Cuộc bầu cử là một trong những hình thức hoạt động xã hội – chính trị quan trọng của nhân dân. Bầu cử thu hút sự tham gia đông đảo của cử tri đại diện cho các giai cấp, tầng lớp, tôn giáo, giới tính… Để đạt được kết quả, các cuộc bầu cử phải được tiến hành có tổ chức, theo những tình tự chặt chẽ nhất định. Những công việc đó được một tổ chức chính trị đảm trách đó chính là Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
Mục lục bài viết
- 1 1. Khái niệm mặt trận tổ quốc:
- 2 2. Vai trò của Mặt trận Tổ quốc trong việc bầu cử hội đồng nhân dân:
- 2.1 2.1. Mặt trận tổ quốc có vai trò tập chung hiệp thương, lựa chọn, giới thiệu những người ứng cử đại biểu quốc hội, đại biểu Hội đồng Nhân dân:
- 2.2 2.2. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử:
- 2.3 2.3. Vai trò phối hợp với các cơ quan nhà nước hữu quan tổ chức hội nghị nơi cư trú, các cuộc tiếp xúc cử tri với người ứng cử:
- 2.4 2.4. Tham gia tuyên truyền vận động cử tri thực hiện pháp luật về bầu cử:
- 2.5 2.5. Tham gia giám sát việc bầu cử đại biểu quốc hội, Hội đông nhân dân:
1. Khái niệm mặt trận tổ quốc:
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, các tầng lớp xã hội, các dân tộc, các tôn giáo và người Việt Nam định cư ở nước ngoài.
Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở mỗi cấp là cơ quan chấp hành của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp, do Đại hội đại biểu Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp đó hiệp thương cử ra, có trách nhiệm tổ chức thực hiện nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
2. Vai trò của Mặt trận Tổ quốc trong việc bầu cử hội đồng nhân dân:
Điều 8 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có quy định vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong công tác bầu cử như sau: “ Trong phạm vi quyền hạn của mình, theo quy định của pháp luật về bầu cử, Mặt trận Tổ quốc tập chung hiệp thương, lựa chọn, giới thiệu những người ứng cử đại biểu quốc hội, đại biểu Hội đồng Nhân dân; Tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử; Phối hợp với các cơ quan nhà nước hữu quan tổ chức hội nghị nơi cư trú, các cuộc tiếp xúc cử tri với người ứng cử; Tham gia tuyên truyền vận động cử tri thực hiện pháp luật về bầu cử; Tham gia giám sát việc bầu cử đại biểu quốc hội, Hội đông nhân dân”
2.1. Mặt trận tổ quốc có vai trò tập chung hiệp thương, lựa chọn, giới thiệu những người ứng cử đại biểu quốc hội, đại biểu Hội đồng Nhân dân:
Hội nghị hiệp thương: ở mỗi cấp do Ban thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam cùng cấp tổ chức trước ngày bầu cử, Thành phần Hội nghị hiệp thương lần thứ nhất gồm: Ban thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đại diện hội đồng bầu cử, Thường trực Hội đồng Nhân dân, Ủy ban Nhân dân cùng cấp được mời dự hội nghị này.
Theo điều 32 Luật Bầu cử Hội đồng Nhân dân, Hội nghị Hiệp thương lần 1 được tổ chức chậm nhất là 85 ngày trước ngày bầu cử để thỏa thuận về cơ cấu, thành phần và số lượng người tự ứng cử, người được giới thiệu ứng cử của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế, đơn vị Vũ trang Nhân dân, cơ quan nhà nước cùng cấp và các đơn vị hành chính cấp dưới
Theo điều 36 Luật bầu cử hội đồng nhân dân Hội nghị Hiệp thương lần 22 được tổ chức chậm nhất là 55 ngày trước ngày bầu cử. Hội nghị hiệp thương do Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức. Hội nghị hiệp thương căn cứ vào tiêu chuẩn đại biểu Hội đồng nhân dân, cơ cấu, thành phần, số lượng đại biểu và người được giới thiệu ứng cử, người tự ứng cử để lập danh sách sơ bộ những người ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân, gửi lấy ý kiến cử tri nơi cư trú đối với người tự ứng cử, người được cơ quan, tổ chức, đơn vị giới thiệu ứng cử và lấy ý kiến cử tri nơi làm việc (nếu có) của người tự ứng cử, người được thôn, tổ dân phố giới thiệu ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã.
Điểu 37 của Luật này : “Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp với Chính phủ hướng dẫn trình tự , thủ tục, tổ chức Hội nghị cử tri tại nơi làm việc và nơi cư trú của người được ứng cử….” đồng thời tiếp nhận biên bản. Hội nghị cử tri lấy ý kiến về những người ứng cử đại biểu của Hội đồng cấp tương ứng, để chuẩn bị cho Hội nghị hiệp thương lần 3.
Với tinh thần trách nhiệm cao trước Đảng, Nhà nước và nhân dân, MTTQ Việt Nam cần hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình, nhất là công tác hiệp thương lựa chọn, giới thiệu những người ứng cử HĐND; tổ chức các hội nghị cử tri để những ngư¬ời ứng cử gặp gỡ, tiếp xúc với cử tri thực hiện quyền vận động bầu cử, góp phần vào thắng lợi to lớn của cuộc bầu cử, bảo đảm dân chủ, đúng luật, an toàn, ngày bầu cử thực sự là ngày hội lớn của toàn dân.
2.2. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử:
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò tham gia công tác phụ trách bầu cử thông qua việc thành lập Hội đồng nhân dân, Ban bầu cử, Tổ bầu cử, đồng thời tham gia vào các tổ chức này nhằm kiểm tra, đôn đốc việc thi hành, chấp hành pháp luật về bầu cử của các tổ bầu cử.
Điều 21, Luật bầu cử Hội đồng nhân dân, ngày 26 tháng 3 năm 2003, quy định: “Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang nhân dân cử cán bộ, nhân viên của mình tham gia vào công tác bầu cử theo yêu cầu của Hội đồng bầu cử, Ban bầu cử, Tổ bầu cử và trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ của mình, tạo điều kiện thuận lợi giúp các tổ chức phụ trách bầu cử thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của Luật này”
2.3. Vai trò phối hợp với các cơ quan nhà nước hữu quan tổ chức hội nghị nơi cư trú, các cuộc tiếp xúc cử tri với người ứng cử:
Trong vận động bầu cử, Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam có vai trò hết sức quan trọng. Điều 46 Luật Bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân (HĐND) quy định: “Việc gặp gỡ, tiếp xúc cử tri do Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc (UBMTTQ) Việt Nam tổ chức”. Như vậy, pháp luật nước ta qui định, MTTQ Việt Nam là chủ thể của việc tổ chức vận động bầu cử ĐBQH và đại biểu HĐND các cấp.
Với tư cách là chủ thể tổ chức vận động bầu cử, MTTQ Việt Nam tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri. Việc tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri của người ứng cử đại biểu dân cử của MTTQ Việt Nam bao gồm các công tác sau:
Một là, Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương phối hợp với Ban thường trực UBMTTQ cùng cấp giới thiệu những nội dung cơ bản về tình hình chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội và kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của địa phương để người ứng cử xây dựng dự kiến chương trình hành động của mình.
Người được trung ương giới thiệu ứng cử đại biểu dân cử ở địa phương nào cần kết hợp nghiên cứu tình hình địa phương đó và tình hình chung của cả nước để xây dựng dự kiến chương trình hành động của mình;
Hai là, Ban thường trực UBMTTQ tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương chủ trì phối hợp với chính quyền địa phương ở đơn vị bầu cử tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri, thành phần gồm đại diện các cơ quan, tổ chức, đơn vị và cử tri ở địa phương.
Ba là, Chương trình hội nghị tiếp xúc cử tri gồm:
- Tuyên bố lý do;
- Đại diện Ban thường trực UBMTTQ chủ trì cuộc tiếp xúc cử tri, giới thiệu và đọc tiểu sử tóm tắt của từng người ứng cử;
- Từng người ứng cử báo cáo với cử tri về dự kiến việc thực hiện trách nhiệm của người đại biểu nếu được bầu làm đại biểu dân cử;
- Cử tri nêu ý kiến, đề đạt nguyện vọng của mình với người ứng cử. Cử tri và những người ứng cử trao đổi dân chủ, thẳng thắn và cởi mở về những vấn đề cùng quan tâm;
đ. Người chủ trì phát biểu ý kiến kết thúc Hội nghị
Bốn là, Sau Hội nghị tiếp xúc cử tri, Ban thường trực UBMTTQ tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương lập báo cáo tình hình tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri, ý kiến của cử tri về từng người ứng cử gửi đến Hội đồng bầu cử và Ban thường trực Uỷ ban trung ương MTTQ Việt Nam.
Vận động bầu cử có ý nghĩa quan trọng và là một công đoạn không thể thiếu của quá trình bầu cử, nhất là trong điều kiện tiếp tục xây dựng, củng cố và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân hiện nay ở nước ta. Vận động bầu cử làm cho bầu cử trở nên dân chủ, khách quan, công bằng hơn và là một trong những điểm đặc trưng trong đời sống chính trị hiện đại, chứng tỏ trình độ văn minh của một xã hội, sự dân chủ thực sự của xã hội đó. Vận động bầu cử tạo ra cho cử tri những phương án khác nhau để lựa chọn, đúng với bản chất của bầu cử là lựa chọn phương án tối ưu nhất vào thời điểm bầu cử….Vận động bầu cử góp phần làm cho bầu cử trở nên “ngày hội của dân chủ” – ngày hội của toàn dân.
2.4. Tham gia tuyên truyền vận động cử tri thực hiện pháp luật về bầu cử:
MTTQ phối hợp với các cơ quan hành chính Nhà nước ở địa phương là Ủy ban Nhân dân các cấp và các cơ quan hành chính theo nghành tại địa phương bao gồm các cơ quan chuyên môn của Ủy ban Nhân dân và cơ quan đại diện của các bộ tại địa phương để lồng ghép tuyên truyền pháp luật về bầu cử vào các kỳ sinh hoạt chi bộ, các cuộc giao ban đầu tuần của các phòng ban, đơn vị trực thuộc.Từ đó, thông qua cuộc vận động bầu cử của người ứng cử đại biểu hội đồng nhân dân lồng ghép việc tuyên truyền pháp luật bầu cử đến các cử tri.
MTTQ còn phối hợp với các tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội tổ chức các chương trình tìm hiểu pháp luật bầu cử hội đồng nhân dân.VD: Đài Tiếng Nói Nhân Dân TPHCM đã tổ chức hội thi tìm hiểu pháp luật bầu cử cho cán bộ, công chức, viên chức Đài vào ngày 06 tháng 04 năm 2011; Từ 6 – 22/4, Công đoàn Viên chức TP phối hợp cùng Sở Tư pháp TP.HCM tổ chức hội thi tìm hiểu pháp luật năm 2011 với chủ đề: “Công chức, viên chức – lao động khối Dân – Chính – Đảng TP tìm hiểu Luật bầu cử ĐBQH và HĐND các cấp”, dành cho các công đoàn cơ sở trực thuộc Công đoàn Viên chức TP.
Nội dung tuyên truyền gồm: Luật Bầu cử đại biểu hội đồng nhân dân và Luật sửa đổi; chú trọng các nguyên tắc bầu cử; tiêu chuẩn đại biểu Hội đồng nhân dân; quyền bầu cử và ứng cử của công dân; những trường hợp không được ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân; các quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo liên quan đến bầu cử; hành vi vi phạm pháp luật về bầu cử, vi phạm trật tự công cộng, chống người thi hành công vụ, các biện pháp xử lý về hành chính, xử lý về hình sự theo quy định của pháp luật hiện hành. Ngoài ra, tuyên truyền Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và UBND là một nội dung quan trọng. Vì thông qua đó để nhấn mạnh vị trí, vai trò của Hội đồng nhân dân trong hệ thống tổ chức bộ máy nhà nước hiện nay.
Qua công tác tuyên truyền giúp cán bộ đảng viên, công chức, viên chức trong cơ quan đơn vị có thể nhận thức rõ: mục đích, ý nghĩa, tầm quan trọng của cuộc bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp. Điều đó cũng đặt ra yêu cầu đối với những cơ quan tham gia tuyên truyền vận động trong đó MTTQ giữ vai trò chủ chốt là: cần tuyên truyền thường xuyên, sâu rộng, kịp thời, đúng trọng tâm đến toàn thể cán bộ đảng viên, công chức, viên chức trong đơn vị để mỗi cá nhân có thể phát huy tối đa quyền dân chủ của mình.
2.5. Tham gia giám sát việc bầu cử đại biểu quốc hội, Hội đông nhân dân:
Nhà nước ta là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. bầu cử Hội đồng nhân dân (HĐND) các cấp, đại biểu của cơ quyền lực nhà nước của nhân dân ở địa phương, chịu sự giám sát toàn diện của nhân dân. Nhân dân giám sát quá trình tổ chức thực hiện các cuộc bầu cử ĐBQH và đại biểu HĐND các cấp đảm bảo các thủ tục, trình tự tiến hành bầu cử thực sự dân chủ và đúng luật bằng cách tự mình giám sát và bằng cách thông qua Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) và các đoàn thể chính trị – xã hội của mình.
Một là, giám sát việc thành lập và hoạt động của các tổ chức phụ trách bầu cử (nhất là ở địa phương) phải đảm bảo đúng pháp luật; như: về cơ cấu, thành phần, số lượng thành viên các tổ chức phụ trách bầu cử, đảm bảo có đại diện các tổ chức chính trị – xã hội tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử. Theo quy định của Luật bầu cử HĐND thì đại diện Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) và một số tổ chức thành viên của Mặt trận được tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử. Ở trung ương, đại diện Uỷ ban Trung ương MTTQVN tham gia Hội đồng bầu cử với tư cách là Phó Chủ tịch và thành viên Hội đồng bầu cử. Ở các địa phương, Uỷ ban MTTQ các cấp tham gia với vai trò là Phó Chủ tịch Uỷ ban bầu cử, Phó trưởng Ban bầu cử và Tổ phó Tổ bầu cử. Ban thường trực Uỷ ban MTTQ các cấp còn có quyền phối hợp với Thường trực HĐND và Ủy ban nhân dân (UBND) cùng cấp để thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử đó. Việc tham gia vào các tổ chức phụ trách bầu cử của đại diện Uỷ ban MTTQVN và một số tổ chức thành viên của Mặt trận sẽ là điều kiện thuận lợi để MTTQ thực hiện tốt hoạt động giám sát của mình trong cuộc bầu cử nói chung cũng như giám sát việc thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử nói riêng.
Hai là, giám sát việc giới thiệu người ra ứng cử HĐND và thủ tục làm hồ sơ ứng cử; giám sát việc tổ chức lấy ý kiến cử tri nơi cư trú đối với người ứng cử. Cụ thể như: giám sát hoạt động của Ban lãnh đạo cơ quan, tổ chức, đơn vị dự kiến người ra ứng cử; giám sát việc tổ chức lấy ý kiến cử tri nơi công tác của người được cơ quan, tổ chức, đơn vị giới thiệu ứng cử,giám sát việc hướng dẫn thủ tục hoàn tất hồ sơ, thời hạn nộp hồ sơ (kể cả với những người tự ứng cử), việc chuyển hồ sơ; số lượng người giới thiệu ứng cử so với số lượng đại biểu được bầu; thành phần, số lượng cử tri lấy ý kiến ở nơi cư trú.
Ba là, giám sát việc lập danh sách cử tri, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo về danh sách cử tri và việc niêm yết danh sách những người ứng cử; việc xóa tên người trong danh sách ứng cử đại biểu HĐND các cấp. Đây là một hoạt động giám sát quan trọng và có kết quả của MTTQ các cấp; như: giám sát việc tính tuổi của cử tri sao cho đúng, đủ và chính xác; giám sát tư cách của cử tri có đảm bảo theo đúng quy định của pháp luật không; trường hợp nào được ghi tên hoặc không được ghi tên vào danh sách cử tri; việc niêm yết danh sách cử tri. Đối với danh sách những người ứng cử phải đảm bảo danh sách người ứng cử được niêm yết là danh sách chính thức do Hội nghị hiệp thương lần thứ ba của Uỷ ban trung ương MTTQVN hoặc Uỷ ban MTTQ cấp tỉnh chuyển đến; đảm bảo những người ứng cử đại biểu HĐND các cấp đã có trong danh sách chính thức, nhưng trong thời gian Hội đồng bầu cử chưa công bố danh sách mà người ứng cử bị khởi tố về hình sự, phạm tội quả tang, bị mất năng lực hành vi dân sự, chết thì phải có đề nghị của Ủy ban trung ương MTTQVN hoặc Uỷ ban MTTQ cấp tỉnh thành phố trực thuộc trung ương xóa tên người đó trong danh sách niêm yết; đảm bảo trước thời điểm bắt đầu bỏ phiếu mà người ứng cử đại biểu HĐND các cấp bị khởi tố về hình sự, phạm tội quả tang, bị mất năng lực hành vi dân sự hoặc bị chết theo xác định của cơ quan có thẩm quyền phải bị xóa tên trong danh sách niêm yết.
Bốn là, giám sát việc vận động bầu cử, giám sát việc tiếp xúc giữa cử tri với người ứng cử vận động bầu cử. Cụ thể là: giám sát thành phần, số lượng cử tri, giám sát cách bố trí, sắp xếp nơi diễn ra hội nghị tiếp xúc cử tri, giám sát việc người ứng cử trình bày dự kiến chương trình hành động, ý kiến về thực hiện nhiệm vụ của người đại biểu HĐND các cấp nếu trúng cử; giám sát việc vận động bầu cử bằng phương tiện thông tin đại chúng và tuyên truyền về bầu cử: bảo đảm đúng mục đích, yêu cầu vận động bầu cử cho người ứng cử; bảo đảm công bằng giữa những người ứng cử khi sử dụng các hình thức, nội dung và thời gian trong vận động bầu cử thông qua các phương tiện truyền hình, phát thanh, báo giấy; trách nhiệm của các cơ quan thông tin đại chúng nơi diễn ra vận động bầu cử; trách nhiệm của cơ quan, tổ chức có người ứng cử đang vận động bầu cử bằng phương tiện thông tin đại chúng; trách nhiệm của người ứng cử; tình hình chung về tuyên truyền công tác bầu cử ở địa phương.
Năm là, giám sát trình tự bầu cử, thể thức bỏ phiếu trong ngày bầu cử; như: giám sát việc lập thẻ cử tri có đúng mẫu quy định không, việc bố trí khu vực bỏ phiếu ra sao. Đặc biệt là giám sát các công việc trong ngày bầu cử như: việc bỏ phiếu của cử tri có đúng pháp luật không (tránh tính trạng bầu thay, bầu hộ người khác…); việc mở hòm phiếu và kiểm phiếu, việc ghi
Qua giám sát, nếu MTTQ phát hiện thấy có những sai sót, lệch lạc trong các hoạt động trên thì kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền để điều chỉnh cho phù hợp với pháp luật bầu cử. MTTQ không tự ý xử lý vấn đề không thuộc thẩm quyền và chức năng của mình.
Về hình thức giám sát, trên cơ sở quy định của pháp luật, MTTQ các cấp có thể phối hợp với các tổ chức phụ trách bầu cử để cùng giám sát hoặc chủ động trong các hoạt động của mình để thực hiện nhiệm vụ giám sát. Có thể thông qua các hình thức giám sát trực tiếp như: qua việc tổ chức các hội nghị hiệp thương, hội nghị cử tri nơi cư trú, hội nghị gặp gỡ tiếp xúc giữa ứng cử viên với cử tri để vận động bầu cử; hay qua các hình thức gián tiếp như: tiếp dân và xử lý đơn thư khiếu nại của công dân, phản ánh ý kiến, tâm tư, nguyện vọng của nhân dân; tuyên truyền, vận động cử tri thực hiện quyền bầu cử, thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, thông qua hoạt động của các tổ chức phụ trách bầu cử, và các hình thức phù hợp khác
Điều 9 hiến pháp 1992 sửa đổi bổ sung năm 2001 ghi nhận: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân”. Mặt trận phát huy truyền thống đoàn kết toàn dân, tăng cường sự nhất trí về chính trị và tinh thần trong nhân dân, tham gia xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân, cùng Nhà nước chăm lo và bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân, động viên nhân dân thực hiện quyền làm chủ, nghiêm chỉnh thi hành Hiến pháp và pháp luật, giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước, đại biểu dân cử và cán bộ, viên chức Nhà nước.
Như vậy, Mặt trận Tổ quốc đóng vai trò hết sức đặc biệt trong hệ thống chính trị và có vai trò vô cùng quan trọng trong việc bầu cử Hội đồng Nhân dân các cấp và bầu cử Quốc hội.
