Cờ Ốc là gì? Cách chơi cờ Ốc (Cờ Khmer) như thế nào?

1. Cờ Ốc là gì?

1.1. Khái niệm cờ Ốc:

Cờ Ốc là một loại cờ đặc biệt, là môn thể thao truyền thống của Khmer, chính vì vậy, nó còn có một tên gọi khác là cờ Khmer. Mới đậy, môn cờ Ốc này đã được thêm vào là một trong những môn thể thao được tranh tài tại Đại hội Thể thao lớn nhất Đông Nam Á – SEA Games 32 – năm 2023 được tổ chức tại Cambodia (Cam – pu – chia).

Tên tiếng Anh của loại cờ Ốc này được gọi là Snail chess còn tên chính thức trong tiếng Cam – pu – chia là Ouk Chaktrang (Ốc – chang – tờ – rong).

Cờ Ốc cũng như cờ Vua hay cờ tướng, cờ vây là một loại trò chơi trí tuệ đòi hỏi khả năng tư duy cao của người chơi. Hiện đây là trò chơi được phổ biến ở Cam – pu – chia và một số tỉnh Đồng bằng Sông Cửu Long của Việt Nam vì ở đây có một số bộ phận người Khmer cư trú. Cờ Ốc được xem là một môn cờ truyền thống của người Khmer không chỉ là một trò chơi mà còn mang nhiều ý nghĩa dân tộc.

1.2. Tình hình SEA Games cờ Ốc của Việt Nam:

Các kỳ thủ Tôn Nữ Hồng Ân và Phạm Thanh Phương Thảo đã giành tấm huy chương vàng đầu tiên tại SEA Games 32 ở nội dung cờ vua nữ tiêu chuẩn 60 phút. Sau chiến thắng, Hồng Ân cho biết cô thấy Cờ Cốc có nhiều luật chơi thú vị, đặc biệt là luật săn vua và luật đếm.

Có hai loại luật săn vua trong Cờ Tướng. Đầu tiên là khi không bên nào có lợi thế, nghĩa là họ bị bắt hoặc trở thành cá được thăng cấp. Lúc này, bên yếu hơn có thể hét to để đối thủ bắt đầu săn vua. Nếu trong 64 nước đi tiếp theo, bên chiếm ưu thế không thể chiếu hết thì ván đấu sẽ hòa.

Quy tắc săn vua thứ hai là khi bên yếu hơn chỉ còn vua trên bàn cờ. Họ sẽ bắt đầu đếm từ tổng số quân trên bàn cờ cộng với 1. Số nước đi bên chiếm ưu thế phải chiếu hết tùy thuộc vào số quân mà họ có trên bàn cờ. Ví dụ: nếu bên chiếm ưu thế còn lại hai quân thì số nước đi là 8 trừ đi tổng số quân trên bàn cờ. Tuy nhiên, nếu còn lại một quân thì số nước đi là 16 trừ đi tổng số quân trên bàn cờ. Nếu còn lại hai quân thì số nước đi là 22 trừ đi tổng số quân trên bàn cờ. Nếu còn lại hai quân mã thì số nước đi là 32 trừ đi tổng số quân trên bàn cờ. Nếu còn lại một quân tượng thì số nước đi là 44 trừ đi tổng số quân trên bàn cờ. Cuối cùng, nếu còn lại một quân mã hoặc một quân hậu thì số nước đi là 64 trừ đi tổng số quân trên bàn cờ.

Ví dụ: nếu bên có lợi thế còn lại hai quân khi đối thủ bắt đầu đếm thì họ sẽ phải chiếu hết trong bốn nước đi tiếp theo. Khi đó, bên yếu hơn bắt đầu đếm từ 5 đến 8 (vì trên bàn cờ còn 4 quân) chứ không phải từ 1. Ví dụ, nếu bên có lợi có hai quân Tượng, hai quân Mã, năm quân Tốt và một quân Hậu, bên yếu hơn sẽ đếm từ 13 đến 22 (vì trên bàn cờ còn 12 quân bài). Khi đó, bên có lợi thế sẽ phải chiếu hết sau 10 nước đi.

Nếu bên yếu hơn dùng cua để trốn thoát và bắt được quân của đối thủ thì sẽ không phải tính lại từ đầu.

Những luật chơi phức tạp trên cho thấy Cờ Cốc khác với cờ vua về nhiều mặt. Tuy nhiên, cả 10 kỳ thủ Việt Nam thi đấu cờ ốc tại SEA Games 32 đều đã học cờ vua chuyên nghiệp từ nhỏ. Họ đều từng giữ danh hiệu FIDE Master (FM, WFM), hoặc International Master (IM, WIM) ở môn Cờ vua trước khi chuyển sang Cờ vua Cốc. Trong số đó, kỳ thủ Võ Thanh Ninh đứng thứ 9 Việt Nam về Cờ vua và thường xuyên thi đấu ở các giải mạnh trong nước.

Vì không đủ điều kiện tham gia đội tuyển cờ vua quốc gia nên chuyển sang học Cờ Cốc và chưa đầy một năm đã có thể đại diện cho Việt Nam tại Đại hội. Ngoài tấm HCV đôi nữ 60 phút đã nắm chắc trong tay, Việt Nam còn có 2 đại diện ở bán kết nội dung 5 phút đơn nam là Hoàng Nam Thắng và Nguyễn Quang Trung.

SEA Games 24 sẽ diễn ra tại Thái Lan và rất có thể Cờ vua sẽ không xuất hiện nữa mà thay vào đó là trò chơi makruk tương tự như Cờ Cốc. Việt Nam hoàn toàn có thể biến môn thể thao này thành một mỏ vàng thể thao trí tuệ khác trong khu vực, sau Cờ vua hay Cờ tướng.

Tại SEA Games 32, chủ nhà Campuchia quyết định từ bỏ Cờ vua và giới thiệu Cờ Ouk Chaktrang (Cờ ốc), vốn là thế mạnh của nước này. Trò chơi cờ vua này có một số điểm tương đồng với Cờ vua khi sử dụng một bàn cờ có 64 ô, mỗi người chơi cầm 16 quân.

Các quân cờ trong Cờ Ốc Sên bao gồm một quân vua, một quân hậu, hai quân xe, hai quân mã, hai quân tượng và tám con tốt. Tuy nhiên, điểm khác biệt cơ bản giữa Cờ Ốc và Cờ Tướng là cách sắp xếp các quân cờ và cách di chuyển của mỗi quân cờ.

Về thời gian thi đấu, ở thể loại cờ chớp của Cờ vua, mỗi kỳ thủ có ba phút mỗi ván, cộng thêm hai quân bài cho mỗi nước đi. Tuy nhiên, trong sự kiện Cờ Ốc Sên, mỗi bên có năm phút mỗi ván. Không có hiệp phụ, bên nào hết thời gian trước mà không chiếu hết được thì đối thủ sẽ thua, kể cả khi họ có lợi thế trong ván đấu.

2. Cách chơi cờ Ốc (Cờ Khmer) như thế nào?

Cờ tướng là một trò chơi tương tự như cờ vua nhưng không có các ô chia đen trắng. Mỗi người chơi có 16 quân cờ, bao gồm một quân vua, một quân hậu, hai quân tượng, một quân mã, một quân xe và tám quân tốt. Các quân cờ ở Campuchia được đặt tên khác nhau, ví dụ ô tô được gọi là thuyền và quân tốt được gọi là cá.

Vị trí ban đầu của cờ ốc sên khác với cờ vua ở chỗ các quân vua được đặt chéo nhau thay vì quay mặt vào nhau. Các con tốt cũng được đặt ở hàng thứ ba và thứ sáu thay vì hàng thứ hai và thứ bảy.

Cờ ốc không có những chiêu thức đặc biệt như nhập thành, bắt quân tốt bên kia đường, hay quân tốt di chuyển hai ô lúc đầu. Vua di chuyển giống như cờ vua, nhưng nó cũng có thể thực hiện bước đi đầu tiên với tư cách là một hiệp sĩ. Mỗi lần quân hậu chỉ có thể di chuyển theo đường chéo một ô, tương tự như quân lính trong cờ tướng, và ở nước đi đầu tiên, nó có thể tiến lên hai ô như quân tốt, miễn là quân tốt phía trước đã di chuyển. Ngoài ra, quân hậu còn có một lựa chọn nữa để tiến lên một ô.

Quân mã và quân xe di chuyển giống như trong cờ vua. Xe là quân mạnh nhất trên bàn cờ vì nó là quân duy nhất có thể đi từ một đến tám ô chỉ trong một nước đi, trong khi các quân còn lại thua ít nhất bốn nước đi kể trên.

Con tốt (cá) trong cờ ốc sên đi thẳng một ô, đi chéo một ô và không lùi lại. Tuy nhiên, khi con tốt đạt đến cấp sáu, nó trở thành cá thăng cấp với khả năng di chuyển và bắt giống như quân hậu trong cờ ốc, một ô vuông chéo và lùi. Số lượng cá thăng cấp được phép là không giới hạn, tối đa là tám.

Trong cờ ốc, người chơi thắng bằng cách chiếu hết hoặc nếu đối thủ hết thời gian, giống như trong cờ vua.

3. Phân biệt cờ Ốc và cờ Vua:

Cờ vua và Cờ ốc sên có thể sử dụng các hình ảnh khác nhau cho các quân cờ, nhưng thực tế chúng khá giống nhau về nhiều mặt. Cả hai ván cờ đều sử dụng một bàn cờ hình vuông và mỗi người chơi có 16 quân cờ, bao gồm một quân vua, một quân hậu, hai quân tượng, hai quân xe, hai quân mã và tám quân tốt.

Tuy nhiên, Cờ Ốc khác với Cờ Vua truyền thống ở cách sắp xếp các quân cờ và cách chúng di chuyển. Trong Cờ Ốc Sên, tám quân dưới, bao gồm quân xe, quân tượng, quân mã, quân hậu và quân vua, vẫn được đặt bên dưới và theo thứ tự như quân của vua. Các con tốt được xếp cách nhau một hàng, không giống như Cờ vua, chúng được đặt gần hàng dưới cùng.

Về cách di chuyển, quân vua trong Cờ Ốc sên di chuyển giống như quân vua trong Cờ vua, nhưng nước đi đầu tiên lại giống như quân mã. Hậu có thể di chuyển thẳng và chéo nhưng mỗi lần chỉ có thể di chuyển một ô. Bước đi đầu tiên của cô ấy là tiến về phía trước hai ô vuông. Tượng chỉ có thể di chuyển một ô vuông theo đường chéo. Quân mã, quân xe và quân tốt di chuyển giống như trong Cờ vua.

Do hạn chế trong việc di chuyển của quân Hậu và quân Tượng, quân Xe trong Cờ Ốc Sên được coi là nước đi chậm và ít hung hãn hơn quân Xe trong Cờ Vua. Vì vậy, trò chơi này đòi hỏi nhiều kỹ năng hơn để giành chiến thắng và thường kết thúc với tỷ số hòa.