Liên hợp quốc (The United Nations-UN) là tổ chức quốc tế liên chính phủ (liên quốc gia) được thành lập và hoạt động trên cơ sở điều ước quốc tế (Hiến chương Liên hợp quốc) kí ngày 26.6.1945 tại thành phố Xan Franxixcoo (San Francisco) và có hiệu lực từ ngày 24.10.1945.
Mục lục bài viết
1. Liên hợp quốc là gì?
Liên hợp quốc (tiếng Anh: United Nations, viết tắt là UN) là tổ chức liên chính phủ được thành lập vào năm 1945 sau Thế chiến II với mục đích duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, thúc đẩy quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia, thực hiện sự hợp tác quốc tế và làm trung tâm điều hòa các nỗ lực quốc tế các nỗ lực quốc tế để đối phó với các vấn đề toàn cầu như kinh tế, xã hội, văn hoá, nhân quyền và môi trường.
Liên hợp quốc có 193 thành viên và hai quan sát viên Tòa Thánh và Palestine. Việt Nam gia nhập LHQ vào năm 1977. Liên hợp quốc có nhiều cơ quan chuyên môn, cơ quan phụ thuộc, và cơ quan liên kết để thực hiện các hoạt động của mình.
Một số cơ quan nổi tiếng của Liên hợp quốc là Hội đồng Bảo an, Hội đồng Kinh tế và Xã hội, Hội đồng Nhân quyền, UNESCO, UNICEF, WHO, và UNHCR. Liên hợp quốc cũng có một lực lượng gìn giữ hòa bình để giải quyết các xung đột và ngăn ngừa chiến tranh. Liên hợp quốc có trụ sở chính tại New York, Hoa Kỳ, và có các văn phòng ở Geneva, Thụy Sĩ; Vienna, Áo; và Nairobi, Kenya.
Liên hợp quốc đã đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các xung đột khu vực, thực hiện các nhiệm vụ gìn giữ hòa bình, cung cấp viện trợ nhân đạo, tham gia vào các hoạt động phát triển bền vững, và thúc đẩy các hiệp ước quốc tế về môi trường, nhân quyền, vũ khí hạt nhân, và khủng bố.
Tuy nhiên, Liên hợp quốc cũng phải đối mặt với nhiều thách thức và chỉ trích, như sự thiếu dân chủ trong cơ cấu tổ chức, sự bất lực trong việc ngăn chặn các cuộc chiến tranh và xâm lược, sự thiếu hiệu quả trong việc giải quyết các vấn đề toàn cầu như nghèo đói, bệnh tật, biến đổi khí hậu, và di cư. Nhiều người cho rằng Liên hợp quốc cần được cải tổ để phản ánh thực tế của thế giới hiện nay và để tăng cường vai trò của các nước đang phát triển.
2. Tôn chỉ, mục đích, nguyên tắc hoạt động của Liên hợp quốc:
2.1. Tôn chỉ:
Theo Điều 1 Hiến chương Liên hợp quốc, tôn chỉ của tổ chức này là duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, phát triển quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia, thực hiện sự hợp tác quốc tế và làm trung tâm điều hòa các nỗ lực quốc tế hướng đến các mục tiêu chung.
2.2. Mục đích:
Mục đích của LHQ bao gồm:
– Duy trì hoà bình và an ninh quốc tế bằng cách ngăn chặn và giải quyết các tranh chấp, can thiệp và giám sát các cuộc xung đột, triển khai các nhiệm vụ gìn giữ hòa bình và thực thi các lệnh trừng phạt.
– Thúc đẩy quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc bình đẳng về quyền giữa các dân tộc và nguyên tắc dân tộc tự quyết, bảo vệ các quyền con người và quyền tự do cơ bản cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, màu da, ngôn ngữ và tôn giáo.
– Thực hiện hợp tác quốc tế thông qua giải quyết các vấn đề quốc tế trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hoá và nhân đạo, hỗ trợ các nước đang phát triển, thúc đẩy sự phát triển bền vững và thực hiện các mục tiêu phát triển của thế kỷ 21.
– Làm trung tâm điều hòa các nỗ lực quốc tế hướng đến các mục tiêu chung, cung cấp một diễn đàn cho các quốc gia thành viên thể hiện ý kiến, tham gia vào đàm phán và hợp tác, củng cố luật pháp quốc tế và giải quyết các khiếu nại.
2.3. Nguyên tắc hoạt động:
Nguyên tắc hoạt động của Liên hợp quốc là những quy tắc cơ bản được quy định trong Hiến chương Liên hợp quốc, được ký kết vào ngày 26/6/1945 tại San Francisco và có hiệu lực từ ngày 24/10/1945. Các nguyên tắc này nhằm đảm bảo sự bình đẳng, hòa bình và hợp tác giữa các quốc gia thành viên và các quốc gia không phải là thành viên của Liên hợp quốc.
Nguyên tắc hoạt động của LHQ bao gồm:
– Bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia và quyền tự quyết của các dân tộc. Tất cả các quốc gia đều bình đẳng về mặt pháp lý, có quyền tự do lựa chọn và phát triển chế độ chính trị, kinh tế, văn hoá và xã hội của mình, và có nghĩa vụ tôn trọng quyền năng chủ thể của quốc gia khác
– Không can thiệp vào công việc nội bộ của bất kỳ nước nào. Các thành viên LHQ chỉ có thể can thiệp vào các vấn đề liên quan đến hòa bình và an ninh quốc tế khi được Hội đồng Bảo an ủy quyền. Sự toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của quốc gia là bất khả xâm phạm, không được sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực hay can thiệp vào công việc nội bộ của bất kỳ nước nào.
– Giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng phương pháp hoà bình. Các thành viên LHQ phải từ bỏ đe dọa dùng vũ lực hay sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế, phải giải quyết các tranh chấp quốc tế của mình bằng biện pháp hoà bình như đàm phán, điều tra, trọng tài, tòa án hay các cơ chế khác do Liên hợp quốc thiết lập, trừ khi được Hội đồng Bảo an cho phép để duy trì hoặc khôi phục hòa bình.
– Có nghĩa vụ giúp đỡ LHQ trong mọi hành động của tổ chức này. Các thành viên LHQ phải thực hiện đầy đủ những nghĩa vụ theo quy định của Hiến chương, phối hợp với Liên hợp quốc trong việc duy trì hoà bình và an ninh quốc tế, tham gia vào các hoạt động kinh tế, xã hội, văn hoá và nhân đạo do Liên hợp quốc tổ chức.
– Đảm bảo để các quốc gia không phải là thành viên LHQ cũng hành động theo các nguyên tắc nêu trên. LHQ có thể hợp tác với các tổ chức quốc tế khác, các quan sát viên và các cá nhân để thúc đẩy các mục tiêu và nguyên tắc của Hiến chương.
3. Các cơ quan chính của Liên hợp quốc:
– Đại hội đồng Liên Hợp Quốc (United Nations General Assembly): Đại hội đồng Liên Hợp Quốc là cơ quan cao nhất của Liên Hợp Quốc và gồm tất cả các thành viên. Mỗi quốc gia thành viên có một đại diện trong Đại hội đồng và có quyền bỏ phiếu về các vấn đề quốc tế quan trọng như ngân sách, lập trình hoạt động và bầu cử các thành viên trong các cơ quan khác của Liên Hợp Quốc.
– Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc (United Nations Security Council): Hội đồng Bảo an là cơ quan có trách nhiệm chính trong việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Hội đồng gồm 15 thành viên, trong đó có 5 thành viên thường trực (Trung Quốc, Nga, Pháp, Anh và Hoa Kỳ) và 10 thành viên không thường trực được bầu cử trong một thời gian cố định.
– Tổ chức Y tế Thế giới (World Health Organization – WHO): WHO là cơ quan chuyên trách về sức khỏe của Liên Hợp Quốc. Nhiệm vụ của WHO bao gồm đề xuất chính sách, cung cấp hỗ trợ kỹ thuật và giám sát công việc liên quan đến sức khỏe toàn cầu. WHO cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng chống dịch bệnh và cung cấp chăm sóc y tế cho các khu vực có nhu cầu.
– UNICEF (United Nations Children’s Fund): UNICEF là tổ chức của Liên Hợp Quốc chuyên về quyền trẻ em và bảo vệ quyền lợi của trẻ em trên toàn thế giới. UNICEF tập trung vào các vấn đề như giáo dục, sức khỏe, dinh dưỡng và bảo vệ trẻ em khỏi bạo lực và bỏ đói.
– UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization): UNESCO là cơ quan của Liên Hợp Quốc chịu trách nhiệm về giáo dục, khoa học và văn hóa. UNESCO thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực giáo dục, bảo tồn di sản văn hóa và tổ chức các hoạt động liên quan đến văn hóa, nhân đạo và phát triển bền vững.
Ngoài ra, còn có các cơ quan khác của Liên Hợp Quốc như Cơ quan Đối tác Phát triển (United Nations Development Programme – UNDP), Cơ quan Người tị nạn Liên Hợp Quốc (United Nations High Commissioner for Refugees – UNHCR), Cơ quan Môi trường Liên Hợp Quốc (United Nations Environment Programme – UNEP) và nhiều cơ quan khác đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hòa bình, phát triển và bảo vệ quyền của con người trên toàn cầu.
4. Hiến chương Liên hợp quốc:
Hiến chương Liên hợp quốc là hiến pháp của tổ chức quốc tế liên chính phủ (liên quốc gia) có tên là Liên hợp quốc (The United Nations-UN). Hiến chương này được ký kết vào ngày 26 tháng 6 năm 1945 tại San Francisco, California, Hoa Kỳ, bởi 50 nước thành viên đầu tiên của Liên hợp quốc. Hiến chương này có hiệu lực từ ngày 24 tháng 10 năm 1945, sau khi được phê chuẩn bởi 5 nước thành viên sáng lập là Trung Hoa Dân Quốc, Liên Xô, Pháp, Anh và Hoa Kỳ, cùng với phần lớn các nước khác đã ký kết.
Hiến chương Liên hợp quốc gồm một phần mở đầu và 19 chương với 111 điều khoản. Phần mở đầu trình bày những mục đích và nguyên tắc cơ bản của Liên hợp quốc, như phòng ngừa chiến tranh, tôn trọng nhân quyền, thúc đẩy hợp tác quốc tế và duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Các chương tiếp theo quy định về các tiêu chuẩn và quy trình để trở thành hội viên của Liên hợp quốc, cũng như về cấu trúc, chức năng và quan hệ giữa các cơ quan chính của Liên hợp quốc, bao gồm Đại hội đồng, Hội đồng Bảo an, Hội đồng Kinh tế và Xã hội, Hội đồng Quản trị Vùng lãnh thổ Tự trị, Tòa án Quốc tế và Bộ Tư pháp. Ngoài ra, Hiến chương còn điều chỉnh về các vấn đề liên quan đến sự can thiệp của Liên hợp quốc trong các cuộc xung đột hay khủng hoảng quốc tế, cũng như về sự hợp tác với các tổ chức phi chính phủ và các tổ chức chuyên môn khác. Cuối cùng, Hiến chương còn quy định về các điều kiện và thủ tục để sửa đổi hoặc bổ sung Hiến chương.
Hiến chương Liên hợp quốc là một văn kiện lịch sử có ý nghĩa to lớn đối với thế giới hiện đại. Nó không chỉ là nền tảng pháp lý cho hoạt động của Liên hợp quốc, mà còn là nguồn cảm hứng cho những nỗ lực xây dựng một thế giới hòa bình, công bằng và phát triển.
