Ý nghĩa quy định thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm hình sự

1. Ý nghĩa về mặt chính trị – xã hội:

Ở nước ta, nhu cầu bức thiết của nhân dân về một nền tư pháp dân chủ, công minh trong quá trình đổi mới kinh tế – xã hội, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đã thúc đẩy hình thành quan điểm cải cách tư pháp theo hướng khẳng định vị trí trung tâm của Tòa án trong hệ thống tư pháp. Tòa án là nơi biểu hiện tập trung nhất của quyền tư pháp bởi Tòa án là cơ quan duy nhất thông qua hoạt động xét xử, nhân danh Nhà nước đưa ra phán xét cuối cùng đảm bảo sự công bằng và bình đẳng của mọi công dân trước pháp luật. Bản án sơ thẩm của Tòa án có vi phạm, sai lầm nghiêm trọng sẽ gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể tham gia tố tụng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc thực thi pháp luật, không bảo vệ được công lý. Thông qua việc kiểm tra, phát hiện và sửa chữa những sai lầm của Tòa án cấp sơ thẩm, HĐXX phúc thẩm góp phần bảo đảm pháp luật được áp dụng đúng đắn, thống nhất, duy trì trật tự pháp luật, đấu tranh phòng, chống tội phạm, bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân và suy cho cùng bảo đảm sự ổn định chung của toàn xã hội.

Thông qua phán quyết về việc giải quyết vụ án, Tòa án duy trì công lý trong xã hội. Tòa án là nơi thể hiện công lý, thể hiện chất lượng và uy tín của hệ thống tư pháp. Việc bản án sơ thẩm kết án người không có hành vi phạm tội hoặc quyết định hình phạt quá nặng, không tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội do hành vi phạm tội gây ra sẽ hình thành tâm lý bất mãn, chống đối, không tâm phục, khẩu phục. Ngược lại, việc bỏ lọt tội phạm hay quyết định mức hình phạt quá nhẹ lại tạo thái độ coi thường pháp luật, coi thường Nhà nước. HĐXX phúc thẩm vừa xét xử lại vụ án về nội dung, vừa kiểm tra lại tính hợp pháp và tính có căn cứ của bản án sơ thẩm. Qua đó, quy định về thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với bản án hình sự sơ thẩm đảm bảo vụ án hình sự được giải quyết khách quan, chính xác, giúp cho công lý được thực thi, góp phần bảo đảm nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo đảm công bằng xã hội, nâng cao ý thức tôn trọng pháp luật của mỗi công dân và củng cố niềm tin của quần chúng nhân dân đối với các cơ quan tư pháp, với Đảng và Nhà nước.

Bên cạnh đó, xác định cụ thể thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với bản án hình sự sơ thẩm để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ xét xử vụ án hình sự là góp phần vào việc thực hiện những nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp, xác định Tòa án có vị trí trung tâm, xét xử là trọng tâm theo tinh thần Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp: “[…] xác định rõ hơn vị trí, quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng đảm bảo công khai, dân chủ, văn minh […]”, cũng như nhiệm vụ trọng tâm được xác định trong Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng “Hoàn thiện đồng bộ hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách nhằm phát huy mạnh mẽ dân chủ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ của nhân dân; đồng thời xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong sạch, vững mạnh; cải cách tư pháp, tăng cường pháp chế, bảo đảm kỷ cương xã hội […]” và đề án Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045.

2. Ý nghĩa về mặt pháp lý:

Quy định thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với bản án hình sự sơ thẩm đóng vai trò rất quan trọng, là khung pháp lý để HĐXX phúc thẩm thực hiện quyền hạn ở giai đoạn xét xử phúc thẩm với nhiệm vụ xét xử lại vụ án về mặt nội dung, kiểm tra lại tính hợp pháp và tính có căn cứ của bản án hình sự sơ thẩm. Thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm được phân định rõ ràng, khoa học, sát với thực tế sẽ bảo đảm xét xử phúc thẩm khách quan, chính xác, đúng người, đúng tội.

Thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với bản án sơ thẩm bảo đảm bản án chưa có hiệu lực pháp luật của Tòa án cấp sơ thẩm chính xác, công bằng, đúng pháp luật. Thông qua thủ tục phúc thẩm, các bản án đúng sẽ khẳng định được tính có căn cứ, đúng pháp luật. Ngược lại, những bản án có sai lầm, vi phạm sẽ bị sửa hoặc hủy để giải quyết lại, đảm bảo khách quan, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm, người phạm tội, bảo vệ công lý, quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, uy tín của Nhà nước.

Bên cạnh đó, thông qua việc thực hiện thẩm quyền xét xử phúc thẩm, HĐXX phúc thẩm đảm bảo sự thống nhất trong việc áp dụng pháp luật. Trên thực tế, có những trường hợp sai lầm của bản án sơ thẩm xuất phát từ nguyên nhân nhận thức về pháp luật không đúng, không thống nhất. Do đó, thông qua việc thực hiện chức năng giám đốc việc xét xử, HĐXX phúc thẩm hướng dẫn Tòa án cấp dưới áp dụng pháp luật đúng đắn và thống nhất, góp phần nâng cao chất lượng xét xử các vụ án hình sự, đồng thời buộc Tòa án cấp sơ thẩm phải nâng cao trách nhiệm, thận trọng và tuân thủ nghiêm chỉnh các yêu cầu về tính hợp pháp và tính có căn cứ khi đưa ra phán quyết cuối cùng.

Việc thực hiện thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với bản án hình sự sơ thẩm cũng có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Trong quá trình xét xử vụ án hình sự, HĐXX phúc thẩm sẽ phát hiện ra những thiếu sót, bất cập tồn tại trong các văn bản pháp luật và kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền xem xét sửa đổi, bổ sung hoặc hủy bỏ văn bản pháp luật đó. Kiến nghị của HĐXX phúc thẩm là cơ sở để các cơ quan có thẩm quyền hoàn thiện quy định của pháp luật nói chung và quy định về thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm nói riêng.