Vị trí và vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

1. Vị trí của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam:

Hệ thống chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (3/2/1930), chưa đầy 10 tháng sau, Mặt trận Dân tộc Thống nhất được thành lập (18/11/1930) và từ đó đến nay trong lịch sử cách mạng Việt Nam không bao giờ vắng bóng tổ chức Mặt trận. Khi Đảng Cộng sản Việt Nam chưa giành được chính quyền, Mặt trận đã tổ chức thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, vận động, giác ngộ, tập hợp nhân dân đấu tranh lật đổ chính quyền địch, giành chính quyền về tay nhân dân, đồng thời thực hiện một số chức năng, nhiệm vụ của chính quyền ở vùng mới giải phóng. Với tư cách là một tổ chức cách mạng, một tổ chức liên minh chính trị, Mặt trận Dân tộc Thống nhất đã sớm xác định vị trí của mình trên thực tế.

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam giành được chính quyền, Mặt trận cùng với Đảng, Nhà nước là công cụ để thực hiện và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, Mặt trận đã vận động các tầng lớp nhân dân đoàn kết chiến đấu, đánh thắng các thế lực xâm lược bảo vệ chính quyền, bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, khôi phục và phát triển kinh tế, văn hoá, từng bước xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, vị trí của Mặt trận càng được xác định rõ hơn. Vị trí đó không chỉ được công nhận trong tiềm thức của nhân dân, trong đường lối, chủ trương của Đảng mà được thể chế hóa trong Hiến pháp 2013: Hiến pháp năm 2013 nêu rõ:

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Điều đó khẳng định Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một bộ phận không thể thiếu được của hệ thống chính trị nước ta.

Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam số 75/2015/QH13 được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành ngày 9/6/2015 trong đó khẳng định tại Điều 12 rằng:

Nguyên tắc tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phát triển đa dạng các hình thức tổ chức, hoạt động để tập hợp, đoàn kết mọi người Việt Nam ở trong nước và ở nước ngoài, không phân biệt thành phần giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo, quá khứ nhằm động viên mọi nguồn lực góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Như vậy, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một phần không thể thiếu và giữ vị trí quan trọng trong hệ thống chính trị của nước ta từ trước tới nay. Tuy vai trò, vị trí, chức năng và phương thức hoạt động có khác nhau nhưng đều là công cụ để thực hiện và phát huy quyền làm chủ của nhân dân và cùng có chung một mục đích là phấn đấu xây dựng một nước Việt Nam hòa bình độc lập thống nhất, dân chủ, giàu mạnh, có vị trí xứng đáng trên trường quốc tế. Đồng thời, “Mặt trận Tổ quốc là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân”, điều đó xác định rõ hơn vị trí của Mặt trận Tổ quốc trong hệ thống chính trị. Đảng Cộng sản Việt Nam vừa là thành viên, vừa là người lãnh đạo Mặt trận.

Mặt trận ngày nay là sự kế tục truyền thống, kinh nghiệm quý báu của Mặt trận Dân tộc Thống nhất trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc cũng như truyền thống của nền chính trị dựa vào sức mạnh của nhân dân. Vị trí của Mặt trận trong giai đoạn hiện nay thực sự đòi hỏi khách quan của sự nghiệp đổi mới, đặc biệt là yêu cầu phát huy bản chất, nâng cao sức mạnh của hệ thống chính trị để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Thực tế cho thấy, công cuộc đổi mới đất nước từ 1986 đến nay đã tạo ra những tiền đề thực tiễn rất mới mẻ. Cùng với quá trình tranh thủ nội lực, phát huy sức mạnh toàn dân, tư duy mới về chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Việc phát huy sức mạnh tổng hợp của nhân dân để thực hiện mục tiêu chính trị mà Đảng ta đề ra, trở thành yêu cầu, đòi hỏi bức xúc trong việc xác lập vị trí, vai trò của Mặt trận.

Bên cạnh đó, xét về lý luận và thực tiễn, nếu trong hệ thống chính trị không có Mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội thì không còn là tổng thể lực lượng chính trị được vận hành trong cơ cấu ổn định và cũng có nghĩa là không còn tổng thể quan hệ chính trị để đảm bảo cơ chế vận hành của hệ thống chính trị nhằm phát huy quyền lực nhân dân. Điều này một mặt làm suy yếu vai trò lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước; không có cơ chế để kiểm soát xu hướng quan liêu hoá, lạm quyền và những tiêu cực khác trong bộ máy Nhà nước; hạn chế việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân và gây ra nhiều khó khăn khác cho hoạt động của hệ thống chính trị. Mặt khác, trong điều kiện hiện nay, trước những quan hệ chính trị – xã hội phức tạp, nhạy cảm của các tổ chức, giai cấp, dân tộc, tôn giáo, nếu chỉ đơn thuần giải quyết bằng thể chế, pháp luật của Nhà nước mà thiếu những biện pháp vận động,thuyết phục, hoà giải, tuyên truyền, hiệp thương của Mặt trận thì hiệu quả tập hợp nhân dân không cao. Do đó, vị trí của Mặt trận trong hệ thống chính trị xét dưới góc độ khoa học và quan hệ cơ cấu xã hội là một tất yếu khách quan.

Mặt khác, Mặt trận Tổ quốc trong hệ thống chính trị còn là trung tâm của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Đặc trưng cơ bản của hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay mang bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân và tính dân tộc sâu sắc. Mọi mục tiêu, cương lĩnh, nguyên tắc hoạt động của Mặt trận đều thể hiện đậm nét những đặc trưng này.

Với tư cách là vị trí chiến lược trong hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tất yếu sẽ có vai trò to lớn trong hệ thống chính trị. Hiện nay, hệ thống chính trị ở nước ta đang ổn định và tích cực thích ứng với những thay đổi của cơ sở hạ tầng trong điều kiện chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Tuy nhiên, thực tiễn công cuộc đổi mới cũng đang ngày càng làm chuyển đổi, phát sinh những vấn đề mới, như: các quan hệ xã hội về cơ cấu lao động, phân công lao động, sở hữu và hưởng thụ, tích lũy và tiêu dùng, nông thôn và thành thị, tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội…

Do vậy, một mặt không chỉ kiên định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và mục tiêu mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn, mặt khác, phải phát huy tính sáng tạo, linh hoạt trong việc huy động tất cả các lực lượng xã hội, các thành phần xã hội thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Như vậy có thể thấy rằng, thông qua những nội dung đã phân tích nêu trên, MTTQ Việt Nam và Hội nghị hiệp thương chính trị nhân dân Trung Quốc đều có những điểm rất tương đồng từ vị trí của mình trong hệ thống chính trị. Hai tổ chức này đều ra đời từ cuộc đấu tranh vĩ đại của cách mạng nhằm đại diện cho ý chí của người dân, đều là tổ chức năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, giữ vị trí quan trọng trong đời sống chính trị, xã hội của đất nước, đều là mặt trận đoàn kết yêu nước rộng lớn, tập hợp những người yêu nước ủng hộ chủ nghĩa xã hội và những người yêu nước ủng hộ thống nhất tổ quốc, đều tham gia vào rất nhiều các hoạt động chính trị – xã hội khác nhau của đất nước và trong thực tiễn lịch sử cách mạng dân tộc, hai tổ chức này có vị trí rất quan trọng trong sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân xây dựng và bảo vệ tổ quốc, phát huy quyền và trách nhiệm làm chủ của nhân dân.

2. Vai trò của của Mặt trận tổ quốc Việt Nam trong hệ thống chính trị:

Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam không chỉ do Mặt trận khẳng định, mà còn do chính nhân dân, chính lịch sử thừa nhận. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám (năm 1945) gắn liền với sự nghiệp của Mặt trận Việt Minh.

Thành tích của Mặt trận Việt Minh chính là sự kế tục sự nghiệp cách mạng đã được chuẩn bị từ trước của Hội Phản đế đồng minh (1930-1936) và của Mặt trận Dân chủ Đông Dương (1936-1939). Tiếp theo Mặt trận Việt Minh là Mặt trận Liên Việt đã góp phần đưa cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đến thắng lợi. Kế tục Mặt trận Liên Việt, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã đoàn kết, tập hợp các tầng lớp nhân dân tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc, làm hậu thuẫn cho cuộc đấu tranh thống nhất nước nhà. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã cùng với Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam và Liên minh các lực lượng dân tộc, dân chủ và hòa bình Việt Nam đoàn kết nhân dân cả nước làm tròn sứ mệnh lịch sử vẻ vang: giải phóng miền Nam, bảo vệ và xây dựng miền Bắc; hoàn thành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân trong cả nước. Từ khi đất nước thống nhất, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giữ vai trò rất quan trọng, trong đó vai trò quan trọng nhất đó là việc tham gia xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, phát huy sức mạnh tổ chức và hoạt động của Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân và đồng thời củng cố và tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Từ khi có Đảng là có Mặt trận, ngay sau khi nhân dân giành được chính quyền, Mặt trận đã trở thành một bộ phận cấu thành của hệ thống chính trị. Tuy vai trò, vị trí, chức năng và phương thức hoạt động của từng bộ phận cấu thành trong hệ thống chính trị có khác nhau nhưng đều là công cụ thực hiện và phát huy quyền làm chủ của nhân dân nhằm một mục đích chung là: Phấn đấu xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, độc lập, thống nhất, dân chủ và giàu mạnh, có vị trí xứng đáng trên trường quốc tế. Hiến pháp năm 2013 đã xác định:

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Điều đó càng khẳng định Mặt trận Tổ quốc Việt nam là một bộ phận không thể thiếu được của hệ thống chính trị nước ta. Hiến pháp năm 2013 đã hoàn thiện một bước cơ bản quy định về MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị – xã hội, làm nổi bật và phù hợp vị trí, vai trò của các tổ chức này trong xã hội nước ta, tạo cơ sở pháp lý phát huy mạnh mẽ hơn nữa vai trò của MTTQ và các đoàn thể nhân dân trong đời sống chính trị của đất nước trong thời kỳ mới. Cách thức quy định về MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị – xã hội và các tổ chức thành viên của MTTQ trong Hiến pháp 2013 đã được điều chỉnh hợp lý. Theo đó, về phương thức quy định, Hiến pháp sửa đổi đã quy định tách biệt vị trí, vai trò của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị – xã hội. Đây là một bước tiến quan trọng trong kỹ thuật lập pháp, đã xác định rõ hơn vị trí, vai trò của MTTQ trong Hiến pháp.

Sức mạnh của Đảng chỉ có thể được phát huy cao nhất thông qua việc tăng cường, củng cố mối quan hệ “máu thịt” với nhân dân. Bởi vì, thông qua thực tiễn mối liên hệ giữa quần chúng nhân dân với Đảng, Đảng mới xây dựng được đường lối chính trị đúng đắn làm định hướng cho mọi quá trình phát triển tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội; Đảng mới phát hiện được những khiếm khuyết trong lãnh đạo và chỉ đạo thực tiễn, trong tổ chức và cán bộ của Đảng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “mỗi công việc của Đảng phải giữ nguyên tắc và phải liên hệ chặt chẽ với quần chúng” và “giữ chặt mối liên hệ với quần chúng, đó là nền tảng lực lượng của Đảng mà nhờ đó Đảng thắng lợi”; cho nền, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị – xã hội, với tư cách đại diện cho nhân dân, phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân có vai trò to lớn đối với việc phát huy sức mạnh của Đảng. Để lãnh đạo sự nghiệp cách mạng, Đảng phải xây dựng được bộ máy tổ chức Đảng trong sạch, vững mạnh ở các cấp khác nhau và vận hành thống nhất trong phạm vi cả nước. Với tư cách là cơ sở quần chúng của Đảng, Mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội thông qua hoạt động của mình đã góp phần phát huy sức mạnh bộ máy tổ chức Đảng. Chính vì lẽ đó, thông qua mối quan hệ chặt chẽ giữa Mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội với Đảng, mối liên hệ giữa Đảng với Nhân dân, giữa Nhân dân với Đảng được củng cố, phát triển; sức mạnh của Đảng được tăng cường. Nhờ đó, nhân dân ngày càng giác ngộ sâu sắc về chủ nghĩa xã hội, tin tưởng vào đường lối lãnh đạo của Đảng; hăng hái tham gia các phong trào hành động cách mạng, thi đua yêu nước, thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Bên cạnh đó, “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể thành viên có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc…” Đó là củng cố, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân, tạo nên sự nhất trí về chính trị và tinh thần trong nhân dân, thắt chặt mật thiết giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước để thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới. Tiến hành công cuộc đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, từ việc đưa ra những nhận thức mới về chế độ xã hội chủ nghĩa, xác định đặc trưng “chế độ ta là chế độ do nhân dân lao động làm chủ, Nhà nước ta là Nhà nước của nhân dân”, Đảng ta ngày càng ý thức đầy đủ hơn về phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động trên mọi lĩnh vực. Vấn đề làm chủ của nhân dân gắn liền mật thiết với xây dựng Nhà nước. Theo định hướng của Đảng, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tiến hành nhiều hình thức và biện pháp thu hút, tổ chức nhân dân tham gia xây dựng Nhà nước và đạt nhiều thành tựu to lớn trên thực tế.

Đồng thời, MTTQ có vai trò giám sát, phản biện xã hội, việc giám sát, phản biện xã hội là nhiệm vụ lớn hơn, rộng hơn, bao trùm hơn, khó hơn, nhất là thực hiện việc phản biện xã hội. Tuy nhiên, đây lại là điều xác định vai trò rất quan trọng của MTTQ đối với thể chế chính trị ở nước ta hiện nay. MTTQ có vai trò trong hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, MTTQ không chỉ có vai trò đối nội là tập hợp, đoàn kết các lực lượng trong xã hội mà còn có vai trò to lớn trong thúc đẩy hoạt động đối ngoại, chủ yếu thông qua đối ngoại nhân dân để góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa, theo đó đối ngoại nhân dân ngày càng quan trọng, điều này, Đảng, Nhà nước tin tưởng trao cho MTTQ là cơ quan chủ động tham gia…

Quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta là một quá trình lâu dài, trải qua nhiều chặng đường và tồn tại lâu dài nhiều thành phần kinh tế. Trong quá trình đó còn có sự khác nhau giữa các giai cấp, các dân tộc, các tầng lớp xã hội, các tôn giáo… Những biến đổi về cơ cấu giai cấp và thành phần xã hội đang đặt ra cho công tác vận động quần chúng nói chung và công tác Mặt trận nói riêng những vấn đề mới. Nhu cầu liên minh, mở rộng việc tập hợp các lực lượng yêu nước đặt ra một cách bức bách. Mặt khác các thế lực thù địch đang thực hiện chiến lược diễn biến hoà bình và nhiều âm mưu chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc, hòng phá hoại sự nghiệp Cách mạng của nhân dân ta. Trong bối cảnh đó, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, một sự nghiệp đầy khó khăn gian khổ, càng đòi hỏi phải tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc, phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Do vậy, với tư cách là một bộ phận cấu thành hữu cơ trong hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, thông qua việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình theo quy định của Hiến pháp và pháp luật, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng các tổ chức thành viên có vai trò quan trọng trong việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính trị Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Trên cơ sở đó, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần phải luôn tự hoàn thiện, đổi mới nội dung và phương thức hoạt động, qua đó bảo đảm là cơ sở chính trị của Đảng, Nhà nước và của cả hệ thống chính trị, tham gia xây dựng và hoàn thiện từng bộ phận cũng như cả hệ thống.

Điểm khác biệt lớn nhất giữa Mặt trận tổ quốc Việt Nam và Hội nghị hiệp thương chính trị nhân dân Trung Quốc đó là vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được thể hiện thông qua hai giai đoạn chính gắn liền với sự phát triển của đất nước. Theo đó, trong các cuộc kháng chiến. MTTQ Việt Nam giữ vai trò quan trọng nhất trong việc công tác tham gia xây dựng và củng cố chính quyền: là tổ chức liên minh chính trị, có cơ sở xã hội rộng rãi nhất với các tổ chức khác trong hệ thống chính trị. Ngoài những phương thức vận động quần chúng nói chung, mặt trận hoạt động theo phương thức hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động giữa các thành viên theo chương trình hành động chung. Sau khi đất nước thống nhất, vai trò quan trọng nhất của MTTQ Việt Nam lại là việc tham gia xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, phát huy sức mạnh tổ chức và hoạt động của Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân và đồng thời củng cố và tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Như vậy, Mặt trận tổ quốc Việt Nam cũng như Hội nghị hiệp thương chính trị nhân dân Trung Quốc đều luôn giữ vai trò rất quan trọng trong việc tập hợp khối đại đoàn kết toàn dân, phát huy quyền làm chủ nhân dân thực hiện việc hiệp thương và phối hợp thống nhất hành động giữa các thành viên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.