểu hơn giá trị của “chuyện cổ nước mình”.