Phân tích tâm trạng, nỗi nhớ của tác giả trong bài Tây Tiến

1. Dàn ý phân tích tâm trạng, nỗi nhớ của tác giả trong bài thơ Tây Tiến:

Mở bài:

• Khái quát nội dung bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng.
• Đi sâu về nỗi nhớ của tác giả khi nhớ về miền Tây Bắc Bộ.

Thân bài:

• Khổ thơ đầu của bài thơ là đoạn ghi lại những kỉ niệm da diết, hoài niệm của nhà thơ về những ngày đi lính.
• Hai dòng đầu gợi ngay ấn tượng về nỗi nhớ: 

“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi”

Hình ảnh thiên nhiên chợt hiện lên trong không gian. Đó là dòng sông Mã hùng vĩ, kiêu hãnh chảy từ thượng Lào sang Việt Nam, đó là rừng, là núi, là những nơi bước chân đoàn quân Tây Tiến đã từng chinh chiến mà nay đã xa vậy làm sao. Không thể tránh khỏi trào dâng nỗi nhớ trong lòng người lính Tây Tiến năm xưa. 

• Vì nỗi nhớ có địa chỉ, có nơi dường như ăn sâu vào lòng người, nỗi nhớ ấy trong chơi vơi, mơ hồ như một nỗi buồn xa xăm Có lẽ nhà thơ đã đặt tình cảm này trong câu thơ “Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi!”.
• Từ hai khổ thơ đầu ấy, dòng hoài niệm của nhà thơ phát triển và lan tỏa như một chuỗi kí ức giờ đây thức dậy, lay động và hòa quyện trong lòng.
• “Những đường Việt Bắc của ta,

Đêm đêm rầm rập như là đất rung

Quân đi điệp điệp trùng trùng

Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay”

• Thiên nhiên như hát cùng một giai điệu khúc hành quân của những người lính ra trận. Đối với Quang Dũng, khung cảnh thiên nhiên hiện lên trong kí ức và tâm trạng là những hình ảnh nước đôi đối lập: 

“Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm,

Heo hút cồn mây, súng ngửi trời.

Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống,

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.”

Chuyến hành quân gian khổ của người chiến sĩ vệ quốc mở ra trong một không gian đa chiều. Trên chặng đường dài đầy ấn tượng, ta như nghe thấy tiếng bước chân và hơi thở của người lính qua câu thơ đầy vần trắc: “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm.”

• Biết bao gian nan thử thách, như muốn quật ngã các chiến sĩ cách mạng lại vừa khích lệ họ tiến lên chinh phục.
• Cảnh núi non hiểm trở dốc đứng, mây mù che phủ, độ cao cực thấp “ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống” vậy mà hình ảnh về sự sống chợt hiện ra, như thể tạo ra một thế giới cân bằng: “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.”
• Bên những hiểm nguy khốc liệt của thiên nhiên là cuộc sống êm đềm của con người, điều đó bỗng làm dịu đi giọng điệu và tâm trạng thơ Quang Dũng, tạo nên sự uyển chuyển trong mạch thơ.

“Chiều chiều oai linh thác gầm thét,

Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người.

Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói,

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.”

Kết bài:

• Quang Dũng rưng rưng với những kỉ niệm về những người lính Tây Tiến, đoàn quân Tây Tiến khó có thể xóa nhòa trong tâm trí cùng hình ảnh núi rừng trong nỗi nhớ Tây Tiến chân thực.
• Chuỗi ký ức về thiên nhiên và con người như những thước phim vừa chân thực, sinh động lại rất thần tiên, giàu cảm xúc và tài hoa như vậy đã góp phần làm nên thành công của tác phẩm cả về nội dung và nghệ thuật. 
• Có người nhận xét rằng Quang Dũng đã xây dựng tượng đài thi sĩ Tây Tiến bằng bài thơ viết về người lính chống Pháp trong cuộc kháng chiến gian khổ nhưng anh dũng và giàu chất thơ của dân tộc ta.

2. Phân tích tâm trạng, nỗi nhớ của tác giả trong bài thơ Tây Tiến hay nhất:

Hơn sáu mươi năm đã trôi qua kể từ ngày bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng ra mắt bạn đọc. Sáu mươi năm! Thời gian dài đủ để nước chảy đá mòn, đủ để tóc xanh ngả muối tiêu, đủ để ta quên đi một con người, một tác phẩm văn học. Nhưng với “Tây Tiến” thì không, bài thơ vẫn vượt qua trở ngại của thời gian, vượt qua dư luận để ngày càng tỏa sáng trong lòng những người yêu thơ Việt Nam. Đọc “Tây Tiến”, người ta cảm nhận được vẻ đẹp hào hùng, oai hùng, sự hy sinh bi tráng của người lính Tây Tiến và vẻ đẹp hùng vĩ, thơ mộng của thiên nhiên miền Tây. Tất cả những vẻ đẹp ấy, hòa cùng nỗi nhớ của chất trữ tình. Bằng ngòi bút lãng mạn và tài hoa, Quang Dũng đã tạo nên nỗi nhớ một cách sâu lắng và xúc động:

“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

 …

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”

Đoạn thơ được đặt ở đầu bài thơ thể hiện sâu sắc tâm trạng của tác giả khi nhớ về mảnh đất Tây Bắc và đồng đội của mình. 

Tây Tiến là một chi bộ quân đội được thành lập đầu năm 1947, gồm phần lớn là thanh niên trí thức Hà Nội. Nhiệm vụ của họ là phối hợp với quân đội Lào để bảo vệ biên giới phía Tây. Năm 1948, Tây Tiến giải tán lập trung đoàn 52, Quang Dũng cũng đi đơn vị khác. Ngay sau khi rời đơn vị cũ, Quang Dũng đã sáng tác bài thơ này. 

Nỗi nhớ về Tây Bắc và những người đồng đội được thể hiện trong chất trữ tình ở hai câu thơ đầu:

“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi”

Dòng sông là một tín hiệu nghệ thuật rất hay trong văn học, tượng trưng cho sự lưu giữ những kỉ niệm khó quên. Bài thơ viết về Tây Tiến, nhưng được mở đầu bằng hình ảnh sông Mã. Đó là dòng sông chảy dọc miền Tây Bắc, địa bàn hoạt động của những người lính Tây Tiến. Sông Mã đã trở thành chứng nhân của lịch sử, người bạn lớn chia sẻ buồn vui và hơn thế nữa, dòng sông đã bao lần tiễn đưa những người lính trở về quê hương thân yêu. Nó đã trở thành dòng sông cảm xúc chở đầy trái tim con người.

Hình ảnh sông Mã xuất hiện cùng Tây Tiến và được đặt ở giữa “xa rồi” vừa có ý nghĩa với cả Tây Tiến và sông Mã, vì “xa” nên ở trong lòng nhân vật trữ tình gợi lên nỗi nhớ. Sự đồng hành của sông Mã với Tây Tiến đã bộc lộ một khuôn mẫu: nỗi nhớ thiên nhiên (Tây Bắc) bao giờ cũng gắn liền với nỗi nhớ đồng đội. Điệp ngữ “nhớ” ở đầu câu thơ thứ hai được điệp lại bằng từ “chơi với” tạo nên sự đối lập đầy ấn tượng. Nhớ “chơi vơi” là nỗi nhớ da diết, một nỗi nhớ khó tả, bởi nó bộc lộ nhiều nỗi niềm. Âm “ơi” là âm mở, có âm vang dài lan tỏa. Tiếng “ơi” mở đầu ở câu thứ nhất kéo dài sang câu thứ hai như một tiếng gọi cất lên từ vách đá của núi rừng Tây Bắc, ngân vang từ nỗi nhớ của một bóng hình trữ tình ngàn năm. 

Nỗi nhớ trải khắp núi rừng bao la và bủa vây lòng người. Câu thơ ngâm tưởng như nhẹ nhàng, nhưng lại bồng bềnh, kéo dài, lan tỏa trong thời gian và không gian, như nhấc nhân vật trữ tình ra khỏi thực tại, đọng lại trong nỗi nhớ triền miên, vô tận. Nỗi nhớ này vẫn thao thức qua những địa danh quen thuộc: Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông. Đây không phải là những cái tên vô hồn mà chúng gắn bó với nhà văn. Nó gợi nhớ đến những vùng hoang vu xa xôi ở Tây Bắc, một miền đất xa xôi nơi những người lính Tây Tiến bước đi trong sương mù mịt mờ. Nỗi nhớ cũng tạo nên những kỉ niệm cho bức tranh Tây Bắc khắc nghiệt mà hùng vĩ để tôn vinh chân dung người lính Tây Tiến:

“Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm 

Heo hút cồn mây súng ngửi trời

Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống 

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”

Cái hùng vĩ của cảnh vật được tô đậm thêm ở những hình ảnh miêu tả đầy ấn tượng. Câu thơ “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm” sử dụng những vần trắc liên tiếp nhau như con đường gập ghềnh, thăng trầm trong chiến tranh của người lính. Đường hành quân nhọc nhằn như đường lên trời, thiên nhiên cùng con người đã tạo nên hình ảnh thú vị “súng ngửi trời”. Mũi súng của người chiến sĩ được nhân hóa tạo nên hình tượng người lính vừa tinh nghịch, vừa thơ mộng. Nó củng cố ý chí, quyết tâm của người lính. Chính vì phẩm chất quân nhân trẻ trung ấy mà họ không phai nhạt mà vươn lên như những chiến sĩ. Lúc này, thiên nhiên không còn là đối tượng để ngắm nhìn nữa mà là đối thủ “ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống”. 

Bốn câu thơ là sự kết hợp tuyệt vời giữa vần và nội dung. Thay đổi linh hoạt như một cuộc diễu hành vất vả lên xuống nhanh chóng. Có những lúc tâm hồn con người chìm đắm trong những khoảnh khắc đẹp đẽ “nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”. Đứng từ trên núi cao nhìn xuống, giữa bao la rộng lớn, trong khi cơn mưa xa khiến mọi thứ vừa hư vừa thực, thì “nhà ai” gieo vào lòng người lính có lẽ không phải là sự băn khoăn mà là niềm thương nhớ. Bức tranh thiên nhiên được nhìn từ nhiều góc độ, và mỗi góc nhìn lại có một ấn tượng khác nhau về vẻ đẹp. Đi theo dòng hoài niệm của nhà thơ, dường như người đọc cũng tham dự vào những hồi ức về những thử thách của dân tộc và cùng chung vui với họ. 

Trong bốn câu thơ sau, nhà thơ thể hiện sự hy sinh bi tráng của người chiến sĩ trong cuộc hành trình đầy chông gai, khó khăn, nguy hiểm.

“Anh bạn dãi dầu không bước nữa 

Gục lên súng mũ bỏ quên đời

Chiều chiều oai linh thác gầm thét

Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người”

Trong cuộc hành quân gian khổ ấy, có những người lính Tây Tiến đã ngã quỵ vì kiệt sức. Cách nói giảm nói tránh trước cái chết, vừa xót xa vừa ngạo nghễ, như thể đón nhận cái chết một cách thản nhiên, vô tư, khi cái chết được coi nhẹ như lông hồng. Để tăng thêm sự bi tráng cho sự hi sinh, Quang Dũng đã tô điểm thêm cho khung cảnh thiên nhiên những âm thanh hãi hùng. Tất nhiên là có nguy hiểm đến tính mạng nhưng trong mắt những chàng trai dũng cảm không kém phần tinh nghịch, đó chỉ là “gầm thét”, “trêu người” mà thôi.

Bên cạnh hình ảnh thiên nhiên Tây Bắc, cuộc sống của người dân nơi đây có thể bắt gặp trong một số hình ảnh tuy thoáng qua nhưng rất gợi hình.

“Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”

Các chi tiết “cơm lên khói”, “thơm nếp xôi” là những hình ảnh gần gũi, quen thuộc gợi hình ảnh gia đình đầm ấm, hạnh phúc. Đứng đầu dòng thơ nhẹ nhàng bay bổng là “Mai Châu”, nơi hương thơm gợi nhớ đất lành. Nỗi nhớ của nhân vật trữ tình mộng hùng vĩ, người lính Tây Tiến lạc quan giữa núi rừng khắc nghiệt mà còn ở tình cảm nồng hậu với đồng bào Tây Bắc. 

Đoàn binh Tây Tiến nay đã “xa xôi” nhưng không bao giờ quên rằng bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương ấy. Hai chữ “mùa em” là một sáng tạo độc đáo của ngôn ngữ thơ. “Mùa em” là mùa của những cô gái trẻ với vẻ đẹp e ấp, duyên dáng, để lại trong lòng người lính trẻ bao nhiêu yêu thương, nhớ nhung. Có lẽ vì thế mà lời thơ trở nên uyển chuyển mềm mại, lời thơ tình trở nên ấm áp hạnh phúc. Mọi khó khăn dường như bị gạt bỏ, thay vào đó là sự lạc quan và tràn ngập yêu thương. 

Đoạn thơ để lại dấu ấn đẹp trong thơ ca kháng chiến. Thành công của tác phẩm chính là sự kết hợp hài hòa giữa khuynh hướng sử thi kết hợp với cảm hứng lãng mạn. Thêm vào đó là các yếu tố nghệ thuật như việc sử dụng nhiều từ tượng hình, tượng thanh, điệp ngữ, nhân hóa, tương phản… tất cả đã tạo nên một đoạn thơ hay và có giá trị.

3. Phân tích tâm trạng, nỗi nhớ của Quang Dũng qua bài thơ Tây Tiến:

Ai đã là lính, từng trải qua chiến tranh thì trong lòng thường có những kỷ niệm khó quên. Ký ức này đánh thức và hồi sinh khi nó được gọi lại. Quang Dũng cũng vậy. Những năm tháng của người lính gắn bó với đoàn quân anh hùng đã khơi nguồn cảm hứng để ông viết “Tây Tiến”, một bài thơ của bản hùng ca ra đời từ hiện thực tàn khốc. Khổ đầu của bài thơ là đoạn văn ghi lại những kỉ niệm vẹn tròn và đầy lưu luyến của nhà thơ về thời đi lính:

“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

..Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.”

Hai câu thơ mở đầu đã tạo ngay ấn tượng về nỗi nhớ:

“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!   

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi.”

Bawngd tiếng “xa rồi Tây Tiến ơi!”, nhà thơ nói với sự tiếc nuối từ trái tim mình. Tiếng lòng này cất lên thật tha thiết, đồng thời như có tiếng vọng vọng vào đá, ngân nga không dứt trong không gian rằng: “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!” Hình ảnh tự nhiên dường như hiện lên trong không gian. Đó là dòng sông Mã hùng vĩ, kiêu hãnh chảy từ thượng Lào sang Việt Nam, đó là rừng, núi trùng điệp, những nơi đã để lại dấu tích của đoàn quân Tây Tiến trong chiến tranh. Nhưng giờ đã ra đi, làm sao tránh khỏi nỗi nhớ nhung trong lòng người lính Tây Tiến năm xưa? Nỗi nhớ này có địa chỉ, có nơi chốn như ăn sâu vào lòng người, nó bâng khuâng, mơ hồ như một nỗi buồn xa xăm. Có lẽ nhà thơ đã đạt được cái tài và cái tình này trong câu thơ “Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi!”

Từ hai câu thơ đầy cảm hứng ấy, dòng hoài niệm của nhà thơ mở ra, lan tỏa, bởi từng dòng ký ức giờ đây bừng tỉnh, lay động lòng người. Tính chân thực sinh động của hình ảnh thơ cho ta hình dung ra thái độ, dáng vẻ của đoàn quân trước khó khăn, trong những ngày gian khổ, khi phải ra trận, đối mặt với những thiếu thốn, khó khăn. Hiện thực nhưng cũng rất lãng mạn bởi hình ảnh đoàn quân mệt mỏi được thể hiện trong một khung cảnh thiên nhiên tưởng tượng. Tiếng sương rơi, tiếng hoa đến, hơi đêm… chợt làm mờ cả khung cảnh và tạo ấn tượng đa chiều trong tâm trí người đọc. 

Ở Quang Dũng, khung cảnh thiên nhiên hiện lên trong kí ức và không gian là một hình ảnh nước đôi đối lập:

“Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm,  

Heo hút cồn mây, súng ngửi trời.       

Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống,

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.”

Chuyến hành quân gian khổ của những người lính Vệ quốc mở ra trong một không gian đa chiều. Ta như nghe thấy tiếng bước chân, hơi thở của người chiến sĩ trên chiến trường gian khổ trong câu thơ đầy vần trắc “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm”. Ta còn thấy cả một con đường đầy gian nan và bất ngờ khi Quang Dũng viết: “Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống”. 

Đặc biệt với hình ảnh “Heo hút cồn mây súng ngửi trời” câu thơ không chỉ diễn tả những bước gian nan trên. Trên đường đánh giặc, ta còn thấy phẩm chất của người lính qua một sự kết hợp bất ngờ nhưng thú vị: súng ngửi trời. 

Biết bao gian nan thử thách, như muốn quật ngã các chiến sĩ cách mạng lại vừa khích lệ họ tiến lên, đưa đến cuộc chinh phạt. Cảnh rừng dốc dựng, mây mù, độ cao thấp ngút ngàn “ngàn thước lên, ngàn thước xuống” vậy mà bỗng hình ảnh sự sống hiện ra, như tạo nên một thế giới cân đối: “nhà ai Pha Luông mưa xa khơi ”. Bên sự nguy hiểm khốc liệt của thiên nhiên là cuộc sống yên bình của con người, bỗng tái hiện lại giọng điệu, không khí thơ Quang Dũng, tạo nên sự uyển chuyển trong cách diễn đạt rất tài hoa của ông:

“Chiều chiều oai linh thác gầm thét,     

Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người.

Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói,           

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.”

Tâm linh Quang Dũng đã sống dậy bằng những kí ức khó phai mờ của đoàn binh Tây Tiến, thêm vào bút pháp hoài cổ rất tài hoa bằng hàng loạt hình ảnh tương phản bổ sung cho nhau một cách hài hoà. Những chuỗi kí ức về thiên nhiên và con người như những thước phim vừa hiện thực vừa giàu trí tưởng tượng, giàu cảm xúc và tài hoa đã góp phần làm nên thành công về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ.

4. Các ý cần làm rõ về tâm trạng, nỗi nhớ của tác giả trong bài thơ Tây Tiến:

Bài thơ Tây Tiến không chỉ là một bức tranh về thiên nhiên hùng vĩ và cuộc sống khắc nghiệt của người lính mà còn là dòng chảy cảm xúc sâu lắng, thấm đượm nỗi nhớ của nhà thơ Quang Dũng.

Nỗi nhớ về thiên nhiên Tây Bắc:

• Vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ: Quang Dũng đã khắc họa một Tây Bắc đầy chất thơ với những hình ảnh hùng vĩ, hoang sơ như: “sông Mã xa rồi”, “đường lên thăm mồ iếng đá”, “sông dài, trời rộng, bên nhau…” Những hình ảnh này gợi lên nỗi nhớ da diết về một vùng đất đã gắn liền với những năm tháng tuổi trẻ, chiến đấu.
• Sự đối lập giữa cái đẹp và cái khắc nghiệt: Thiên nhiên Tây Bắc vừa đẹp vừa khắc nghiệt, vừa thơ mộng vừa hiểm trở. Sự đối lập này tạo nên một vẻ đẹp độc đáo, ám ảnh lòng người.

Nỗi nhớ về đồng đội:

• Tình đồng đội sâu nặng: Các câu thơ như “đường lên thăm mồ iếng đá”, “bạn bè chung sống chết” đã thể hiện tình đồng đội sâu nặng, gắn bó giữa những người lính Tây Tiến.
• Sự mất mát, hy sinh: Nỗi nhớ về những người đồng đội đã hy sinh gợi lên trong lòng nhà thơ một nỗi buồn sâu sắc, man mác.

Nỗi nhớ về quá khứ hào hùng:

• Những năm tháng chiến đấu: Quang Dũng nhớ về những năm tháng chiến đấu gian khổ nhưng hào hùng, về những kỷ niệm đẹp đẽ bên đồng đội.
• Sự trân trọng quá khứ: Nhà thơ trân trọng những giá trị cao đẹp của con người, của cuộc sống đã được tôi luyện trong chiến tranh.

Tâm trạng của nhà thơ:

• Lãng mạn, hào hoa: Quang Dũng là một nhà thơ lãng mạn. Trong bài thơ, ông đã sử dụng nhiều hình ảnh thơ mộng, lãng mạn để miêu tả thiên nhiên và con người.
• Buồn man mác, hoài niệm: Bên cạnh vẻ đẹp hào hoa, lãng mạn, bài thơ còn toát lên một nỗi buồn man mác, hoài niệm về quá khứ.
• Tự hào, kiêu hãnh: Mặc dù có nhiều nỗi buồn, nhưng nhà thơ vẫn luôn tự hào về những gì mình đã trải qua, về những đồng đội của mình.

THAM KHẢO THÊM:

• Phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ Tây Tiến
• Phân tích bức tranh thiên nhiên Tây Bắc trong bài Tây Tiến
• Phân tích hình tượng người lính Tây Tiến trong bài Tây Tiến