Soạn bài Đi trong hương tràm – Cánh diều Ngữ văn lớp 10

1. Soạn bài Đi trong hương tràm – Cánh diều Ngữ văn lớp 10:

1.1. Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 76 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Chú ý không gian, thời gian, hình ảnh hoa tràm.

Trả lời:

– Không gian: Trong không khí, giữa những đám mây, dòng sông Vàm Cỏ Tây, và trong từng tán lá.

– Thời gian: Buổi sáng.

– Hình ảnh hoa tràm: Những bông hoa tràm ẩn mình dưới tán lá.

Câu 2 (trang 76 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Cánh diều): Những biện pháp tu từ nào được sử dụng trong các khổ thơ 2 và 3?

Trả lời:

Khổ 2: Điệp ngữ “Dù”

Khổ 3: Điệp ngữ “thổi”, “có”, “thì”

Đối: “Bầu trời thì cao, cánh đồng thì rộng / Hương tràm bên anh, mà em đi đâu”

Câu 3 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Cách diễn đạt của khổ thơ này có gì giống và khác với khổ 2?

Trả lời: 

Cách diễn đạt ở khổ thơ cuối có nét tương đồng với khổ 2:

+ Lặp lại câu “Dù đi đâu và xa cách bao lâu” + “Em” và “anh” vẫn xa cách, có thể không gặp lại nhau nữa + Tác giả nhắc đi nhắc lại về sự cách biệt, như một lời nhớ thương da diết.

Tuy nhiên, ở khúc thơ cuối, nhân vật trái tim vẫn khẳng định một cách chắc chắn, như một câu trả lời mạnh mẽ đối với những lo ngại đã được nêu ở khúc thơ trước: Dù thực tế là em đã xa xôi mãi mãi, tình yêu mà em và anh chia sẻ vẫn nguyên vẹn và trong trắng như thời khắc đầu tiên. Bởi vì: Anh vẫn có… Anh vẫn cảm nhận… Anh vẫn nghe… trong sự tươi trẻ bất tận của bóng tràm rợp mát, tán lá tràm xanh ngát, và mùi hương tràm thơm ngát… Tất cả những gì liên quan đến em đã được biến hóa thành một thứ gì đó thiêng liêng và thân thương đến mức không thể nào diễn tả hết.

 Điệp khúc khẳng định “Anh vẫn…” giống như tiếng vọng của một lời thề giao hòa giữa hai cõi âm-dương… Lời thề ấy vừa rất hiện thực, lại vừa vô cùng bí ẩn, mơ hồ..

1.2. Trả lời câu hỏi cuối bài: 

Câu 1 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Nhân vật trữ tình trong bài thơ Đi trong hương tràm là ai? Vì sao em xác định như vậy?

Trả lời:

 Văn bản “Đi trong hương tràm” nói về cảm xúc của nhân vật trữ tình – người con trai với nỗi nhớ “em” da diết.

Sở dĩ xác định được nội dung như vậy là do mạch văn xuyên suốt bài thơ giống như một lời độc thoại kéo dài. Những hồi ức, những kỉ niệm về một tình yêu da diết, nỗi buồn nhớ mênh mông… của người con trai dành cho người con gái khi tức cảnh sinh tình.

Câu 2 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Hãy chỉ ra các hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ. Những hình ảnh nào thể hiện tâm trạng trống trải, cô đơn của nhân vật trữ tình khi vắng “em”? Nêu cảm nhận về hình ảnh đó.

Trả lời:

– Hình ảnh của hoa tràm thể hiện sự tạm thời và cái đẹp trong bài thơ. Nó là biểu tượng cho vẻ đẹp, nhưng không kéo dài.

– Lá tràm, với vòm lá đầy đặn bao phủ hoa, đại diện cho tuổi xuân và sự sống, nhưng cũng nhắc nhở về sự tạm thời của nó.

– Hương tràm, như là một sự thời thọ hương qua gió, mang một hương thơm dịu dàng và thoảng nhẹ.

– Tác giả sử dụng hình ảnh của hương tràm để tái hiện tâm trạng trống trải và cô đơn của nhân vật khi thiếu vắng “em”.

– Hương tràm gợi nhớ về mối tình đang dở dang và vị ngọt đắng của nó.

– Mặc dù không thể nhìn thấy, nhưng hương tràm có thể cảm nhận thông qua linh giác của tình yêu. Hương tràm tồn tại vĩnh cửu, giống như bầu trời và cánh đồng, chỉ có điều em là ngoại lệ.

→ Câu hỏi tu từ “Hương tràm bên anh, mà em đi đâu?” thể hiện nỗi nhớ thương của nhân vật trữ tình, bâng khuâng, đau đáu…

Câu 3 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Cảm xúc của nhân vật trữ tình mỗi lần nhắc đến “hương tràm” trong các khổ thơ có gì giống nhau và khác nhau? Từ đó, em hiểu như thế nào về nhan đề Đi trong hương tràm?

Trả lời:

– Mỗi khi “hương tràm” xuất hiện trong từng câu thơ, tâm trạng của nhân vật trữ tình trải qua những biến đổi đáng kể:

– “Một thoáng hương tràm”: Hương tràm thoang thoảng nhẹ nhàng, khiến “anh” nhớ lại những kỷ niệm đáng quý bên “em”.

– “Hương tràm bên anh, mà em đi đâu?”: Cảm giác lạc loài và cô đơn tràn ngập khi “em” vắng mặt.

– “Hương tràm xôn xao”: Tình yêu hiện hữu, ấm áp, và thiêng liêng.

– Thông qua những hình ảnh này, em có thể hiểu rõ hơn về tên bài thơ “Đi trong hương tràm”. Mỗi lần “đi trong hương tràm” đều đồng nghĩa với việc hình bóng của “em” lại hiện lên trong ký ức của “anh”. Bởi vì hương tràm luôn liên kết chặt chẽ với “em”, vì vậy mỗi khi nhìn thấy cảnh này, “anh” không thể không nhớ về “em”. Dù cho “em” có ở xa và không gần gũi, nhưng chỉ cần một thoáng hương tràm, “chúng ta vẫn ở bên nhau”.

Câu 4 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Hãy chỉ ra và phân tích tác dụng của các hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ thơ thứ hai và khổ kết của bài thơ.

Trả lời:

– Hình ảnh: Mây, gió, trái tim, hương tràm.

– Từ ngữ: Xa cách lâu đến đâu, thay đổi hương vị và màu sắc, một lát.

– Biện pháp từ đối: Sử dụng từ “dù”.

– Qua việc sử dụng hình ảnh và ngôn ngữ, tâm trạng bắt đầu lấy cảm hứng từ hương tràm. Sau một chuỗi những “Dù” biểu thị sự tuyệt vọng và đau khổ, xuất hiện câu “Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau”. Từ bông hoa tràm, ta cảm nhận được biển mây mùi hương tràm trải dài không có “em”, nhưng vẫn có thể “bên nhau” qua một chút “hương tràm”. Trong trường hợp này, trí tưởng tượng đã đi sâu vào tâm trí. Và theo quy luật tâm hồn, khi chạm vào những thứ thuộc về tâm tưởng và ý thức, sẽ đến lúc buồn đau.

Câu 5 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Vì sao hình tượng “tràm” (hương tràm, họa tràm, lá tràm, bóng tràm) luôn gắn bó với nỗi nhớ em”? Từ đó, hãy viết một đoạn văn (khoảng 8 – 10 dòng) nói về vẻ đẹp của tình yêu luôn gắn với hình ảnh quê hương, đất nước trong bài thơ.

Trả lời:

Hình tượng của “tràm” (bao gồm hương tràm, hoa tràm, lá tràm và bóng tràm) luôn liên quan đến việc nhớ đến “em”. Mỗi lần “đi trong hương tràm” đều mang theo hình bóng của “em” trở về trong ký ức đau thương của “anh”. Bởi vì hương tràm luôn gắn liền với “em”, nên khi nhìn thấy cảnh này, “anh” không thể không nhớ đến “em”. Dù cho “em” có ở xa và vụn vặt, nhưng chỉ cần một chút hương tràm thoảng qua, thì “chúng ta lại cùng nhau”. Tình yêu và nỗi nhớ đã nối kết những tâm hồn xa cách. Hương tràm, hoa tràm, lá tràm và bóng tràm chính là những liên kết gắn kết tình yêu.

Khi đọc bài thơ “Đi trong hương tràm,” mọi thứ dường như trở thành tràm, và ta có cảm giác như Tràm đã từ lâu trở thành “em.” Bài thơ rơi vào một bầu không khí của hương tràm, lá tràm và gió tràm. Tràm chính là “em,” và “em” tồn tại trong tràm. Không có sự đắm say, không có sự đắm chìm trong mùi hương tràm, thì làm sao mà từ bông hoa tràm bên trong tán lá có thể thấy được một bầu trời mây mùi hương tràm tỏa rộ như vậy! Trong bài thơ này, không gian thơ được chia thành hai chiều không gian rõ ràng: Một chiều không gian thực tại với những cây tràm, bông tràm, lá tràm, và khoảng cách xa, sự thay đổi trong màu sắc, sự không trao đổi nữa, và nỗi đau…Có một không gian tinh thần, tiềm thức, nơi tồn tại bóng tràm, hương tràm, mắt tràm, mây tràm, gió tràm, hy vọng và khao khát “cho ta bên nhau”… Chính bởi vì không gian này, là nguồn cơn của cơn gió từ xứ Tháp Mười, xứ của tràm, xứ của “em,” thổi rất sâu, không phải thổi xa hay thổi cao! Hướng thổi của cơn gió là hướng của tâm hồn, của sự nhớ, của tình yêu và niềm hi vọng… Có lẽ, cũng nhờ vào không gian tinh thần thứ hai này và tình yêu chân thành của “anh” mà khiến cho không gian chung của bài thơ, với những giấc mơ và huyễn ảo, sáng lên từng chữ một. Có thể đó là cái ám ảnh không chỉ vì mất đi người yêu cụ thể, tan vỡ mối tình cụ thể; mà còn cao hơn, đó là sự sống hướng về cái tốt đẹp và hoàn hảo của những con người có trái tim nhạy cảm trước tự nhiên và cuộc sống.

2. Tác giả văn bản Đi trong hương tràm:

2.1. Tiểu sử:

– Tác giả Hoài Vũ tên thật là Nguyễn Ðình Vọng. Sinh ngày 25-8-1935 tại Mộ Đức, Quảng Ngãi.

– Ông là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam.

2.2. Đặc điểm nghệ thuật và các tác phẩm chính:

– Phong cách nghệ thuật: Nhẹ nhàng, trong sáng, thiết tha

– Tác phẩm chính: Tiếng sáo trúc, Rừng dừa xào xạc…

3. Tác phẩm Đi trong hương tràm – Cánh diều Ngữ văn lớp 10:

– Thể loại: Thơ tự do

– Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được xuất bản trong tuyển tập thơ Việt Nam.

– Phương thức biểu đạt: Biểu cảm

– Bố cục:

+ Khổ 1: Mô tả khung cảnh thiên nhiên

+ Khổ 2: Thể hiện tình cảm nhớ thương và hương tràm trong lòng người yêu xa nhau

+ Khổ 3: Miêu tả thiên nhiên và cảnh quan trong mùa hoa tràm

+ Khổ 4: Sự hiện diện của hương tràm trong tâm trí con người

– Giá trị nội dung:

+ Bài thơ tạo nên bức tranh sống động về Đồng bằng sông Cửu Long với sự đa dạng và thơ mộng của thiên nhiên.

+ Nó tôn vinh cảnh quan và cuộc sống dân dã nơi sông nước.

+ Thể hiện sự nhớ thương và mong chờ của người yêu xa nhau khi họ gợi nhớ về quê hương và những kỷ niệm tại đó.

– Giá trị nghệ thuật:

+ Sử dụng biện pháp so sánh, nhân hóa, và điệp từ điệp ngữ để tạo ra sự tương phản và sâu sắc trong bài thơ.

+ Ngôn ngữ thơ được sử dụng một cách trong sáng và tinh tế để thể hiện tình cảm và hình ảnh.