Định tội danh là quá trình áp dụng pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng trên cơ sở tình tiết của vụ án và quy định pháp luật hình sự, so sánh và đối chiếu sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi phạm tội với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm để xác định có phạm tội hay không.
1. Định tội danh đối với người dưới 18 tuổi phạm các tội xâm phạm sở hữu là gì:
Áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự trong trường hợp có hành vi vi phạm pháp luật được thực hiện theo ba giai đoạn bao gồm: định tội danh, định khung hình phạt và quyết định hình phạt. Trong đó định tội danh là giai đoạn quan trọng nhất, có tính quyết định tới việc một người có hay không phải chịu trách nhiệm đối với tội cụ thể. Do vậy, trong khoa học pháp lý, định tội danh là một vấn đề nghiên cứu được rất nhiều các học giả quan tâm.
Theo GS.TS. Võ Khánh Vinh cho rằng:
Định tội danh là một dạng hoạt động nhận thức, hoạt động áp dụng pháp luật hình sự nhằm đi tới chân lý khách quan trên cơ sở xác định đúng đắn, đầy đủ các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội được thực hiện, nhận thức đúng nội dung quy phạm pháp luật hình sự quy định cấu thành tội phạm tương ứng và mối liên hệ tương đồng giữa các dấu hiệu của cấu thành tội phạm với các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội bằng phương pháp và thông qua các giai đoạn nhất định. Theo GS. TSKH Lê Cảm nhận định:
Định tội danh là một quá trình nhận thức lý luận có tính logic, đồng thời là một trong những dạng của hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự, cũng như pháp luật tố tụng hình sự và được tiến hành bằng cách trên cơ sở các chứng cứ, các tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án hình sự đối chiếu, so sánh và kiểm tra để xác định sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm cụ thể tương ứng do luật hình sự quy định. Theo quan điểm của TS. Dương Tuyết Miên:
Định tội danh được hiểu là hoạt động thực tiễn của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật để xác định một người có phạm tội hay không, nếu phạm tội thì đó là tội gì, theo điều luật nào của BLHS hay nói cách khác đây là quá trình xác định tên tội cho hành vi nguy hiểm đã thực hiện. TS. Trịnh Quốc Toản cho rằng:
Định tội danh là việc xác nhận về mặt pháp lý sự phù hợp đồng nhất giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể đã được thực hiện với các yếu tố cấu thành tội phạm cụ thể tương ứng được quy định trong Bộ luật hình sự. Nói cách khác định tội là việc xác định một hành vi cụ thể đã thực hiện thỏa mãn đầy đủ các dấu hiệu của tội nào trong số các tội phạm được quy định trong Bộ luật hình sự. Định tội danh là một quá trình logic nhất định, là hoạt động tư duy do người tiến hành tố tụng thực hiện. Nó đồng thời cũng là một trong những hình thức hoạt động về mặt pháp lý, thể hiện sự đánh giá về mặt pháp lý đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội đang được kiểm tra, xác định trong mối tương quan với các quy phạm pháp luật hình sự
Còn TS. Lê Văn Đệ đưa ra khái niệm:
Định tội danh là việc xác định và ghi nhận về mặt pháp lý sự phù hợp chính xác giữa các dấu hiệu của hành vi phạm tội cụ thể đã được thực hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm được pháp luật hình sự quy định.
Từ những quan điểm trên về định tội danh, có thể thấy rằng định tội danh có những yếu tố sau: định tội danh là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự, được thực hiện bởi các chủ thể nhà nước có thẩm quyền là Tòa án, Viện kiểm sát, Cơ quan điều tra. Đây là hoạt động nhận thức của con người về sự phù hợp hay không phù hợp giữa hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi, xảy ra trong thực tiễn với quy định của pháp luật hình sự về một tội phạm cụ thể. Đây là cơ sở để xác định hành vi phạm tội của tội phạm, là tiền đề để phân hóa trách nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt. Ngoài ra định tội danh còn làm cơ sở cho việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp tư pháp, xác định thẩm quyền điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án của các chủ thể và cơ quan tiến hành tố tụng, góp phần quan trọng vào công tác đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, bảo vệ sự nghiêm minh của pháp luật, pháp chế xã hội chủ nghĩa, quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, công dân, tổ chức kinh tế và trật tự an toàn xã hội. Việc định tội danh sai hoặc không chính xác sẽ dẫn đến hậu qủa pháp lý rất lớn, không đảm bảo tính có căn cứ của quá trình điều tra, truy tố và quyết định hình phạt trong hoạt động xét xử không đúng người, không đúng tội, không đúng quy định pháp luật. Đây là nguyên nhân và điều kiện dẫn đến việc làm oan người vô tội, bỏ lọt tội phạm hoặc không chứng minh được người phạm tội.
Từ cơ sở lý luận trên, tác giả đưa ra khái niệm như sau: “Định tội danh là quá trình áp dụng pháp luật hình sự của các Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án tiến hành trên cơ sở các tình tiết của vụ án và dựa trên các quy định pháp luật hình sự, so sánh và đối chiếu sự phù hợp chính xác giữa các dấu hiệu của hành vi phạm tội với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm để xác định một người có phạm tội hay không”.
Định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu là hoạt động đặc thù được tiến hành đối với một nhóm hành vi phạm tội nhất định xâm phạm đến quan hệ xã hội được Luật hình sự xác lập và bảo vệ, đó là quyền sở hữu về tài sản bao gồm các quyền năng chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản. Vì vậy về mặt nhận thức, hoạt động này được tiến hành trên nền tảng lý luận và pháp lý chung của hoạt động định tội danh có xem xét đến yếu tố riêng biệt của nhóm các tội xâm phạm sở hữu quy định tại chương XVI của BLHS năm 2015. Trong quá trình định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu, các cán bộ điều tra, truy tố và xét xử cần phải phân tích, xác định và so sánh các dấu hiệu của một hành vi xảy ra trong thực tế với các loại quy phạm khác nhau. Từ đó xác định được loại quy phạm pháp luật và ngành luật điều chỉnh quan hệ đó. Trong quá trình đó cần làm sáng tỏ mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi, bởi đó là căn cứ để phân định các loại vi phạm pháp luật. Đồng thời, đó cũng là một đặc tính khách quan, nội tại trong mỗi tội phạm ở những mức độ khác nhau. Tuy vậy, trong mỗi điều luật, nhà làm luật chỉ liệt kê một tính chất, mức độ nguy hiểm mà không liệt kê hết các đặc tính không lập lại của mỗi tội phạm cụ thể, mà những đặc tính này cần phải được Tòa án tính đến trong quá trình xét xử vụ án hình sự cụ thể phù hợp với pháp luật hiện hành. Sau khi đã xác định một hành vi cụ thể là hành vi phạm tội, tiếp đến cần xác định hành vi đó phạm vào tội nào được quy định tại chương XVI của BLHS. Suy cho cùng, quá trình định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu phải đưa ra kết luận: viện dẫn điều nào của BLHS (trong số các điều từ Điều 168 đến điều 180).
Định tội danh đối với người dưới 18 tuổi phạm các tội về xâm phạm sở hữu về cơ bản không khác gì so với định tội danh với người đủ 18 tuổi trở lên. Định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện cũng là sự đánh giá về mặt pháp lý đối với các hành vi nguy hiểm cho xã hội mà người có thẩm quyền đang xem xét, xác định hành vi đó được quy định ở điều nào tại chương XVI của BLHS. Hay, định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu do người dưới 18 tuổi thực hiện là kết luận về sự phù hợp giữa trường hợp phạm tội cụ thể đang được xem xét với khái niệm về loại tội này được quy định trong quy phạm pháp luật hình sự, tức là việc lựa chọn quy phạm pháp luật hình sự để áp dụng đối với hành vi cụ thể đang xem xét. Điều đó cũng có nghĩa là sự xác định hành vi xảy ra trong thực tế là hành vi phạm tội. Do đó, điều có ý nghĩa quan trọng nhất trong quá trình định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu là phải tìm được những dấu hiệu cơ bản, điển hình và quan trọng nhất, phải chỉ ra dấu hiệu cần và đủ để xác định thực chất của hành vi xảy ra trong thực tế. Đồng thời, khi đối chiếu các dấu hiệu đó với các dấu hiệu được quy định trong một quy phạm pháp luật hình sự phải đưa ra kết luận rằng nhà làm luật khi ban hành quy phạm pháp luật đó là để áp dụng cho những trường hợp phạm tội cụ thể đang được xem xét.
Trên cơ sở lý luận như vậy, ta có thể đưa ra khái niệm định tội danh đối với người dưới 18 tuổi phạm các tội xâm phạm sở hữu như sau: “Định tội danh đối với người dưới 18 tuổi phạm các tội xâm phạm sở hữu là hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự do Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án tiến hành trên cơ sở áp dụng các tình tiết của vụ án để xác định, so sánh và ghi nhận về mặt pháp lý sự phù hợp giữa dấu hiệu của hành vi phạm tội xâm phạm sở hữu đã thực hiện của người dưới 18 tuổi với các dấu hiệu cấu thành tội phạm xâm phạm sở hữu được quy định tại chương XVI của BLHS để xác định người dưới 18 tuổi đó có phạm tội hay không và phạm vào tội nào.”
2. Đặc điểm định tội danh đối với người dưới 18 tuổi phạm các tội xâm phạm sở hữu:
Thứ nhất, là hoạt động thực tiễn pháp lý do Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án thực hiện, là quá trình cụ thể hóa các quy phạm pháp luật về các tội xâm phạm sở hữu vào đời sống thực tế. Việc định tội danh phải tuân theo những thủ tục chặt chẽ theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự. Mọi sự vi phạm pháp luật tố tụng đều có nguy cơ dẫn đến oan, sai, bỏ lọt tội phạm, xâm phạm đến danh dự nhân phẩm, các quyền tự do của công dân, làm giảm uy tín và hiệu lực của cơ quan bảo vệ pháp luật và Tòa án. Ngoài các cơ quan có thẩm quyền nêu trên thì việc định tội danh còn được thực hiện bởi các nhà nghiên cứu khoa học pháp lý, tác giả các bài báo, tạp chí,...tuy nhiên những chủ thể đó đó không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ pháp lý của các bên có liên quan trong vụ án hay bất kỳ một ai. Đây chỉ là sự thể hiện ý kiến, quan điểm riêng, thể hiện phương pháp nhận thức pháp luật hình sự.
Thứ hai, định tội danh đối với người dưới 18 tuổi phạm các tội xâm phạm sở hữu là định tội danh với người dưới 18 tuổi về các tội xâm phạm sở hữu được quy định tại chương XVI BLHS. Hành vi khách quan của các tội phạm xâm phạm sở hữu tuy khác nhau ở hình thức thể hiện nhưng đều có cùng tính chất gây thiệt hại cho quan hệ sở hữu, xâm phạm quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt của chủ thể hợp pháp của tài sản. Hình thức thể hiện của hành vi khách quan có thể là: hành vi trộm cắp tài sản, cướp tài sản, cướp giật tài sản, chiếm giữ trái phép tài sản, sử dụng trái phép tài sản... Xem xét các hành vi phạm tội đó của người dưới 18 tuổi tương ứng với cấu thành tội phạm của tội danh nào. Sau khi đã so sánh, đối chiếu và kiểm tra đầy đủ, chính xác xong thì các cơ quan có thẩm quyền ra một văn bản áp dụng pháp luật trong đó đưa ra kết luận có căn cứ và đảm bảo sức thuyết phục về sự phù hợp của hành vi thực tế đã được thực hiện với cấu thành tội phạm cụ thể tương ứng được quy định trong chương XVI BLHS.
Thứ ba, mục đích của định tội danh là xác định chính xác người dưới 18 tuổi thực hiện hành vi phạm tội đã phạm tội nào trong các tội về xâm phạm sở hữu, thuộc điều khoản nào của tội đó theo quy định của BLHS để nhằm buộc tội họ phải chịu TNHS. Từ đó đưa ra được hình phạt tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm và hậu quả của hành vi phạm tội đã gây ra cho xã hội. Việc định tội danh đúng góp phần cho việc áp dụng chính xác các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự về thời hạn tạm giam, thẩm quyền điều tra, thẩm quyền xét xử, ... góp phần vào hiệu quả bảo vệ các quyền tự do của công dân trong lĩnh vực tư pháp hình sự.
