Chắc hẳn ai trong chúng ta cũng đã từng nghe nói đến đường xích đạo, một thuật ngữ được sử dụng nhiều trong lĩnh vực địa lý học mang đầy sự bí ấn. Tuy nhiên, không phải ai trong chúng ta cũng có hiểu cặn kẽ về thuật ngữ này. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn tìm hiểu về xích đạo.
Mục lục bài viết
1. Xích đạo là gì?
Xích đạo là một vòng tròn tưởng tượng được vẽ trên bề mặt của một hành tinh ở khoảng cách nhất định giữa các cực. Trên Trái đất, xích đạo chia hành tinh thành hai bán cầu là bán cầu Bắc và bán cầu Nam. Theo định nghĩa, xích đạo có vĩ độ bằng 0 độ, chiều dài bán kính là 6.370,0 km và chiều dài đường xích đạo của Trái đất xấp xỉ 40.075,0 km, hay 24.901,5 dặm.
Xích đạo là một trong năm vĩ độ chính dựa trên mối quan hệ giữa quỹ đạo của Trái đất và mặt phẳng quỹ đạo của nó quanh mặt trời.
2. Đường xích đạo là gì?
Đường xích đạo là vĩ tuyến lớn nhất trên quả Địa Cầu. Nó chia quả Địa Cầu ra nửa cầu Bắc và nửa cầu Nam, những vĩ tuyến nằm từ Xích đạo đến cực Bắc được gọi là những vĩ tuyến Bắc còn những vĩ tuyến nằm từ Xích đạo đến cực Nam được gọi là những vĩ tuyển Nam. Nhờ có hệ thống các kinh, vĩ tuyến người ta có thể xác định được vị trí của mọi điểm trên quả Địa Cầu.
3. Đặc điểm của đường xích đạo:
– Với chiều dài hơn 40.000 km, xích đạo là vĩ tuyến có độ dài lớn nhất trong 5 vĩ tuyến.
– Vĩ độ của đường xích đạo là 0 độ
– Mọi điểm ở xung quanh đường xích đạo đi qua đều có cả ngày và đêm giống các nơi khác trên thể giới. Ngoài ra nơi đây còn có thể nhìn thấy hiện tượng mặt trời thẳng đỉnh vào các ngày xuân phân (21-3) và thu phân (23-9) mà không có nơi nào có thể nhìn thấy.
4. Khí hậu xích đạo là gì?
Khí hậu xích đạo là kiểu khí hậu nhiệt đới đặc trưng bởi nhiệt độ trung bình hàng năm luôn ở ngưỡng trên 23ºC. Kiểu khí hậu này mang đến khu vực ảnh hưởng lượng mưa rất dồi dào và thường xuyên. Chính vì điều này mà các vùng chịu ảnh hưởng của kiểu khí hậu nay có thể tận hưởng hệ sinh thái xanh đa dạng và phong phú với những khu rừng và rừng rậm tươi tốt.
5. Đặc điểm khí hậu của các nước xung quanh đường xích đạo:
Để hiểu rõ hơn về đường xích đạo, hãy cùng tìm hiểu khí hậu ở các nước có đường xích đạo đi ngang qua:
Về Lượng mưa:
Hầu hết các quốc gia xung quanh đường xích đạo chỉ xuất hiện hai mùa đó là mùa mưa và mùa khô. Đặc biệt, càng về gần xích đạo thì khí hậu của các quốc gia này càng trở lên ẩm ướt với cường độ quanh năm; bởi lý do chịu ảnh hưởng thời tiết mưa lớn thường xuyên, lớn hơn 1500 – 2000mm/năm. Lượng mưa tập trung chủ yếu vào buổi chiều, xấp xỉ 2000mm/năm.
Về Nhiệt độ:
Khí hậu vùng xích đạo còn được gọi với tên khác là khí hậu rừng mưa nhiệt đới, đặc điểm của kiểu khí hậu này chính là nhiệt độ trung bình quanh năm luôn ở mức độ cao, trung bình hàng năm nhiệt độ đều lớn hơn 25 độ
Về Thảm thực vật:
Ở các đới khí hậu xích đạo có sự phát triển đa dạng về sinh học một cách tối đa, đặc biệt là ở khu vực rừng Amazon và rừng Congo. Có những họ thực vật đạt đến độ đa dạng lớn nhất ở những vùng khí hậu xích đạo hoặc khí hậu rừng nhiệt đới, ta có thể kể đến như là trường hợp của các loại cỏ khổng lồ Heliconiaceae (Heliconiaceae) và cọ (Arecaceae); Cũng như các loại cây leo và thực vật biểu sinh như họ nhện (Araceae) và họ lan (Orchidaceae). Tương tự như vậy, các chi như cây sung hoặc cây sung (Ficus), thuộc họ Hoa môi (euphorbiaceae) có nhiều loài trong các khu rừng nhiệt đới trên thế giới.
Với sự ảnh hưởng của khí hậu xích đạo và cận xích đạo thì thảm thực vật phát triển tại các vùng này luôn có sự phong phú và đa dạng. Chỉ tính riêng tại khu vực Amazon ước tính có khoảng 16.000 loài cây như cây cao nhất trong rừng nhiệt đới Amazon, Red Angelim (Dinizia excelsa) cao tới 88 m.
Ngoài ra, nhiều loài trồng trọt có nguồn gốc từ các vùng khí hậu xích đạo, chẳng hạn như sắn (Manihot esculenta) và ca cao (Theobroma cacao) hay là dứa (Ananas comosus), cao su (cây cao su), Cái đuôi (Đuôi nhọn) và chuối (ngân nga spp.),…
Về Động vật:
Khí hậu xích đạo giúp tạo ra không gian xanh để che chở và nuôi dưỡng một hệ động vật đa dạng là một phần của rừng nhiệt đới, với các loài như báo đốm (Panthera onca) Tại Mỹ. Cũng giống như con báo (Panthera pardus) ở Châu Phi và con hổ (Panthera tigris) ở châu Á.
Lợn vòi cũng là loài bản địa của vùng khí hậu xích đạo (Tapirus terrestris Y Tapirus indicus) cùng với voi rừng châu Phi (Loxodonta cyclotis) và voi châu Á (voi Maximum). Tương tự là sự đa dạng của các loài cá sấu được tìm thấy ở các con sông lớn hình thành ở vùng khí hậu xích đạo.
Hầu hết các loài linh trưởng sống trong khu rừng nhiệt đới thích hợp với kiểu khí hậu này. Nhiều loài khác như khỉ nhện (Ateles spp.) và khỉ hú (Alouatta spp.) sống ở Hoa Kỳ.
Ở Châu Phi, thường xuất hiện khỉ đột (The gorilla spp) và tinh tinh (Pan troglodytes Y Paniscus bread). Tương tự như vậy, khí hậu xích đạo bao gồm các loài động vật như con lười (Bradypus spp. YCholoepus spp.) và các loài chim săn mồi lớn như đại bàng harpy (Harpia harpyja).
Về Vị trị:
Khí hậu xích đạo nằm trong dải vĩ độ đi từ khoảng 10º đến 15º vĩ độ bắc đến cùng vĩ độ nam. Tuy nhiên, dải này không đồng đều trên khắp hành tinh, ví dụ như vùng Sừng châu Phi không có khí hậu xích đạo.
Điều này là do gió mùa chống lại tác động của sự hội tụ giữa các vùng nhiệt đới. Ta có thể kể đến một số quốc gia như Kenya và Somalia, mặc dù theo như bản đồ địa lý thì vị trí của họ là những quốc gia sẽ chịu ảnh hưởng của khí hậu xích đạo nhưng trên thực tế thì lại không.
Trong khi ở châu Á, dải này mở rộng đến vĩ độ khoảng 30º. Nhìn chung, khí hậu xích đạo sau đó bao gồm các khu vực Trung và Nam Mỹ, châu Phi bên dưới sa mạc Sahara, miền nam Ấn Độ, Đông Nam Á và một phần châu Đại Dương.
6. Các nước có đường xích đạo đi ngang qua:
Các đường xích đạo trải dài từ Bắc đến Nam đi qua nhiều châu lục như: Châu Mỹ, Châu Phi, Châu Á, Châu Đại Dương,… Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, trên thế giới có 25 quốc ra mà lãnh thổ và lãnh hải trải dài trên đường xích đạo. Đó lần lượt là:
1. São Tomé và Príncipe – có lẽ chạy ngang qua Ilhéu das Rolas, một hòn đảo nhỏ trong quần đảo này.
2. Gabon – Một quốc gia Trung Phi
3. Cộng hòa Nhân dân Congo
4. Cộng hòa Dân chủ Congo
5. Cộng hòa Uganda
6. Kenya – Quốc gia nằm tại miền Đông Phi
7. Cộng hoà Liên bang Somalia – quốc gia nằm ở Vùng sừng châu Phi
8. Maldives – có thể trượt qua mọi đảo ( là một đảo quốc ở Nam Á )
9. Indonesia – Một quốc gia lớn nhất Đông Nam Á
10. Sumatra – Đảo lớn nhất thuộc Indonesia
11. Lingga và các đảo nhỏ khác gần Sumatra
12. Borneo – Kalimantan – hòn đảo lớn nhất châu Á
13. Sulawesi – hòn đảo lớn thứ 11 trên thế giới
14. Halmahera hòn đảo lớn nhất trong quần đảo Maluku (Indonesia) và các đảo nhỏ khác ở quần đảo Moluccas.
15. Kiribati – một quốc gia thuộc châu Đại Dương
16. Quần đảo Gilbert – Phần lãnh thổ chính của công hòa Kiribati
17. Quần đảo Phoenix – trượt qua gần đảo Baker
18. Line Islands – trượt qua gần đảo Jarvis,một trong chuỗi đảo dài lớn nhất thế giới
19. Mỹ – Cường quốc kinh tế lớn nhất toàn cầu
20. Đảo Baker – Một hòn đảo san hô, ít người ở
21. Ecuador – một quốc gia Nam Mỹ
22. Quần đảo Galapagos – chạy ngang qua đảo Isabela.
23. Ecuador đại lục
24. Cộng hòa Colombia – Quốc gia nằm tại Nam Mỹ
25. Brazil – một quốc gia lớn nhất Nam Mỹ
7. Vì sao điểm nóng nhất không phải là đường xích đạo?
Nhìn vào bản đồ thế giới ta thấy, những vùng thuộc xích đạo phần lớn đều có biển cả như Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương. Do đó, nước làm cân bình nhiệt ở xích đạo.
Mặt biển xích đạo mênh mông có tính chất khác hẳn lục địa. Nó có khả năng truyền dẫn nhiệt lượng của mặt trời xuống tận dưới đáy sâu. Đồng thời nước biển khi bốc hơi cũng làm tiêu hao khá nhiều nhiệt lượng mặt trời. Mặt khác, nước biển có nhiệt dung riêng rất lớn, nhiệt độ nước tăng chậm hơn rất nhiều so với đất liền. 1 cm3 nước nhận được 4,18 jun nhiệt lượng, tức 1 calo, thì chỉ làm cho nước tăng thêm 1 độ C, trong khi đó 1 cm3 đất hấp thu cũng bằng từng ấy nhiệt lượng thì nhiệt độ có thể tăng thêm 2-2,5 độ C. Vì lẽ đó vào mùa hè, nhiệt độ mặt biển tại xích đạo không bao giờ tăng lên đột ngột.
Trong khi đó tại các sa mạc thì hoàn toàn ngược lại. Ở sa mạc rất hiếm các loại thực vật, nước càng “cực quý”, chỉ có cát trắng mà thôi. Do nhiệt dung của cát nhỏ, nó sẽ nóng lên nhanh chóng khi hấp thụ nhiệt, nhưng lại không truyền nhiệt này xuống dưới sâu được (do khả năng truyền nhiệt rất kém). Vì thế, tuy lớp cát bề mặt đã nóng rãy rồi mà lớp cát bên dưới vẫn lạnh như băng.
Mặt khác, đất sa mạc lại thiếu hẳn tác dụng bốc hơi nước làm tiêu hao nhiệt như ở biển. Cho nên, khi mặt trời xuất hiện trên đường chân trời, nhiệt độ trên sa mạc luôn tăng lên, đến giữa trưa mặt đất hầu như đã bị nung nóng như lửa thiêu vậy.
Một nguyên nhân khác nữa là các đám mây và cơn mưa ở vùng xích đạo cũng nhiều hơn hẳn vùng sa mạc. Vùng xích đạo thường chiều nào cũng có mưa, như vậy nhiệt độ buổi chiều không thể cao quá được. Còn sa mạc, thường là trời nắng, rất hiếm khi có ngày mưa. Từ sáng sớm đến chiều tối mặt trời vẫn toả hơi nóng xuống sa mạc, về chiều nhiệt độ vùng sa mạc cũng tăng lên rất cao. Đó là lý do vì sao vùng xích đạo không phải là nơi nóng nhất của trái đất.
