Các kiến nghị nâng cao hiệu quả khi áp dụng án treo: Nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân.
Nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân
Trình độ, năng lực chuyên môn nghiệp vụ của Thẩm phán, HTND là một yếu tố rất quan trọng trong quá trình áp dụng pháp luật về án treo. Do đó nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ Thẩm phán, HTND là việc làm quan trọng và cấp bách hiện nay. Những năm qua, đội ngũ cán bộ TAND hai cấp tỉnh Đắk Lắk nhất là đội ngũ Thẩm phán, HTND đã được các cấp chính quyền quan tâm xây dựng, bảo đảm đủ số lượng, đúng cơ cấu, thực hiện đúng chức trách, nhiệm vụ và hoạt động của cả hệ thống
Nhận thức của những người tiến hành tố tụng, đặc biệt là các Thẩm phán và HTND về án treo có vai trò rất quan trọng, vì các quyết định của họ có tác động trực tiếp đến chất lượng và hiệu quả của việc áp dụng chế định án treo. Nếu thiếu sự hiểu biết và nhận thức đúng đắn về bản chất, tác dụng, ý nghĩa của chế định án treo và áp dụng án treo, thì những người tiến hành tố tụng nhất là Thẩm phán và HTND không thể áp dụng đúng đắn án treo. Thực tiễn xét xử cho thấy có trường hợp bị cáo có đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật để được hưởng chính sách khoan hồng, nhân đạo của Nhà nước ta là được tự cải tạo, giáo dục trong môi trường xã hội mà không cần phải chấp hành hình phạt tù trong trại giam nhưng Toà án không cho họ được hưởng án treo. Điều này không những không đạt được mục đích của hình phạt mà còn làm giảm hiệu quả của án treo, làm ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân đối với các cơ quan bảo vệ pháp luật, ảnh hưởng đến pháp chế xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, muốn nâng cao chất lượng xét xử nói chung và áp dụng án treo nói riêng thì đòi hỏi phải nâng cao nhận thức của đội ngũ cán bộ, công chức ngành Tòa án nhất là đội ngũ Thẩm phán, HTND.
Trong thời kỳ đổi mới, cùng với việc thực hiện các Nghị quyết của Đảng về đổi mới hệ thống chính trị, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và tăng cường nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, vai trò, vị trí của Tòa án trong hệ thống bộ máy nhà nước ngày càng được khẳng định qua việc thực hiện tốt nhiệm vụ khi thẩm quyền được thay đổi, mở rộng để đáp ứng điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Chế độ bầu Thẩm phán trước đây đã được thay thế bằng chế độ bổ nhiệm nhằm tiêu chuẩn hóa và nâng cao chất lượng đội ngũ Thẩm phán… Chất lượng hoạt động của Tòa án các cấp đã được nâng lên một bước, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tạo môi trường ổn định cho sự phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Trong những năm qua, tình trạng Thẩm phán thiếu về số lượng, yếu về chất lượng vẫn còn tồn tại trong khi đó khối lượng công việc ngày càng gia tăng. Từ thực trạng đội ngũ cán bộ, công chức ngành Tòa án hiện nay để nâng cao hiệu quả áp dụng án treo cần xây dựng đội ngũ Thẩm phán, HTND vững vàng về bản lĩnh chính trị, giỏi về chuyên môn, gắn liền với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ chính trị trong tình hình mới. Thẩm phán là người được Nhà nước giao quyền nhân danh Nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam xét xử các vụ án hình sự và quyết định hình phạt đối với người phạm tội. Vì thế, họ phải được đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ và rèn luyện bản lĩnh nghề nghiệp để xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật và không làm oan người vô tội. Thẩm phán phải có ý thức pháp luật cao, ý thức đó phải theo kịp những thành tựu khoa học pháp lý, thực tiễn pháp lý, có tư duy pháp lý sâu sắc, thông thạo tác nghiệp, có kinh nghiệm và phương pháp khoa học để giải quyết những vấn đề pháp lý đặt ra. Đồng thời, bên cạnh phải có trình độ nghiệp vụ cao, người Thẩm phán cần phải có đạo đức nghề nghiệp và lương tâm nghề nghiệp trong sáng. Đặc biệt, trong thời điểm hiện nay khi cơ chế thị trường đang tác động đến cuộc sống của mọi người, trong đó có Thẩm phán, Hội thẩm – những người được giao trọng trách “cầm cân, nảy mực” càng đòi hỏi họ phải vững mạnh, trong sạch, luôn nêu cao lòng dũng cảm, tôn trọng sự thật khách quan khi xét xử. Để nâng cao cao trình độ, năng lực cho đội ngũ Thẩm phán thì cần phải:
Một là, sắp xếp lại bộ máy tổ chức theo hướng chuyên sâu (theo loại án, lĩnh vực); rà soát đánh giá lại đội ngũ cán bộ, Thẩm phán để có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng bố trí sử dụng phù hợp với năng lực, sở trường. Tổ chức rà soát, đánh giá lại đội ngũ cán bộ, Thẩm phán. Những người không đáp ứng được yêu cầu về năng lực, tinh thần trách nhiệm hoặc phẩm chất, cần bố trí vào công việc khác hoặc đưa vào diện cần xem xét khi thực hiện tinh giản biên chế. Trên cơ sở kết quả rà soát, đánh giá lại đội ngũ cán bộ, cần lựa chọn phân loại để đào tạo, bồi dưỡng theo kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng hàng năm hoặc tự tổ chức đào tại tại cơ quan, đơn vị. Trong điều kiện biên chế không được tăng thêm, các Toà án nhân dân cần rà soát điều chuyển cán bộ hợp lý giữa các khâu công tác, giữa các đơn vị tuỳ theo khối lượng công việc để khắc phục tình hình khó khăn trong giai đoạn hiện nay.
Hai là, đề cao kỷ cương, kỷ luật nghiệp vụ; tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra trong hệ thống Tòa án để phát hiện sớm và khắc phục, xử lý kịp thời các trường hợp vi phạm pháp luật, vi phạm quy chế nghiệp vụ trong hoạt động của Toà án nói chung và trong quá trình giải quyết, xét xử các vụ nói riêng, nhất là các vụ án áp dụng án treo để xử lý theo đúng Quy định về xử lý trách nhiệm người giữ chức danh tư pháp trong Tòa án nhân dân được ban hành kèm theo Quyết định số 120/QĐ-TANDTC ngày 19/6/2017 của Chánh án Toà án nhân dân tối cao.
Ba là, xây dựng cơ chế tạo nguồn, tuyển chọn, sử dụng cán bộ, Thẩm phán trên cơ sở tiêu chuẩn của từng chức danh gắn với vị trí việc làm của từng đơn vị, Toà án. Vì sự phát triển trong tương lai của hệ thống Tòa án, trong công tác tuyển dụng của Tòa án phải bảo đảm chặt chẽ, công khai, minh bạch. Làm tốt công tác tuyển dụng sẽ tạo ra một thế hệ cán bộ tốt, tạo nguồn lực phát triển đội ngũ Thẩm phán trong sạch, vững mạnh. Xây dựng cơ chế thu hút cán bộ có trình độ; sinh viên tốt nghiệp đại học chuyên ngành luật, chuyên ngành Toà án loại giỏi về công tác tại các Toà án nhân dân. Có chính sách đặc thù, ưu tiên cho các Toà án địa phương vùng sâu, vùng xa khó thu hút nguồn nhân lực có chất lượng trong công tác tuyển dụng và đào tạo (mở rộng hình thức cử tuyển, tăng cường việc đào tạo tập trung).
Bốn là, xây dựng chiến lược đào tạo, bồi dưỡng theo từng giai đoạn và kế hoạch đào tạo bồi dưỡng hàng năm trên cơ sở rà soát, đánh giá đội ngũ cán bộ, Thẩm phán và các nhiệm vụ trong từng thời kỳ. Chú trọng việc đào tạo chuyên sâu sau đại học để xây dựng đội ngũ cán bộ, Thẩm phán giỏi trên từng lĩnh vực, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Phối hợp, liên kết với các trường đại học, trung tâm đào tạo khác cùng chuyên ngành để đa dạng hóa loại hình đào tạo, bồi dưỡng. Tăng cường công tác đào tạo, tự đào tạo qua hoạt động thực tiễn; như qua các phiên tòa rút kinh nghiệm.
Năm là, bảo đảm hoạt động giám sát của cơ quan dân cử, của nhân dân đối với hoạt động tố tụng của Tòa án trong quá trình giải quyết, xét xử các loại vụ án. Thực hiện
Sáu là, tăng cường công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho đội ngũ cán bộ Tòa án, nhất là đối với Thẩm phán. Công tác giáo dục chính trị tư tưởng, phẩm chất đạo đức, bản lĩnh nghề nghiệp cho đội ngũ Thẩm phán, cán bộ Tòa án có ý nghĩa rất quan trọng. Việc bồi dưỡng cần đi vào các nội dung thiết thực đối với từng chức danh công chức; phương pháp bồi dưỡng cần thường xuyên thay đổi, thường xuyên cập nhật để có thể thực hiện được mục tiêu định hướng hành động trong tình hình mới và phải mang tính thống nhất. Vì vậy, lãnh đạo các Toà án nhân dân cần có chương trình, kế hoạch cụ thể để thực hiện tốt nhiệm vụ này.
Bảy là, bảo đảm cơ sở vật chất, trụ sở, trang thiết bị, phương tiện làm việc cho Tòa án. Việc bảo đảm cơ sở vật chất, phương tiện và trang thiết bị làm việc cho cán bộ Tòa án nhân dân, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế ở nước ta hiện nay đang là vấn đề lớn, hệ trọng và phức tạp. Tăng cường cơ sở vật chất, trụ sở, phương tiện và trang thiết bị làm việc cho Tòa án nhân dân các cấp; tập trung kinh phí và rà soát, xác định trọng điểm đầu tư xây dựng mới hoặc sửa chữa cải tạo trụ sở làm việc cho các Tòa án nhân dân; phát triển việc ứng dụng công nghệ thông tin vào các hoạt động của tòa án theo hướng tạo sự đồng bộ và hiện đại hóa về cơ sở hạ tầng, trang thiết bị; hệ thống các phần mềm ứng dụng chuyên biệt của tòa án có đủ về số lượng với công nghệ hiện đại, thuận tiện, dễ sử dụng, bảo đảm phục vụ cho việc chỉ đạo, lãnh đạo, điều hành của lãnh đạo Tòa án nhân dân các cấp chủ yếu thông qua hệ thống mạng máy tính, đáp ứng các yêu cầu về công khai hoá, minh bạch hóa các hoạt động của Tòa án nhân dân.
Việc tham gia của HTND vào công tác xét xử của Tòa án đã trở thành nguyên tắc Hiến định. Cùng với Thẩm phán, Thư ký tòa án, khi được phân công tham gia xét xử thì HTND được xác định là một trong những người tiến hành tố tụng. HTND có trách nhiệm nghiên cứu hồ sơ vụ án trước khi mở phiên tòa; tham gia xét xử vụ án theo thủ tục; tiến hành các hoạt động tố tụng và biểu quyết những vấn đề thuộc thẩm quyền của hội đồng xét xử. HTND phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về những hành vi và quyết định của mình. Theo quy định, tại các phiên tòa sơ thẩm, thành phần hội đồng xét xử gồm 1 Thẩm phán, 2 Hội thẩm nhân dân; những vụ án có tính chất phức tạp, nghiêm trọng, HTND chiếm 3/5 thành viên của hội đồng xét xử. Phải nói,
HTND có một địa vị pháp lý và vai trò quan trọng trong công tác xét xử. Quá trình tham gia phiên tòa, HTND ngang quyền với Thẩm phán, có tư cách pháp lý độc lập, không phụ thuộc vào Thẩm phán, có quan điểm rõ ràng và có trách nhiệm cùng với Thẩm phán khi quyết định ban hành các bản án, quyết định mà áp dụng án treo là một trong số đó. Thực tiễn xét xử trong thời gian qua, kết quả xét xử của các Tòa án nhân dân trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk có sự đóng góp rất lớn của đội ngũ HTND. Tuy nhiên, thực tế công tác hội HTND vẫn còn những hạn chế nhất định bởi HTND còn mang tính kiêm nhiệm và đa số là lãnh đạo các cơ quan, ban ngành nên công việc khá nhiều, ít thời gian tham gia xét xử. Từ đó, dẫn đến việc các HTND tham gia xét xử không đều (có Hội thẩm tham gia xét xử rất ít, Hội thẩm tham gia nhiều) và do đặc thù kiêm nhiệm, chủ yếu tập trung vào công việc chuyên môn, không có nhiều thời gian nghiên cứu tài liệu tham gia xét xử. Thậm chí, một số HTND khi tham gia xét xử khá “mờ nhạt”, chưa phát huy hết vai trò, trách nhiệm của mình. Để nâng cao chất lượng xét xử cần phải tiếp tục kiện toàn đội ngũ HTND theo hướng:
– Lựa chọn những người có vốn kiến thức pháp luật, cũng như kinh nghiệm thực tiễn sâu và phong phú để giới thiệu bầu làm HTND.
– Thường xuyên tổ chức tập huấn nghiệp vụ và cung cấp tài liệu, văn bản pháp luật cho HTND đảm bảo cho HTND có trình độ chuyên môn nghiệp vụ đáp ứng được yêu cầu giải quyết, xét xử các loại án, đặc biệt là án hình sự sơ thẩm trong giai đoạn tình hình hiện nay. Đồng thời, thực hiện đầy đủ chức năng quản lý, hỗ trợ, chế độ, khen thưởng cho hội thẩm và đoàn hội thẩm.
Các cơ quan đơn vị nơi HTND công tác tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để HTND tham gia vào công tác xét xử của Tòa án.
Nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ thẩm phán, hội thẩm nhân là một yêu cầu quan trọng trong tiến trình cải cách tư pháp mà Nhà nước ta đang thực hiện. Trải qua quá trình phấn đấu, rèn luyện; tích cực tham gia các cuộc xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; thực hiện việc “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” trong hệ thống Tòa án nhân dân với chủ đề “Nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, lối sống của đội ngũ Thẩm phán, cán bộ, công chức Tòa án nhân dân”, đội ngũ cán bộ, Thẩm phán Tòa án nhân dân các cấp, HTND đã không ngừng trưởng thành, vững vàng về bản lĩnh chính trị, giỏi về nghiệp vụ, sẵn sàng đảm nhận và hoàn thành tốt những nhiệm vụ khó khăn, phức tạp của thời kỳ hội nhập; góp phần xứng đáng vào sự nghiệp đổi mới của đất nước.
