Khái quát về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng? Học sinh gây tai nạn giao thông, nhà trường có phải bồi thường không?
Về nguyên tắc người gây ra thiệt hại thì người đó phải bồi thường, đây là trách nhiệm gắn liền với cá nhân trong quá trình tham gia vào các quan hệ xã hội. Tuy nhiên, đối với người chưa thành niên hay học sinh, là những cá nhân có năng lực hành vi dân sự chưa đầy đủ, việc thực hiện hành vi gây thiệt hại sẽ còn là mối liên quan đối với gia đình, nhà trường nơi cá nhân theo học. Nhận được câu hỏi được nhiều người quan tâm rằng: “Học sinh gây tai nạn giao thông, nhà trường có phải bồi thường không?”, vì vậy Luật Dương Gia sẽ trả lời câu hỏi này ngay trong bài viết dưới đây.
Trước hết, tác giả sẽ khẳng định: Học sinh gây tai nạn giao thông, nhà trường có thể phải bồi thường. Vậy tại sao lại “có thể”? Câu trả lời sẽ có ở Mục 2!
Luật sư
Cơ sở pháp lý:
1. Khái quát về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng?
Khi một người vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình gây tổn hại cho người khác thì chính người đó phải chịu bất lợi do hành vi của mình gây ra. Sự gánh chịu một hậu quả bất lợi bằng việc bù đắp tổn thất cho người khác được hiểu là bồi thường thiệt hại (BTTH). Để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể trong xã hội, lợi ích của Nhà nước luôn được bảo vệ, Bộ luật Dân sự (BLDS) đã quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại với tư cách là một chế định dân sự độc lập nhằm khôi phục lợi ích bị xâm phạm và bù đắp những thiệt hại xảy ra cho người bị thiệt hại.
Căn cứ vào nguồn gốc phát sinh, trách nhiệm bồi thường thiệt hại thường được phân thành trách nhiệm bồi thường thiệt hại theo hợp đồng và trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Như vậy, có thể nói, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một dạng phổ biến của trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một loại trách nhiệm dân sự phát sinh khi một người có hành vi vi phạm nghĩa vụ do pháp luật quy định ngoài hợp đồng xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác thì phải bồi thường thiệt hại do mình gây ra.
Từ khái niệm trên, chúng ta có thể thấy trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một loại trách nhiệm dân sự, áp dụng đối với người vi phạm buộc người này phải gánh chịu một hậu quả bất lợi, vì vậy nó có đầy đủ đặc điểm của trách nhiệm dân sự nói chung. Tuy nhiên, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng còn có những đặc điểm riêng biệt. Cụ thể:
– Về cơ sở phát sinh trách nhiệm: Khác với các loại trách nhiệm pháp lý khác thì trách nhiệm dân sự có thể phát sinh trên cơ sở sự thoả thuận của các bên, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một loại trách nhiệm dân sự phát sinh trên cơ sở do pháp luật quy định. Bên cạnh đó, quyền và nghĩa vụ của chủ thể cũng được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật, chủ thể bị vi phạm chỉ có thể yêu cầu chủ thể vi phạm bồi thường trong phạm vi luật định.
– Về điều kiện phát sinh trách nhiệm: Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng chỉ phát sinh khi có đủ các điều kiện do pháp luật quy định. Các điều kiện đó là: Có thiệt hại xảy ra; có hành vi trái pháp luật; có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại xảy ra; có lỗi. Tuy nhiên, riêng về yếu tố lỗi, nếu trong trường hợp pháp luật có quy định người gây thiệt hại phải bồi thường cả trong trường hợp không có lỗi thì áp dụng
quy định đó.
– Về chủ thể chịu trách nhiệm: Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng ngoài việc áp dụng đối với người có hành vi trái pháp luật như các loại trách nhiệm bồi thường thiệt hại khác thì còn áp dụng đối với người khác như cha mẹ của người chưa thành niên, người giám hộ đối với người được giám hộ, pháp nhân đối với người của pháp nhân, trường học, bệnh viện, cơ sở dạy nghề…
– Về mức bồi thường: bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng về nguyên tắc là người gây thiệt hại phải bồi thường toàn bộ thiệt hại xảy ra, bao gồm cả vật chất lẫn tinh thần, cả thiệt hại trực tiếp lẫn gián tiếp. Thiệt hại chỉ có thể được giảm trong một trường hợp đặc biệt đó là người gây thiệt hại có lỗi vô ý và thiệt hại xảy ra quá lớn so với khả năng kinh tế trước mắt và lâu dài của họ. Khi mức bồi thường không phù hợp với thực tế thì có quyền yêu cầu thay đổi mức bồi thường.
– Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nhằm khắc phục thiệt hại đã gây ra. Đặc điểm này được thể hiện rõ nét hơn ở trách nhiệm bồi thường thiệt hại theo hợp đồng khi có sự vi phạm nghĩa vụ. Theo đó, trách nhiệm bồi thường thiệt hại chỉ hình thành giữa các bên chủ thể trong một quan hệ nghĩa vụ đang tồn tại và chỉ phát sinh khi sự vi phạm nghĩa vụ dân sự của một bên trong quan hệ nghĩa vụ đó đã gây ra thiệt hại cho bên kia. Khi này, bên vi phạm phải bồi thường thiệt hại do sự vi phạm nghĩa vụ của mình gây ra cho phía bên kia (bên bị vi phạm). Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa đối với trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thì không có đặc điểm này. Bởi lẽ, nội dung chung của đặc điểm này thể hiện việc khi một bên có hành vi vi phạm dẫn tới thiệt hại cho bên kia, thì dù hai bên có thỏa thuận trước thông qua hợp đồng hay không có thỏa thuận (ngoài hợp đồng) thì vẫn phát sinh trách nhiệm bồi thường.
Từ đó, ta có thể thấy, chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có hai chức năng chính như: nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể có quyền lợi bị xâm hại đồng thời nhằm răn đe, phòng ngừa đối với những người có hành vi gây thiệt hại.
2. Học sinh gây tai nạn giao thông, nhà trường có phải bồi thường không?
Như đã nói ở phần mở đầu: Học sinh gây tai nạn giao thông, nhà trường có thể phải bồi thường.
Trước hết, xác định năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá nhân, Điều 586 Bộ luật dân sự quy định:
“1. Người từ đủ mười tám tuổi trở lên gây thiệt hại thì phải tự bồi thường.
2. Người chưa đủ mười lăm tuổi gây thiệt hại mà còn cha, mẹ thì cha, mẹ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại; nếu tài sản của cha, mẹ không đủ để bồi thường mà con chưa thành niên gây thiệt hại có tài sản riêng thì lấy tài sản đó để bồi thường phần còn thiếu, trừ trường hợp quy định tại Điều 599 của Bộ luật này.
Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi gây thiệt hại thì phải bồi thường bằng tài sản của mình; nếu không đủ tài sản để bồi thường thì cha, mẹ phải bồi thường phần còn thiếu bằng tài sản của mình.
3. Người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi gây thiệt hại mà có người giám hộ thì người giám hộ đó được dùng tài sản của người được giám hộ để bồi thường; nếu người được giám hộ không có tài sản hoặc không đủ tài sản để bồi thường thì người giám hộ phải bồi thường bằng tài sản của mình; nếu người giám hộ chứng minh được mình không có lỗi trong việc giám hộ thì không phải lấy tài sản của mình để bồi thường.”
Thông thường, học sinh gây tai nạn giao thông chỉ rơi vào trường hợp dưới 18 tuổi, trong đó, nếu chưa đủ 15 tuổi thì việc gây thiệt hại về nguyên tắc thì cha, mẹ phải bồi thường; nếu từ đủ mười 15 đến chưa đủ 18 tuổi thì về nguyên tắc cá nhân phải bồi thường bằng tài sản riêng của mình.
Thứ hai, xác định trách nhiệm của nhà trường. Khoản 1, Điều 599 Bộ luật dân sự nêu rõ: “Người chưa đủ mười lăm tuổi trong thời gian trường học trực tiếp quản lý mà gây thiệt hại thì trường học phải bồi thường thiệt hại xảy ra.”
Theo quy định này, “học sinh” được xác định là người chưa đủ 15 tuổi. Nếu chủ thể này gây tai nạn và làm thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe của người khác trong thời gian trường học trực tiếp quản lý thì trường học phải bồi thường thiệt hại xảy ra. Tuy nhiên, điều này không hoàn toàn ràng buộc tuyệt đối trách nhiệm của trường học, mà có trường hợp loại trừ được quy định tại Khoản 3, cụ thể nếu trường học chứng minh được mình không có lỗi trong quản lý thì không phải bồi thường mà cha, mẹ, người giám hộ của người dưới mười lăm tuổi phải bồi thường.
Quy định về trách nhiệm bồi thường của nhà trường là hoàn toàn hợp lí, bởi lẽ khoảng thời gian học sinh gắn liền với trường học khá nhiều, quá trình đó được đặt dưới sự quản lý, dạy dỗ của nhà trường mà phụ huynh học sinh không thể can thiệp, do đó, khi có lỗi trong việc quản lý, để học sinh ra ngoài trường và gây tai nạn giao thông thì nhà trường phải thực hiện nghĩa vụ của mình. Tuy nhiên thực tế sẽ rất khó để yêu cầu nhà trường bồi thường, bản chất của xác định thiệt hại và bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng rất khó và nhà trường có thực sự nhận lấy trách nhiệm của mình hay không còn xem xét vào thực trạng học sinh và thiệt hại đã xảy ra.
