Văn khấn Tết Thanh Minh tại mộ, khi đi tảo mộ đầu năm

1. Ngày Tết Thanh Minh là diễn ra vào thời gian nào?

Trong những ngày đầu xuân mọi người thường hay đi lễ Tết Thanh minh hay còn gọi là đi tảo mộ. Theo văn hóa dân gian, mỗi năm có 24 tiết khí, mỗi tiết khí thể hiện một đặc điểm mùa diễn ra trong một năm. Tiết khí này được lập lịch theo quan niệm của các quốc gia phương Đông.Tiết Thanh Minh thuộc tiết khí thứ 5 trong mùa xuân, sau các tiết Lập xuân, Vũ thủy, Kinh trập, Xuân phân. Vào thời điểm này, khí hậu mát mẻ, ấm áp. Cây cối bắt đầu nảy lộc và vạn vật bước vào giai đoạn sinh trưởng. Về mặt ngữ nghĩa, thanh có nghĩa là trong lành, sạch sẽ, minh có nghĩa là tươi sáng. Tiết thanh minh nghĩa là khi trời mát mẻ quang đãng. 

Tiết Thanh minh kéo dài khoảng 15 – 16 ngày, và ngày đầu tiên được gọi là Tết Thanh minh. Vào năm 2023, Tết Thanh minh sẽ nhằm ngày 5/4 dương lịch (tức ngày 5/3 âm lịch), sau khi kết thúc tiết Xuân phân và kéo dài đến ngày 20/4.

Trong văn học Việt Nam, Tết Thanh Minh từng được nhà văn Nguyễn Du đề cập đến ở một trích đoạn của truyện Kiều: “Thanh minh trong tiết tháng ba/ Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh…”. Câu này khiến mọi người nghĩ rằng Tết Thanh minh luôn diễn ra vào tháng 3 âm lịch. Tuy nhiên trên thực tế hiện nay người ta tính các tiết khí theo lịch dương. Năm Quý Mão nhuận tháng 2 (có 2 tháng 2) nên Tết Thanh minh nhằm tháng 2 âm lịch chứ không phải tháng 3. Ở miền Bắc Việt Nam, tiết Thanh minh là thời điểm trời đã hết mưa phùn, tình trạng nồm ẩm cũng đã hết, thời tiết trở nên trong sáng, dễ chịu.

2. Ý nghĩa của ngày Tết Thanh Minh:

Thanh minh tuy không phải là cái tết lớn, nhưng lại gắn liền với đạo đức, với bổn phận con người Việt Nam – bổn phận của con cháu tưởng nhớ công lao của tổ tiên, của những người đi trước. Đây chính là ngày giỗ tổ chung để mọi người có dịp báo hiếu, trả nghĩa, gọi là đền đáp phần nào ơn sinh thành tạo dựng của tổ tiên.

Tết Thanh minh mang ý nghĩa cội nguồn, nhắc chúng ta không quên hướng về quê cha đất tổ. Người dân nhiều nơi kết hợp Tết Thanh minh với Tết Hàn thực, tức ngày bánh trôi bánh chay, được tổ chức vào ngày 3 tháng Ba âm lịch. Tuy nhiên, trên thực tế Tết Thanh minh đi theo quy luật vận hành của mặt trời – lịch dương, chứ không theo lịch mặt trăng – lịch âm, nên thường rơi vào ngày 4 hoặc ngày 5 của tháng Tư dương lịch. Người Việt Nam thường có tục đi tảo mộ trong tết Thanh minh để cho thể hiện lòng biết ơn của con cháu đời sau hường về cội nguồn tổ tiên đã gây dựng.

Công việc chính của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho được sạch sẽ. Phong tục làm cỏ các phần mộ (lễ tảo mộ), sửa sang, thắp hương, đặt hoa quả thành kính tưởng nhớ ông bà tổ tiên là những hoạt động không thể thiếu trong ngày lễ quan trọng này. Nhân ngày Thanh minh, người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, rẫy sạch sẽ cỏ dại và những cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang, làm tổ mà theo suy nghĩ của họ là có thể phạm tới linh hồn người đã khuất. Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương, đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người đã khuất. Bên cạnh những ngôi mộ được trông nom, săn sóc, còn có những ngôi mộ vô chủ, không người thăm viếng. Những người có lòng nhân đức không khỏi mủi lòng thường cắm một nén hương, đốt nắm vàng mã cho những ngôi mộ này. Tại các nơi tha ma mộ địa còn có lập một cái am để thờ chung những mồ mả vô chủ gọi là Am chúng sinh và mỗi cửa am có một bà đồng sớm tối đèn hương thờ phụng.

Trong dịp Thanh minh, các khu nghĩa trang thường trở nên đông đúc và nhộn nhịp vì cả trẻ con cũng được cho đi theo để nhận biết phần mộ tổ tiên, học hỏi về lòng kính ngưỡng gia tiên và cách thực hành các nghi lễ truyền thống. Những người sống xa quê cũng thường thu xếp về tảo mộ, không nhất thiết phải về đúng ngày Tết Thanh minh mà có thể chọn bất kỳ ngày nào thuận tiện, rảnh rỗi trong dịp này.

Sự nhân văn của người Việt cũng thể hiện trong dịp Thanh minh qua giúp sửa sang, quét tước cho những nấm mồ vô chủ, hoặc những mộ phần ít người thăm viếng. Khi thắp hương cho mộ phần gia tộc mình, mọi người thường thắp cho mỗi ngôi mộ xung quanh một nén hương.

3. Văn Khấn Tết Thanh Minh khi đi tảo mộ đầu năm:

Văn khấn Tiết Thanh Minh khi đi tảo mộ:

Sắm lễ tảo mộ Tiết Thanh minh thường bao gồm: Hương đèn, trầu cau, tiền vàng, rượu thịt (chân giò, gà luộc hoặc một khoanh giò nạc), hoa quả.

Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương

Con Kính lạy Hương linh…(Hiển khảo, Hiển tỷ hoặc Tổ Khảo…

Hôm nay là ngày.…

Nhân tiết:…

Tín chủ (chúng) con …

Ngụ tại:….

Chúng con và toàn thể gia đình con cháu, nhờ công ơn võng cực, nền đức cao dầy, gây dựng cơ nghiệp của…… chạnh lòng nghĩ đến âm phần ở nơi hoang vắng, tín chủ con thành tâm sắm lễ, quả cau lá trầu, hương hoa trà quả, thắp nén tâm hương kính dâng trước mộ, kính mời chân linh…lai lâm hiến hưởng.

Chúng con xin phép được sửa sang phần mộ, bồi xa, bồi thổ, tu sửa minh đường hậu quỷ cho thêm vững chắc. Nhờ ơn Phật Thánh phù trì, đội đức trời che đất chở, cảm niệm Thần linh phù độ, khiến cho được chữ bình an, âm siêu dương thái. Con cháu chúng con xin vì chân linh… Phát nguyện tích đức tu nhân, làm duyên, làm phúc cúng dâng Tin Bảo, giúp đỡ cô nhi quả phụ, tế bần cứu nạn, hiếu thuận tông nhân để lấy phúc này hướng về Tiên Tổ.

Cúi xin linh thiêng chứng giám, thụ hưởng lễ vật, phù hộ độ trì con cháu, qua lại soi xét cửa nhà. Che tai cứu nạn, ban tài tiếp lộc, điều lành mang đến, điều dữ xua đi. Độ cho gia đạo hưng long, quế hờ tươi tốt, cháu con vinh hưởng lộc trời, già trẻ nhuần ơn Phật Thánh.

Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin chứng giám.

Sau khi khấn xong, đợi hết 2/3 tuần hương, lúc này mọi người tiến hành đi tạ lễ, hóa vàng, xin lộc và trở về nhà làm lễ gia thần và gia tiên ở nhà.

4. Những điều nên và không nên làm trong ngày Tết Thanh Minh:

4.1. Những việc cần làm trong dịp tết Thanh Minh:

Theo thông lệ từ xưa, cứ sau tháng Giêng là người ta đã lo việc đắp mộ cho những người quá cố. Trước Thanh minh một ngày, để đi cúng mộ người ta đã chuẩn bị một bộ tam sinh, giấy ngũ sắc, nhang, đèn, giấy tiền, vàng bạc, quần áo giấy… và các loại bánh trái, thức ăn, thức uống khác tùy sở thích của mỗi nhà. Bộ tam sinh dùng để tế trong các đại lễ ngày xưa là ba con vật: bò, heo, dê. Ngày nay tùy theo tập quán của mỗi địa phương và hoàn cảnh của mỗi gia đình để làm lễ.

Trong ngày hiện tại bây giờ, ngoài việc tảo mộ thì tục cúng hay chuẩn bị mâm cúng cũng là một phần quan trọng được người Việt coi trọng. Mọi người trong gia đình sẽ đi chợ mua đồ để chuẩn bị mâm cúng, tùy theo phong tục và địa phương mâm cúng chuẩn bị sẽ khác nhau, nhưng chủ yếu vẫn là một mâm cơm bình thường để mời cơm ông bà tổ tiên cùng nhau ăn uống sum vầy chứ không khoa trương hay mở yến tiệc linh đình.

Sắm lễ thường gồm: Mâm cơm cúng đầy đủ gồm xôi, gà, canh măng, miến xào.

Hương, hoa, đèn, trầu cau, tiền vàng, hoa quả.

Ở ngoài mộ: Khi làm lễ tảo mộ ở ngay ngoài mộ phần gia chủ tiến hành sắp xếp đồ cúng, lưu ý hoa quả, tiền vàng được đặt chung, nhưng lễ mặn thì đặt riêng. Sau đó thắp nhang, đèn, chỉ nên cắm 1 hoặc 3 nén (kiêng kỵ cắm 2 nén) và vái 3 lần để tỏ lòng thành với quan thổ công thổ địa rồi mới mời gia tiên trở về và bắt đầu đọc bài khấn vái cho tiết Thanh minh.

Đợi hương tàn, mọi người tiến hành ra khu lăng mộ của gia đình thắp hương và xin phép ông bà cho mình được dọn dẹp. Lễ cúng hoàn tất, mọi người dọn dẹp, sửa sang. Khi tuần hương được 2/3 lúc này mọi người có thể tạ lễ, hóa vàng, xin lộc và ra về.

Nếu gia đình làm tết Thanh minh tại nhà: Khi cúng lễ tiết Thanh minh tại nhà cần lưu ý dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ, đặc biệt là bàn thờ gia tiên. Chuẩn bị mâm cỗ sẵn ở nhà để tiến hành cúng sau khi đã thanh minh tại mộ. Thắp hương khấn vái tương tự như các tục cúng khác. Cần thành tâm và giữ thái độ trang trọng khi làm lễ để thể hiện lòng thành kính đối với ông bà tổ tiên.

4.2. Những việc nên tránh khi đi tảo mộ trong tiết Thanh minh:

Vào ngày Tết Thanh Minh, khi bạn đi cùng gia đình đến nghĩa trang tảo mộ thì cần lưu ý một số điều sau để tránh gặp xui xẻo như:

Khi đi ngang mộ phần người khác không nên giẫm đạp cùng như đá đồ cúng của người khác điều này sẽ mang đến vận xui cho bạn, nhất là trẻ nhỏ, thanh niên cần lưu ý.

Đối với phụ nữ đang trong kỳ hành kinh, phụ nữ có thai hay người bị phong hàn thấp khớp thì không nên đi tảo mộ vì khí lạnh, năng lượng xấu ở đây.

Bởi vì tảo mộ là khoảng thời gian gia đình tụ tập lại với nhau nên thường chụp ảnh kỷ niệm. Tuy nhiên điều này không được khuyến khích tại khu vực nghĩa trang nên hạn chế chụp ảnh tại đây.

Khi dọn dẹp mộ phần nên dọn sạch sẽ trước sau cũng như kiểm tra tình trạng mộ để tránh chuột rắn rết bò vào bên trong.

Không nên bàn tán chỉ trỏ vào mộ người khác để tránh mang xui xẻo đến cho mình cũng như đây là việc bày tỏ sự tôn trọng với người đã mất.