Điều kiện phát sinh, phát triển của sâu bệnh hại cây trồng

1. Tác hại của sâu bệnh đến cây trồng:

Sâu bệnh là một trong những vấn đề lớn trong sản xuất nông nghiệp hiện nay, đặc biệt là trong lĩnh vực trồng trọt. Sâu bệnh có thể gây ra nhiều tác hại đối với cây trồng, ảnh hưởng đến sự sinh trưởng, phát triển và năng suất của cây trồng. Dưới đây là một số tác hại của sâu bệnh đối với cây trồng mà bạn cần biết:

– Làm cây trồng sinh trưởng và phát triển kém: Sâu bệnh có thể ăn lá, cành hoặc rễ của cây trồng, ảnh hưởng đến sức khỏe của cây. Khi cây bị tấn công bởi sâu bệnh, chúng sẽ ăn các bộ phận quan trọng của cây như rễ, thân, lá, hoa hoặc quả. Việc ăn mòn này sẽ gây ra các vết thương trên cây, làm giảm khả năng của cây hấp thụ và lưu trữ dinh dưỡng, nước và các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự sinh trưởng và phát triển của cây.

– Giảm giá trị dinh dưỡng trong sản phẩm: Nếu cây trồng bị nhiễm sâu bệnh nặng, chúng sẽ không thể hấp thụ đủ dưỡng chất để phát triển và sản xuất ra sản phẩm có chất lượng tốt. Sản phẩm của cây trồng có thể bị biến dạng, mất màu sắc, mùi vị và giá trị dinh dưỡng.

– Làm giảm sản lượng và chất lượng nông sản: Sâu bệnh có thể gây ra sự suy yếu của cây trồng và làm giảm sản lượng. Một số loại sâu bệnh có thể ăn mọi phần của cây trồng, từ lá đến quả, gây hại nghiêm trọng cho sự phát triển và sản lượng của cây trồng. Ngoài ra, sâu bệnh cũng có thể làm cho sản phẩm của cây trồng bị hư hại hoặc ôi thiu, không đạt tiêu chuẩn chất lượng để tiêu thụ hoặc xuất khẩu.

– Làm cho cây trồng dễ bị nhiễm các loại bệnh khác: Khi cây trồng bị sâu bệnh gây ra các vết thương, chúng sẽ tạo điều kiện cho các loại vi khuẩn, virus hoặc nấm xâm nhập vào cây trồng và gây ra các loại bệnh khác như đốm nâu, đốm đen, thối rễ… Các loại bệnh này có thể làm cho cây chết hoàn toàn hoặc giảm khả năng chống chịu của cây.

2. Điều kiện phát sinh, phát triển của sâu bệnh hại cây trồng:

Sâu bệnh hại cây trồng là những sinh vật gây hại cho cây trồng bằng cách ăn, đục, chích, hút hoặc lây nhiễm các tác nhân gây bệnh. Sâu bệnh hại cây trồng có thể là các loài côn trùng, ký sinh trùng, vi khuẩn, virus, nấm hoặc cỏ dại. Những điều kiện phát sinh, phát triển của sâu bệnh hại cây trồng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm:

– Đặc điểm sinh học của sâu bệnh hại: Mỗi loài sâu bệnh hại có một chu kỳ sống, một chế độ ăn uống và một khả năng thích nghi với môi trường khác nhau. Một số loài sâu bệnh hại có thể sinh sản nhanh, di chuyển xa hoặc chịu được các điều kiện khắc nghiệt.

– Đặc điểm của cây trồng: Các loại cây trồng khác nhau có độ nhạy và độ kháng với sâu bệnh hại khác nhau. Một số cây trồng có thể tự vệ bằng cách tiết ra các chất độc hoặc khó tiêu hoá cho sâu bệnh hại. Một số cây trồng lại dễ bị tổn thương do cơ cấu thân lá mỏng hoặc không có lớp sáp bảo vệ.

– Môi trường: Các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, gió, pH đất và dinh dưỡng đất ảnh hưởng đến sự phát triển của cả sâu bệnh hại và cây trồng. Một số điều kiện môi trường có thể tạo thuận lợi cho sâu bệnh hại phát triển, ví dụ như nhiệt độ cao, độ ẩm cao hoặc thiếu ánh sáng. Một số điều kiện môi trường lại có thể ngăn chặn hoặc giảm thiểu sự phát triển của sâu bệnh hại, ví dụ như nhiệt độ thấp, độ ẩm thấp hoặc ánh sáng mạnh.

– Canh tác: Các biện pháp canh tác như lựa chọn giống, luân canh, xen canh, cày xới, tưới tiêu, bón phân và phòng trừ sâu bệnh hại cũng ảnh hưởng đến sự phát sinh, phát triển của sâu bệnh hại cây trồng. Các biện pháp canh tác có thể giúp tăng cường sức khỏe và khả năng chống chịu của cây trồng, giảm mật độ và đa dạng của sâu bệnh hại hoặc tiêu diệt hoặc làm suy yếu sâu bệnh hại.

3. Cách để nhận biết cây trồng bị bệnh:

Cây trồng bị bệnh là một trong những vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng nông sản. Để phòng và trị bệnh hiệu quả, bạn cần biết cách nhận biết các dấu hiệu của cây trồng bị bệnh. 

– Quan sát vết đốm trên lá: Lá cây là bộ phận quan trọng giúp cây hấp thụ ánh sáng và chuyển hóa dinh dưỡng. Khi cây bị bệnh, lá thường xuất hiện các vết đốm có màu khác với màu xanh của lá, có thể là màu vàng, nâu, đen hoặc xám. Các vết đốm có thể do các loại nấm, vi khuẩn, virus hoặc sâu bệnh gây ra. Bạn cần xác định loại bệnh dựa vào hình dạng, kích thước và màu sắc của vết đốm để chọn phương pháp phòng trừ phù hợp.

– Quan sát các tế bào bị thối hỏng: Khi cây bị bệnh, các tế bào của cây có thể bị tổn thương và thối rữa. Các tế bào bị thối hỏng thường có mùi hôi, màu đen hoặc nâu sẫm và dễ dàng rụng ra khỏi cây. Các tế bào bị thối hỏng có thể do các loại vi khuẩn hoặc nấm gây ra. Cắt bỏ các phần cây bị thối hỏng và tiêu hủy để ngăn chặn sự lây lan của bệnh.

– Quan sát cây bị chảy gôm, chảy nhựa: Một số loại cây trồng có khả năng tiết ra chất gôm hoặc nhựa khi bị tổn thương hoặc kích thích. Tuy nhiên, khi cây bị bệnh, lượng gôm hoặc nhựa tiết ra có thể tăng lên quá mức và gây ra các vết ướt, dính hoặc rỉ trên lá, cành hoặc quả của cây. Cây bị chảy gôm hoặc chảy nhựa có thể do các loại vi khuẩn, nấm hoặc sâu bệnh gây ra. Cần lau sạch các vết gôm hoặc nhựa và xử lý các phần cây bị nhiễm bằng thuốc phù hợp.

– Quan sát cây bị héo úa: Cây trồng khi không được cung cấp đủ nước hoặc dinh dưỡng sẽ có hiện tượng héo úa. Tuy nhiên, khi cây được tưới đủ nước và dinh dưỡng mà vẫn héo úa, có thể là do cây bị nhiễm các loại vi khuẩn, virus hoặc tuyến trùng gây ra. Các loại vi sinh vật này có thể làm tắc nghẽn ống dẫn nước và dinh dưỡng của cây, làm giảm khả năng sinh trưởng và phát triển của cây. Kiểm tra rễ và thân của cây để xác định loại bệnh và áp dụng biện pháp phòng trừ kịp thời.

– Quan sát các bộ phận của cây bị biến màu: Cây trồng khi bị bệnh, các bộ phận của cây như lá, hoa, quả có thể bị biến màu khác với màu bình thường. Các bộ phận của cây có thể bị vàng, nâu, đen hoặc xanh lục nhạt. Các loại vi khuẩn, virus, nấm hoặc sâu bệnh có thể gây ra hiện tượng biến màu này. Bạn cần quan sát kỹ các bộ phận của cây để phân biệt loại bệnh và chọn cách xử lý hợp lý.

4. Những sâu bệnh nguy hiểm nhất đối với cây trồng:

– Sâu đục quả, dòi đục lá: Sâu chui vào bên trong quả ăn hết phần thịt quả gây hại trên các lọai cây trồng như bầu bí dưa, cà, ớt, đậu, các loại cây ăn quả như ổi, xoài, mận, bưởi,… bệnh nặng khiến quả bị rụng hàng loạt làm giảm năng suất và chất lượng cây trồng.

– Sâu cuốn lá: Sâu cuốn lá hay sâu ăn lá gây hại chủ yếu trên các loại cây họ dưa, bầu bí, cà chua và một số loại rau xanh, cây ăn quả, lúa,… Sâu trưởng thành có màu xanh lá cây nhạt, thường phát sinh ở điều kiện nhiệt độ từ 25 – 29ºC và ẩm độ trên 80%, đặc biệt là khi gặp thời tiết mưa nắng xen kẽ.

– Sâu đất: Sâu đất gây hại chủ yếu trên các loại rau xanh, rau màu, cây họ dưa, bầu bí, cà chua và các cây họ đậu. Sâu thường phá hoại ở giai đoạn cây con làm giảm năng suất. Sâu đất thường gây hại cây trồng vào giai đoạn cây con và gây hại trầm trọng nhất ở những vùng đất cát, đất mềm khiến sâu ẩn nấp và sinh sản dễ dàng.

– Bọ rầy, rệp: Các loại rầy, rệp gây hại ở cây trồng đều có đặc điểm chung là loại rầy rệp chích hút nhựa cây tiết ra một số chất độc làm xung quanh chỗ bệnh có nấm màu vàng khiến lá bị khô héo, cây còi cọc. Loại bọ rầy, rệp thường gây hại ở phần rễ, thân, lá gần mặt đất.

– Bọ trĩ (bù lạch): Bọ trĩ thường gây hại ở các loại cây trồng, rau củ trong giai đoạn cây con đến khi cây ra hoa và kết trái non. Dấu hiệu xuất hiện các loại ấu trùng nhỏ có màu trắng hơi vàng tập trung ở các bộ phận non của cây như phần đọt non, mặt dưới lá non, gần gân lá làm cho lá bị xoắn lại, búp non chậm phát triển sau đó khô và chết.

– Bọ dưa: Bệnh gây hại trên nhiều loại cây trồng họ bầu bí, cây leo và các loại loại cây họ cà, đậu,… Bọ dưa phát triển gây hại nhiều vào mùa khô, chúng thường phá hại vào sáng sớm và chiều tối, ban ngày trời nắng ẩn dưới tán lá hoặc trong đất. Mật độ bọ cao có thể làm cây trồng trụi hết lá và đọt non, cây phát triển kém hoặc chết.

– Bọ rùa: Bọ rùa gây hại trên nhiều loại cây trồng như bầu bí, dưa leo, cà chua, cà tím, khổ qua, các loại đậu, rau củ và cây ăn trái khác. Bọ rùa làm hại khi cây trồng còn nhỏ đến khi có trái. Nhiều nhất là thời điểm khi cây ra hoa, có trái non, chúng ăn trái non khiến cây trồng trở nên xơ xác, trái không thể sinh trưởng.

– Bệnh phấn trắng: Bệnh phấn trắng thường xảy ra nhiều trong mùa mưa phùn. Ở giai đoạn đầu, trên lá xuất hiện những đốm màu trắng, sau đó lan rộng dần ra toàn bộ lá, cuối cùng chuyển thành màu xám. Để phòng chống bệnh có thể thông qua việc cải thiện điều kiện chiếu sáng, thoát nước, đặt cây ở chỗ thoáng gió, hoặc rắc bột lưu huỳnh.

– Bệnh thán thư: Bệnh có thể gây hại các bộ phận cây như lá, hoa quả, chồi và cành non. Dấu hiệu bệnh: thường xuất hiện những đốm màu nâu, vết bệnh phát triển lớn lên và liên kết nhau làm khô cháy các mảng lá khiến lá cây bị vàng úa, đọt và chồi non bị xoắn lại, hoa bị khô đen, trái non bị thối và rụng, cây sinh trưởng kém.

– Bệnh mốc xám: Bệnh mốc xám có tên gọi khoa học là Botrytis cinerea Persoon, có thể gây hại cho lá, cành, hoa. Bộ phận bị bệnh sẽ thối rữa và biến thành màu nâu. Trong điều kiện ẩm ướt, bộ phận bị bệnh xuất hiện lớp mốc màu xám. Thân cây bị bệnh có thể bị thối gãy, trường hợp nghiêm trọng cây có thể bị chết khô.

– Bệnh sương mai: Bệnh sương mai có lẽ là loại bệnh nguy hiểm nhất của cây nho, bùng phát chủ yếu ở những khu vực có khí hậu ấm áp và ẩm ướt. Nguyên nhân do loại nấm Plasmopara viticola gây ra và có thể dẫn đến sự tàn phá 100% cây trồng.

Để phòng và trị các loại sâu bệnh hại cây trồng này, cần vệ sinh vườn cây thường xuyên, cắt tỉa các tán lá dày để tạo không gian thông thoáng cho cây. Tưới nước cho cây vừa đủ theo từng giai đoạn sinh trưởng của cây. Bón phân hợp lý để cung cấp dinh dưỡng cho cây.

5. Những phương pháp phòng ngừa sâu bệnh cho cây trồng:

Sâu bệnh hại cây trồng là một trong những nguyên nhân gây giảm năng suất và chất lượng nông sản. Để bảo vệ cây trồng khỏi sự tấn công của sâu bệnh, bạn cần áp dụng các biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại hiệu quả. Một số cách phòng trừ sâu bệnh hại mà bạn có thể tham khảo như sau;

– Phòng trừ sâu bệnh bằng cách canh tác và sử dụng giống chống sâu bệnh: Đây là biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại từ gốc, giúp tăng khả năng chống chịu của cây trồng và giảm nguy cơ phát sinh và lây lan của sâu bệnh. Bạn cần thực hiện các công việc như: vệ sinh đất đai, gieo giống tránh thời điểm sâu bệnh sinh trưởng mạnh, bón phân hợp lý và chăm sóc cây trồng cẩn thận, trồng các loại cây trồng luân phiên qua các vụ, lựa chọn những giống cây có khả năng chống sâu bệnh.

– Phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp thu công: Đây là biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại đơn giản, dễ thực hiện, không gây hại cho môi trường và đảm bảo thực phẩm sạch. Có thể dùng tay bắt sâu, ngắt bỏ các cành và lá bị bệnh; hoặc dùng vợt, bẫy đèn, bả độc để diệt sâu hại. Biện pháp này hiệu quả khi sâu/bướm mới phát sinh, nhưng không thể xử lý khi sâu bệnh đã sinh trưởng và lây lan thành dịch.

– Phòng trừ sâu bệnh bằng thuốc hóa học: Thuốc hóa học là biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại hiệu quả cao, diệt sâu bệnh nhanh; nhưng có thể gây độc cho con người, vật nuôi, ô nhiễm môi trường, gây hại cho các sinh vật có lợi khác trên đồng ruộng. Bạn cần lựa chọn loại thuốc phù hợp với loại sâu bệnh, tuân thủ liều lượng và thời gian phun thuốc. Có thể sử dụng máy bay không người lái để phun thuốc trừ sâu tiết kiệm thời gian và công sức.

– Phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp sinh học: Đây được biết đến là biện pháp phòng trừ sâu bệnh an toàn cho môi trường và con người, không gây kháng thuốc cho sâu bệnh. Bạn có thể áp dụng các cách như: nuôi các loài côn trùng có lợi cho cây trồng (thiên địch) để ăn hoặc tiêu diệt các loài côn trùng có hại; dùng các loại vi sinh vật hoặc enzyme để ức chế hoặc tiêu diệt sâu bệnh; dùng các loại thuốc trừ sâu nguồn gốc tự nhiên như rau mùi, tỏi, ớt….