Đền Đồng Bằng thờ Vua Cha Bát Hải Động Đình (Thái Bình)

1. Vua Cha Bát Hải Động Đình là ai?

Vua Cha Bát Hải hay còn gọi là Vua Cha Bát Hải Động Đình, là vị vua chính của Thủy Phủ, đại bản doanh của ông nằm ở bờ biển phía đông nước ta tại Động Đình Hồ chứ không phải ở đầm Vân Mộng bên Trung Quốc. Theo truyền thuyết, ông là cha của Thánh Mẫu Xích Lân Long Nữ, tức là ông cha vợ của thủy tổ Bách Việt Kinh Dương Vương (Kinh Xuyên).

2. Sự tích Vua Cha Bát Hải Động Đình:

Tương truyền vào thời Hùng Vương thứ 18, khi giặc ngoại xâm xâm lược đất nước, triều đình đã huy động binh tướng giỏi đi đánh giặc. Thế nhưng thế lực quân địch mạnh, quân đội triều đình không thể chống lại được, vì vậy họ phải tụ họp để triệu tập Linh Sơn Tú Khí để giúp đánh bại kẻ thù. Long Cung Hoàng Thái Tử (tức Giao Long – con Lạc Long Quân và thiếp là Ngọc Nữ) đầu thai vào một gia đình ở Trang Hoa Đào, đất Việt (nay là xã An Lễ, Quỳnh Phụ) phò Vua đánh giặc. Ngài cùng hai người em, 10 tướng (quan lớn Thượng, quan Đệ tam, quan Đệ tứ, Quan Điều Thất,… (Ông Hoàng Mười), quân sư quê ở Nuồi (Huyện Tứ Kỳ, Hải Dương), 28 nội tướng lĩnh và binh lính. Chỉ trong 3 ngày, ông đã đánh tan quân địch ở 8 cảng Tây Nam. Đất nước thanh bình, ông được phong làm “Trấn Tây An Nam Tam Kỳ Linh Ứng – Vĩnh Công Đại Tối Thượng Đẳng Linh Thần”. Sau đó, ông xin về quê phụng dưỡng mẹ, khai khẩn vùng duyên hải, chiêu dân lập ấp, giúp vua Hùng duy trì cửa biển Lạc Việt.

Ngày 25 tháng 8 âm lịch, năm Bính Dần, Vĩnh Công thác về trời. Để tưởng nhớ công ơn của ông, nhân dân trong vùng đã tôn vinh ông là “Vua Cha – Bát Hải Đại Vương”, coi ông là bậc anh cả của dân tộc. Vua Hùng bằng lòng, cho sửa cung Vĩnh Công làm miếu thờ Vĩnh Công đời đời. Từ đó, đến ngày giỗ của Vĩnh Công, các tướng sĩ tụ tập ở Trang Hoa Đào, hành lễ và tổ chức các cuộc tưởng niệm đại thắng như trước. Cúng rằm tháng 8 dần trở thành truyền thống và được lưu truyền cho đến ngày nay. 

Người dân địa phương tương truyền rằng, đền Vĩnh Công Đại Vương Bát Hải Động Đình đã nổi tiếng linh ứng từ xa xưa. Ông được coi là vị thần tối cao của vùng đất Lạc Việt. Một lễ hội vào tháng 8 âm lịch tại một ngôi chùa quy tụ mọi người dân Việt Nam để chiêm bái và cầu nguyện. Tục ngữ dân gian: “Tháng tám giỗ cha, tháng ba giỗ mẹ” chính là để chỉ Hội tháng 8 ở đền Đồng Bằng. 

3. Lịch sử Đền Đồng Bằng thờ Vua Cha Bát Hải Động Đình ở Thái Bình:

Đền Đồng Bằng tọa lạc ở đất An Lễ, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình ngày nay, xưa được gọi là hoa đào trang ở Sơn Nam trấn, sau gọi là trang hồng đào, từ đời Lý về sau gọi là Trang Đào Hồng. Đền Đồng Bằng là nơi thờ Đại vương Bát Hải Động Đình, người có công lớn trong việc bình Thục giữ nước, chiêu dân khai khẩn lập làng lập ấp từ thuở sơ khai.

Đền có sắc phong Tam Kỳ Linh Ứng Vĩnh Công Đại Vương Tối Thượng Đẳng Linh Thần. Từ cuối thế kỷ 13, đây còn là nơi tưởng nhớ đại vương Trần Quốc Tuấn và các danh tướng của hoàng tộc, những người đã có công lớn ba lần phá quân Nguyên Mông và lập nên 8 trang Đào Đồng xưa. 

Đền Đồng Bằng ban đầu chỉ là một ngôi đền nhỏ nằm trong khung cảnh sông nước hữu tình của đất Đa Dực xưa, đến thời Tiền Lê, đền được xây dựng và mở rộng thành 5 tòa đại bái và 4 bàn thờ công đồng khang trang, hoành tráng và được liệt kê vào tứ cố cảnh là Đào Đồng, Lộng Khê, Tô đê, A Sào.

Đầu thế kỷ 13, khi giặc Nguyên Mông xâm lược phương Nam, Đào Động là nơi các thủy binh nhà Trần đóng quân và rèn luyện. Trước khi vào trận, Hưng Đạo Đại Vương cùng các tướng vào đền dâng hương trước cửa đền để cầu nguyện âm phù. Sau ba lần thắng lớn, nhà Trần đã đầu tư công sức, tiền của vào việc trang hoàng cửa đền. Phò mã Nguyễn Chí Nghĩa và tướng quân Phạm Ngũ Lão ngắm cảnh đền đã làm bài thơ hiện còn lưu giữ trong một bản thảo khác trên bức cuốn thư trên cung Đệ nhị.

4. Kiến trúc Đền Đồng Bằng thờ Vua Cha Bát Hải Động Đình ở Thái Bình:

Nói về kiến ​​trúc, đền Đồng Bằng là ngôi đền lớn nhất và nằm ở vị trí trung tâm trong toàn bộ Khu di tích An Lễ. Sử sách ghi lại trước năm 1945, vùng đất An Lễ hiện nay có hàng chục di tích của các Vua Hùng và Hai Bà Trưng, ​​nhưng tiêu biểu nhất là Miếu Vĩnh Công và đền thờ các quan lớn nhà ngài.

Đặc biệt về đền Đồng Bằng thờ Vĩnh Công Đại Vương tức Đức vua Bát Hải là một công trình kiến ​​trúc đồ sộ, toàn bộ khu đền rộng lớn với tầng tầng lớp lớp, có 13 tòa, 66 gian nối tiếp nhau khép kín. Các mảng kiến ​​trúc mềm mại, hài hòa với các mảng chạm khắc phức tạp, hàng trăm câu đối, cuốn thư hùng, hoành phi câu đối với các đề tài tứ quý, tứ quý, tứ linh, thiên thực, thần linh giàu trí tưởng tượng, nhưng cũng rất sống động và đời thường. 

Đối với tín đồ đền Đồng Bằng là ngôi chùa linh thiêng nhất mà họ có thể lui tới, còn đối với du khách nam nữ thanh niên, đền Đồng Bằng như một viên ngọc quý giữa vùng quê Thái Bình trù phú. Cổng đền là một công trình kiến ​​trúc nguy nga theo kiểu vọng lâu 3 gian thời Nguyễn. 

Bước qua cổng tam quan, du khách bước vào sân chính của đền trong, nơi cử hành đại lễ tế công đồng trong những ngày quan trọng và lễ tế của lễ hội xưa. 

Đền Đồng bằng là một kiến ​​trúc hình chữ hậu đinh gồm 5 gian thờ chính. Ấn tượng đầu tiên khi bước vào đền là những bức chạm khắc ở cung đệ tứ, các bô lão nói rằng chúng có vẻ đẹp hoàn hảo, bởi những người thợ không phải làm việc theo hợp đồng, họ chỉ đang sử dụng tài năng của mình để hoàn thành chúng bằng hết cả tấm lòng. Sau đó là cung Đệ tam, trong khi cung Đệ tứ đồ sộ và đầy những đồ trang trí phong phú, thì cung đệ tam giống như sự thành hư thoát tục.

Và nếu cung đệ tam đơn giản và nội tâm, thì cung đệ nhị dường như mở ra những cảnh quan mới. Sau cung Đệ nhị là cung đệ nhất thờ  vua Bát Hải, theo sử sách xưa, cung được xây dựng vào thời nhà Lý, thời mà Đào Động được cho là đứng đầu trong Tứ Cổ Cảnh. Cung Cấm và Điện thờ chung là nơi thờ cúng linh thiêng nhất trong đền, được gọi là Cấm cung vì phong tục xưa, không phải ai cũng được vào. 

Đền Đồng Bằng Cấm Cung được coi là linh thiêng vì hội đủ ngũ hành “kim, mộc, thủy, hỏa, thổ”. Chính giữa trung tâm cung cấm là miệng giếng cổ. Tương truyền, đây chính là chiếc giếng nơi Vĩnh Công ẩn thân ngày sinh của mình. Đối với những người có tín ngưỡng, một ít nước từ giếng này rất quý giá, nó có sức mạnh xua tan những điều xui xẻo và mang lại may mắn.

Mỗi người đến dự lễ đều có tâm trạng riêng, cảm xúc riêng nhưng có lẽ đều gặp nhau ở điểm chung, đó là lòng tôn kính vua cha.

Vẻ đẹp của ngôi đền, ngoài vẻ đẹp của kiến ​​trúc, còn là những nét xưa cũ trong những nét chạm khắc tinh xảo cổ xưa, chúng ta còn cảm nhận được vẻ đẹp thần thánh và tỏa sáng nhiều lần qua lăng kính của khách viếng hương. Đó cũng là nét đẹp của văn hóa Việt Nam biến chiều sâu của lịch sử thành những khát vọng và ước nguyện muôn đời. 

5. Lễ hội Đền Đồng Bằng:

Đã thành thông lệ hàng năm, lễ hội đền Đồng Bằng diễn ra vào khoảng tuần lễ từ ngày 20 đến 26 tháng 8 âm lịch, thu hút đông đảo đệ tử, nhân dân và du khách gần xa. Phần hội gồm các nghi thức tế thần, rước kiệu, dâng hương, diễn lại tích xưa vua cha đi đánh giặc một cách trang nghiêm, thành kính. Ngoài ra, phần hội còn diễn ra khá sôi nổi với các trò chơi dân gian như hát văn hầu bóng, kéo co, chọi gà, cờ tướng, đấu vật…, đặc sắc nhất là trò đua thuyền. 

Hội đua thuyền thôn Đào Động trước đây nổi tiếng khắp vùng nay được khôi phục và thường kéo dài trong 5 ngày. Theo thông lệ, vào sáng ngày 21 tháng 8, một cuộc rước long trọng và trang nghiêm được thực hiện để rước Vua Cha từ đền ra đình Bơi để mở hội đua thuyền. Trong các ngày 22, 23 và 24-8, lễ hội đua thuyền diễn ra trong không khí thi đua sôi nổi, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương tham gia. Lễ hội đua thuyền là một loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian bao hàm các giá trị truyền thống tốt đẹp của một dân tộc, thể hiện tinh thần đoàn kết dân tộc, ý thức cộng đồng, các giá trị văn hóa, thể thao và giải trí. Hội đua Thuyền còn tồn tại đến ngày nay để nhắc nhở con cháu về công lao to lớn của Hưng Đạo Đại Vương và các tướng lĩnh nhà Trần trong chiến thắng lịch sử vĩ đại Bạch Đằng. 

Ngày 26 tháng 8 là ngày giã hội, gọi vua cha và các vị thần trở lại đền thờ. Lễ hội đền Đồng Bằng kết thúc trong sự phấn khởi và ước vọng cho một năm tràn đầy may mắn. 

Lễ hội Đền Đồng Bằng bảo tồn nét đẹp văn hóa truyền thống, giá trị nhân văn cao đẹp, là dịp để bày tỏ lòng biết ơn, truyền thống “uống nước nhớ nguồn” và lòng ngưỡng mộ, kính trọng của nhân dân với Vua Cha Bát Hải Động Đình Vương và Quốc Công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương. Lễ hội được coi là nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại, là một trong những môi trường giáo dục văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ. Đồng thời, Lễ hội đền Đồng Bằng còn là nơi thỏa mãn nhu cầu văn hóa tâm linh của nhân dân, nơi đây được coi là một trong những trung tâm tín ngưỡng quan trọng nhất của tứ phủ ở nước ta. Hàng năm người dân và du khách thập phương đổ về đây mang theo những ước nguyện, cầu nguyện cho một cuộc sống ấm no, hạnh phúc.