Soạn bài Bánh trôi nước ngắn gọn: Tác giả, tác phẩm chi tiết

1. Tác giả Hồ Xuân Hương: 

• Tiểu sử

– Hồ Xuân Hương không rõ năm sinh và năm mất cụ thể.

– Theo các tài liệu truyền lại, bà quê gốc ở làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, nhưng chủ yếu sống và hoạt động tại kinh thành Thăng Long.

– Cuộc đời của Hồ Xuân Hương đầy gian truân và ngang trái: bà đã trải qua hai lần kết hôn nhưng chỉ làm lẽ và cuối cùng sống một mình, đơn độc.

– Hồ Xuân Hương nổi bật với vẻ đẹp, trí thông minh và đã đi nhiều nơi, giao tiếp rộng rãi với nhiều người nổi tiếng như Nguyễn Du.

– Bà là người có tính cách phóng khoáng, tài năng và cá tính mạnh mẽ, sắc sảo.

• Sự nghiệp văn học

a. Tác phẩm chính

– Hồ Xuân Hương sáng tác bằng cả chữ Nôm và chữ Hán.

– Theo nghiên cứu, có khoảng hơn 40 bài thơ được coi là của Hồ Xuân Hương.

– Nữ sĩ còn để lại tập thơ Lưu hương kí (phát hiện năm 1964) bao gồm 24 bài chữ Hán và 26 bài chữ Nôm.

b. Phong cách nghệ thuật

– Trong văn học Việt Nam, Hồ Xuân Hương là một hiện tượng độc đáo: một nhà thơ nữ viết về phụ nữ, kết hợp giữa trào phúng và trữ tình và đậm đà chất văn học dân gian từ đề tài, cảm hứng đến ngôn ngữ và hình tượng.

– Điểm nổi bật trong thơ của Hồ Xuân Hương là sự thương cảm đối với phụ nữ, đồng thời khẳng định và tôn vinh vẻ đẹp và khát vọng của họ.

→ Hồ Xuân Hương được coi là “Bà chúa Thơ Nôm”.

• Vị trí và tầm ảnh hưởng của tác giả

– Nét phóng túng và sự sâu lắng trong thơ của Hồ Xuân Hương luôn tạo nguồn cảm hứng vô tận cho các thế hệ sau.

2. Tác phẩm Bánh trôi nước: 

Bài Bánh trôi nước được Hồ Xuân Hương sáng tác theo thể thất ngôn tứ tuyệt (theo thể Đường luật). Bài thơ gồm bốn câu, và mỗi câu bảy chữ, theo đó mỗi câu được ngắt theo nhịp 4/3 truyền thống. Vần được gieo ở cuối câu thơ số 1, câu thơ số 2 và câu thơ số 4.

Bố cục bài Bánh trôi nước: 2 phần

Phần 1 (2 câu đầu): Miêu tả hình ảnh bánh trôi nước và cách làm.

Phần 2 (2 câu cuối): Phẩm chất và Thân phận của người phụ nữ Việt Nam qua hình ảnh bánh trôi nước.

3. Bài thơ Bánh trôi nước thuộc thể thơ gì? Vì sao lại xác định như vậy? 

Trả lời câu 1 (trang 95 SGK Ngữ Văn 7 Tập 1)

Bài thơ Bánh trôi nước được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, một thể thơ cổ điển trong văn học Việt Nam. Thể thơ này có đặc điểm là mỗi bài thơ gồm bốn câu và mỗi câu có bảy chữ. Đồng thời, thể thơ này sử dụng hình thức vần với cấu trúc rất rõ ràng: vần ở chữ cuối của câu 1, câu 2 và câu 4. Sự kết hợp này giúp tạo nên một nhịp điệu hài hòa và đều đặn, làm nổi bật đặc trưng của thể thơ Đường luật. Vì vậy, qua việc kiểm tra số lượng chữ và cách vần trong bài thơ, chúng ta có thể xác định rằng Bánh trôi nước thuộc thể thơ thất ngôn tứ tuyệt.

4. Ý nghĩa của hình ảnh Bánh trôi nước: 

Trả lời câu 2 (trang 95 SGK Ngữ Văn 7 Tập 1)

Nghĩa thứ nhất của bài thơ thuộc về nội dung miêu tả bánh trôi nước khi đang được luộc chín. Nghĩa thứ 2 thuộc về nội dung phản ánh vẻ đẹp, phẩm chất và thân phận của người phụ nữ trong xã hội cũ. Từ sự gợi ý trên em hãy trả lời các câu hỏi sau:

a. Với nghĩa thứ nhất, bánh trôi nước được miêu tả như thế nào?

b. Với nghĩa thứ hai vẻ đẹp phẩm chất cao quý và thân phận chìm nổi của người phụ nữ được gợi lên như thế nào?

c. Trong hai nghĩa, nghĩa nào quyết định giá trị bài thơ? Vì sao?

Lời giải chi tiết:

a) Theo nghĩa thứ nhất, bài thơ miêu tả bánh trôi nước như một vật thể cụ thể và sinh động. Bánh trôi nước được khắc họa với màu trắng tinh khôi của bột và hình dạng viên tròn đặc trưng. Khi nhào bột, nếu lượng nước quá nhiều, bánh sẽ trở nên nát và nhão; nếu ít nước, bánh sẽ cứng và không đều. Trong quá trình luộc, bánh sẽ nổi lên khi chín và còn chìm xuống nếu chưa chín hẳn. Miêu tả này giúp người đọc hình dung rõ ràng về quá trình chế biến bánh trôi nước.

b) Theo nghĩa thứ hai, bài thơ không chỉ miêu tả bánh trôi nước mà còn gợi lên vẻ đẹp, phẩm chất và thân phận của người phụ nữ trong xã hội cũ. Người phụ nữ được thể hiện qua hình ảnh bánh trôi nước với những đặc điểm sau:

+ Hình thể: Được miêu tả là trắng đẹp, giống như bánh trôi nước.

+ Phẩm chất: Phản ánh sự trong sáng, giữ vững lòng trung thành và thủy chung, không bị hoàn cảnh chi phối.

+ Thân phận: Gợi lên sự bấp bênh, chìm nổi trong cuộc đời, tượng trưng cho sự chịu đựng và khó khăn mà người phụ nữ phải đối mặt.

c) Trong hai nghĩa này, nghĩa thứ hai là ý nghĩa quyết định giá trị của bài thơ. Nghĩa thứ nhất chỉ là phương tiện, là hình thức để nhà thơ truyền tải ý nghĩa sâu sắc hơn về phẩm chất và thân phận của người phụ nữ. Chính nhờ vào ý nghĩa thứ hai, bài thơ mới mang lại giá trị tư tưởng và cảm xúc sâu sắc giúp làm nổi bật thông điệp về vẻ đẹp và thân phận của người phụ nữ trong xã hội xưa.

5. Liên hệ bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương với các câu hát than thân thuộc ca giao, dân ca:

Hãy ghi lại những câu hát than thân đã được học ở bài 4 bắt đầu bằng hai chữ Thân em. Từ đó, tìm mối liên quan trong cảm xúc giữa hai bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương với các câu hát than thân thuộc ca giao, dân ca.

Lời giải chi tiết:

Có rất nhiều câu hát than thân trong ca dao, dân ca bắt đầu bằng hai chữ “Thân em” mà chúng ta đã học, thể hiện rõ nỗi lòng và số phận của người phụ nữ trong xã hội xưa. Dưới đây là những câu hát tiêu biểu:

“Thân em như trái bần trôi,

Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu”

Câu hát này sử dụng hình ảnh “trái bần trôi” để biểu đạt sự bất định và bấp bênh của số phận. Trái bần vốn dĩ là loại trái cây trôi nổi trên mặt nước, dễ bị sóng gió dập vùi, tượng trưng cho một cuộc đời không ổn định, dễ bị ảnh hưởng bởi hoàn cảnh xung quanh. Hình ảnh “gió dập sóng dồi” nhấn mạnh sự phụ thuộc vào hoàn cảnh và sự bất lực trong việc tự định đoạt tương lai của bản thân.

“Thân em như hạt mưa sa,

Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày”

Trong câu hát này, hình ảnh “hạt mưa sa” tượng trưng cho sự phân tán và không ổn định. Những hạt mưa, không có khả năng tự lựa chọn nơi rơi, đôi khi rơi vào “đài các” (nơi cao sang) nhưng cũng có thể rơi xuống “ruộng cày” (nơi thấp kém). Câu hát phản ánh sự bất bình đẳng trong xã hội, nơi mà số phận của người phụ nữ thường bị quyết định bởi hoàn cảnh và không có quyền lựa chọn cho chính mình.

Mối liên hệ giữa bài thơ Bánh trôi nước và các câu hát than thân:

Bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương và các câu hát ca dao bắt đầu bằng “Thân em” đều phản ánh số phận bấp bênh và bất hạnh của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa. Dưới đây là những mối liên hệ cảm xúc giữa hai loại hình nghệ thuật này:

+ Số phận bấp bênh và bất hạnh:

Cả bài thơ Bánh trôi nước và các câu hát ca dao đều làm nổi bật sự bất lực của người phụ nữ trước số phận của mình. Trong bài thơ, hình ảnh bánh trôi nước với những phẩm chất mềm yếu và dễ bị hỏng, được dùng để phản ánh sự dễ bị tổn thương và phụ thuộc của người phụ nữ. Các câu hát ca dao cũng tương tự, dùng hình ảnh “trái bần trôi” và “hạt mưa sa” để chỉ sự bất định và thiếu quyền tự quyết trong cuộc sống của họ.

+ Sự phụ thuộc vào hoàn cảnh:

Trong bài thơ Bánh trôi nước, việc bánh nổi hay chìm phụ thuộc vào điều kiện luộc, điều này gợi ý rằng số phận của người phụ nữ cũng bị chi phối bởi hoàn cảnh bên ngoài, không hoàn toàn do họ tự quyết định. Các câu hát ca dao như “Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu” và “Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày” thể hiện rõ sự phụ thuộc của người phụ nữ vào hoàn cảnh và số phận mà họ không thể kiểm soát.

+ Vẻ đẹp và phẩm chất:

Bài thơ của Hồ Xuân Hương không chỉ phản ánh nỗi khổ của người phụ nữ mà còn tôn vinh vẻ đẹp và phẩm chất của họ. Điều này tương tự như trong các câu hát ca dao, nơi mặc dù số phận bất hạnh, người phụ nữ vẫn được mô tả với sự cảm thông và trân trọng.