Trường hợp nào di chúc phải có người làm chứng mới có hiệu lực?

Di chúc là ý nguyện cuối cùng của người chết về việc cho ai Thừa kế tài sản mà mình sở hữu. Di chúc có thể có hoặc không có người làm chứng tùy thuộc hình thức di chúc. Trong một vài trường hợp di chúc bắt buộc phải có người làm chứng. Vậy, di chúc cần có người làm chứng khi nào? Bài viết dưới đây của Luật Dương gia sẽ giúp cho bạn đọc giải quyết được những thắc mắc về vấn đề này

1. Điều kiện có hiệu lực của di chúc

Theo quy định tại Điều 646 Bộ luật dân sự 2015 thì: “Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết”.

Chủ thể có quyền lập di chúc: Người thuộc các trường hợp sau có quyền lập di chúc: Người đã thành niên có quyền lập di chúc, trừ trường hợp người đó bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức và làm chủ được hành vi của mình, Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi có thể lập di chúc, nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý.

Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân người để lại tài sản cho người khác trước khi chết. Nếu đủ điều kiện để lập di chúc như trên thì người lập di chúc có thể chỉ định người thừa kế và phân định tài sản của mình mà không cần sự đồng ý của bất kỳ ai.

Điều kiện để di chúc được coi là hợp pháp:

Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép;

Nội dung di chúc không trái pháp luật, đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của pháp luật.

Về hình thức của di chúc: Di chúc phải được lập thành văn bản, nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng (Điều 649 Bộ luật dân sự 2015).

Hình thức của di chúc: Di chúc có thể được lập thành văn bản hoặc di chúc miệng, Di chúc bằng văn bản, Di chúc bằng văn bản bao gồm:

– Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng: Người lập di chúc phải tự viết tay và ký vào bản di chúc. (Điều 655 Bộ luật dân sự 2015)

– Di chúc bằng văn bản có người làm chứng: Người lập di chúc phải ký hoặc điểm chỉ vào di chúc trước mặt những người làm chứng, những người làm chứng xác nhận chữ ký, điểm chỉ của người lập di chúc và ký vào bản di chúc (Điều 656 Bộ luật dân sự 2015)

–  Di chúc bằng văn bản có công chứng;

– Di chúc bằng văn bản có chứng thực.

Di chúc bằng văn bản phải bảo đảm các nội dung sau:

– Ngày, tháng, năm lập di chúc;

– Họ, tên và nơi cư trú của người lập di chúc;

– Họ, tên người, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản hoặc xác định rõ các điều kiện để cá nhân, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản;

– Di sản để lại và nơi có di sản;

– Việc chỉ định người thực hiện nghĩa vụ và nội dung của nghĩa vụ.

– Di chúc không được viết tắt hoặc viết bằng ký hiệu; nếu di chúc gồm nhiều trang thì mỗi trang phải được đánh số thứ tự và có chữ ký hoặc điểm chỉ của người lập di chúc.

Đối với hình thức di chúc miệng

Di chúc miệng được lập trong trường hợp tính mạng của một người bị cái chết đe dọa do bệnh tật hoặc các nguyên nhân khác mà không thể lập di chúc bằng văn bản. Nếu sau ba tháng kể từ thời điểm di chúc miệng mà người di chúc vẫn còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng sẽ mặc nhiên bị hủy bỏ (Điều 651 Bộ luật dân sự 2015).

2. Những trường hợp cần có người làm chứng khi lập di chúc

Theo quy định chung tại Điều 627 Bộ luật Dân sự 2015 thì di chúc phải được lập thành văn bản, nếu không thể lập bằng văn bản có thể di chúc miệng. Theo đó, những trường hợp lập di chúc cần có người làm chứng theo quy định như sau:

1.Người lập di chúc không thể tự mình viết được di chúc

– Do hạn chế về mặt thể chất như: không đọc, không nghe được, không thể ký nhận hay điểm chỉ được

– Do không biết chữ (mù chữ)

2.Tính mạng người lập di chúc đang bi đe dọa

– Do người lập di chúc đang gặp nguy hiểm, cận kề cái chết nên không thể lập được di chúc bằng văn bản, chỉ có thể để lại di nguyện cuối cùng bằng di chúc miệng.

– Việc lập di chúc miệng cần phải có người làm chứng theo quy định của pháp luật dân sự.

3. Nội dung của di chúc phải đáp ứng những điều kiện gì?

Theo quy định của Bộ luật dân sự 2015 về nội dung của di chúc theo quy định pháp luật thì di chúc cần có các nội dung chủ yếu như sau:

• Ngày, tháng, năm lập di chúc;
• Họ, tên và nơi cư trú của người lập di chúc;
• Họ, tên người, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản;
• Di sản để lại và nơi có di sản.
• Ngoài các nội dung này, di chúc có thể có các nội dung khác. Nhưng nội dung của di chúc phải không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội;

Theo quy định của Bộ luật dân sự 2015 về hình thức di chúc không trái quy định của luật.

• Trong đó, người lập di chúc được:
• Chỉ định người thừa kế;
• Truất quyền hưởng di sản của người thừa kế;
• Phân định phần di sản cho từng người thừa kế;
• Dành một phần tài sản trong khối di sản để di tặng, thờ cúng;
• Giao nghĩa vụ cho người thừa kế;
• Chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người phân chia di sản.

Trong quá trình lập di chúc người lập di chúc cần chú ý những vấn đề như sau:

Di chúc không được viết tắt hoặc viết bằng ký hiệu, nếu di chúc gồm nhiều trang thì mỗi trang phải được ghi số thứ tự và có chữ ký hoặc điểm chỉ của người lập di chúc.

Trường hợp di chúc có sự tẩy xóa, sửa chữa thì người tự viết di chúc hoặc người làm chứng di chúc phải ký tên bên cạnh chỗ tẩy xoá, sửa chữa.

Nếu lập di chúc không có người làm chứng, người lập phải tự viết và ký vào bản di chúc.

Trường hợp người lập di chúc không tự mình viết bản di chúc thì có thể tự mình đánh máy hoặc nhờ người khác viết hoặc đánh máy bản di chúc, nhưng phải có ít nhất là 02 người làm chứng.

Người lập di chúc phải ký hoặc điểm chỉ vào bản di chúc trước mặt những người làm chứng;

Những người làm chứng xác nhận chữ ký, điểm chỉ của người lập di chúc và ký vào bản di chúc.

4. Ai được phép làm chứng khi lập di chúc theo quy định pháp luật?

Căn cứ vào Điều 632 Bộ luật dân sự 2015 quy địn tất cả mọi người đều được quyền làm chứng cho di chúc, trừ những người được quy định cụ thể dưới đây:

– Người thừa kế theo di chúc của người lập di chúc

– Người thừa kế theo pháp luật của người lập di chúc

– Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc

– Người chưa thành niên

– Người mất năng lực hành vi dân sự

– Người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.

5. Lập di chúc cần bao nhiêu người làm chứng?

Căn cứ theo quy định của Bộ luật dân sự 2015 quy định về di chúc miệng thì Di chúc miệng được coi là hợp pháp bắt buộc người lập phải thể hiện ý nguyện cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai 02 hai người làm chứng. Sau đó, người làm chứng ghi chép lại, rồi cùng ký tên và điểm chỉ vào bản di chúc (theo khoản 5 Điều 630 Bộ luật dân sự 2015).

Như vậy, di chúc miệng là hình thức di chúc cần phải có người làm chứng ( người làm chứng đủ năng lực hành vi dân sự không thuộc trường hợp không được phép làm chứng) và phải có  ít nhất 02 người làm chứng mới đảm bảo tính hợp pháp cho di chúc miệng sau đó.

6. Trường hợp nào di chúc phải có người làm chứng mới có hiệu lực?

Nội dung câu hỏi: Ba tôi mất và có để lại di chúc nhưng di chúc lại không được công chứng và không có người làm chứng. Vậy xin hỏi luật sư di chúc mà ba tôi đã lập đó có hiệu lực không?

Trả lời:

Về câu hỏi của bạn, chúng tôi xin được tư vấn như sau:

–  Căn cứ vào Điều 649  Bộ Luật dân sự 2015 quy định về Hình thức của di chúc

Di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng.

Người thuộc dân tộc thiểu số có quyền lập di chúc bằng chữ viết hoặc tiếng nói của dân tộc mình.

–  Căn cứ vào Điều 650 Bộ luật dân sự quy định về di chúc bằng văn bản:

Di chúc bằng văn bản bao gồm:

 Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng;

Di chúc bằng văn bản có người làm chứng;

Di chúc bằng văn bản có công chứng;

Di chúc bằng văn bản có chứng thực.”

–  Điều 652. Di chúc hợp pháp

“1.  Di chúc được coi là hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:

a) Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe doạ hoặc cưỡng ép;

b) Nội dung di chúc không trái pháp luật, đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của pháp luật.”

Đối chiếu với quy định này để xem xét tính hợp pháp của di chúc ba bạn để lại thì bạn cần xem xem ba bạn có lập di chúc trong khi minh mẫn, sáng suốt, và tự nguyện lập di chúc không? Nội dung di chúc ba bạn để lại có trái với pháp luật không? Về hình thức của di chúc bạn có thể đối chiếu với điều 655 dưới đây:

–  Điều 655. Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng

“Người lập di chúc phải tự tay viết và ký vào bản di chúc.

Việc lập di chúc bằng văn bản không có người làm chứng phải tuân theo quy định tại Điều 653 của Bộ luật này.”

–  Điều 653. Nội dung của di chúc bằng văn bản

“1.  Di chúc phải ghi rõ:

a) Ngày, tháng, năm lập di chúc;

b) Họ, tên và nơi cư trú của người lập di chúc;

c) Họ, tên người, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản hoặc xác định rõ các điều kiện để cá nhân, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản;

d) Di sản để lại và nơi có di sản;

đ) Việc chỉ định người thực hiện nghĩa vụ và nội dung của nghĩa vụ.

2.Di chúc không được viết tắt hoặc viết bằng ký hiệu; nếu di chúc gồm nhiều trang thì mỗi trang phải được đánh số thứ tự và có chữ ký hoặc điểm chỉ của người lập di chúc.”

Như vậy, nếu như di chúc bạn đề cập mà thỏa mãn được những điều kiện nêu trên thì di chúc của ba bạn hoàn toàn hợp pháp.