Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự (Điều 406 BLHS)

1. Khái quát về Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự:

1.1. Khái niệm:

Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, truyền thông và không gian mạng thì tình trạng lộ, lọt thông tin, tài liệu thuộc bí mật công tác quân sự có xu hướng gia tăng với diễn biến ngày càng tinh vi, phức tạp hơn. Hậu quả của hành vi này gây ra rất nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh quốc gia, an toàn lực lượng và chiến lược quốc phòng của đất nước. Chính vì vậy, Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự được quy định riêng trong Bộ luật Hình sự 2015 nhằm răn đe, giáo dục và phòng ngừa hiệu quả hơn trong công tác bảo mật của Quân đội nhân dân Việt Nam.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự như sau:

“Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự là hành vi do lỗi vô ý của người có trách nhiệm trong hoạt động quân sự, làm lộ, để mất, để lọt thông tin, tài liệu, dữ liệu, phương án, kế hoạch hoặc nội dung thuộc phạm vi bí mật công tác quân sự, gây ảnh hưởng đến an ninh, quốc phòng hoặc hoạt động của lực lượng vũ trang nhân dân.”

1.2. Ý nghĩa:

Việc quy định Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự trong Bộ luật Hình sự có ý nghĩa chính trị, pháp lý và xã hội sâu sắc.

• Thứ nhất, quy định này thể hiện quan điểm nhất quán của Nhà nước ta trong bảo vệ tuyệt đối bí mật quốc phòng, quân sự – trụ cột của an ninh quốc gia. Dù hành vi là vô ý nhưng pháp luật vẫn phải xử lý để răn đe, giáo dục cán bộ, chiến sĩ nâng cao tinh thần cảnh giác, trách nhiệm và ý thức bảo mật trong mọi hoàn cảnh.
• Thứ hai, việc xử lý Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự góp phần củng cố kỷ luật quân đội, nâng cao tính chuyên nghiệp và nghiêm minh trong quản lý thông tin quân sự. Mỗi cán bộ, chiến sĩ khi nắm giữ thông tin bí mật đều phải hiểu rằng sự bất cẩn dù nhỏ cũng có thể dẫn đến hậu quả lớn và làm ảnh hưởng đến an toàn lực lượng, kế hoạch chiến đấu hoặc bí mật quốc gia.
• Thứ ba, Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự có ý nghĩa phòng ngừa chung, nhắc nhở toàn thể cán bộ, chiến sĩ và cơ quan quân sự phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định bảo mật, quy trình xử lý, lưu trữ, vận chuyển, sử dụng và tiêu hủy tài liệu mật. Việc pháp luật hình sự hóa hành vi vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự giúp tăng cường kỷ luật bảo mật trong quân đội, ngăn ngừa rò rỉ thông tin và bảo đảm an toàn tuyệt đối cho bí mật Nhà nước trong lĩnh vực quốc phòng.

1.3. Cơ sở pháp lý:

Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự hiện nay đang được quy định tại Điều 406 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Người nào vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự, nếu không thuộc một trong các trường hợp quy định tại Điều 338 và Điều 362 của Bộ luật này thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Là chỉ huy hoặc sĩ quan;

b) Trong khu vực có chiến sự;

c) Trong chiến đấu;

d) Gây hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng.”

2. Cấu thành tội phạm của Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự:

2.1. Khách thể:

Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự xâm phạm trực tiếp đến: Chế độ quy định về bảo quản và giữ gìn bí mật công tác quân sự, xâm phạm an toàn các bí mật công tác quân sự và hoạt động quân sự của các đơn vị quân đội.

Căn cứ khoản 10 Điều 3 Nghị quyết 03/2020/NQ-HĐTP: “Bí mật công tác” là thông tin công tác được thể hiện dưới bất kỳ hình thức nào (ví dụ: văn bản, dự thảo văn bản, bài phát biểu, hình ảnh…) mà cơ quan, tổ chức quy định không được để lộ cho người khác biết và các thông tin này không thuộc danh mục bí mật nhà nước.

2.2. Mặt khách quan:

Hành vi thuộc mặt khách quan của tội danh này được thể hiện ở việc làm cho người khác biết được các nội dung thuộc bí mật công tác quân sự mà họ không có trách nhiệm được biết đến. Nói cách khác thì đây là hành vi vô ý tiết lộ, để lộ hoặc để người không có thẩm quyền tiếp cận thông tin, tài liệu, dữ liệu, kế hoạch, phương án, nội dung công tác quân sự thuộc phạm vi bí mật.

Hành vi này có thể được thực hiện bằng hành động hoặc không hành động. Trong đó:

• Hành động có thể là: Nói, giới thiệu, trao đổi, cung cấp, cho ghi chép, sao chụp, gửi, chuyển giao hoặc đăng tải thông tin, tài liệu, hình ảnh chứa bí mật công tác quân sự cho người khác.
• Không hành động là trường hợp người có trách nhiệm không thực hiện đầy đủ các quy định về bảo quản, cất giữ, quản lý hoặc bảo vệ tài liệu, thiết bị, dữ liệu quân sự, dẫn đến việc thông tin bí mật bị người khác biết hoặc tiếp cận được.

Đặc điểm của hành vi là không xuất phát từ ý thức phản bội hoặc mục đích cố ý tiết lộ bí mật, mà do sự thiếu thận trọng, cẩu thả, chủ quan hoặc quá tự tin của người phạm tội trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.

Hậu quả làm lộ bí mật công tác quân sự không phải là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành tội phạm này. Tội phạm được coi là hoàn thành kể từ thời điểm người không có trách nhiệm hoặc không được phép biết đã tiếp cận, biết hoặc nhận được nội dung thuộc bí mật công tác quân sự, dù thông tin đó mới chỉ bị lộ một phần hay toàn bộ.

2.3. Chủ thể:

Chủ thể của tội phạm này là chủ thể đặc biệt. Chỉ những người được quy định tại Điều 392 Bộ luật Hình sự năm 2015 mới có thể thực hiện tội phạm. Bao gồm:

• Quân nhân tại ngũ, công nhân, viên chức quốc phòng;
• Quân nhân dự bị trong thời gian tập trung huấn luyện;
• Dân quân, tự vệ trong thời gian phối thuộc với quân đội trong chiến đấu, phục vụ chiến đấu;
• Công dân được trưng tập vào phục vụ trong quân đội.

Ngoài ra, người phạm tội phải đáp ứng đủ điều kiện về tuổi chịu trách nhiệm hình sự và có đầy đủ năng lực chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự.

2.4. Mặt chủ quan:

Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự được thực hiện do lỗi vô ý, bao gồm vô ý do quá tự tin và vô ý do cẩu thả. Đây là dấu hiệu đặc trưng giúp phân biệt tội danh này với tội cố ý làm lộ bí mật công tác quân sự.

• Vô ý do quá tự tin: Là trường hợp người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, cụ thể là có thể dẫn đến việc làm lộ bí mật công tác quân sự, nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được. Nói cách khác, người phạm tội quá tin tưởng vào khả năng kiểm soát tình huống hoặc biện pháp phòng ngừa của mình, dẫn đến hậu quả ngoài ý muốn.
• Vô ý do cẩu thả: Là trường hợp người phạm tội không thấy trước được hậu quả làm lộ bí mật công tác quân sự, mặc dù theo lẽ ra họ phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả đó. Hành vi này thường xuất phát từ sự thiếu trách nhiệm, lơ là, chủ quan trong công tác bảo mật, không tuân thủ quy định về lưu giữ, quản lý hoặc truyền đạt thông tin quân sự.

Như vậy, người phạm tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự không mong muốn hậu quả xảy ra nhưng do sự quá tự tin hoặc cẩu thả, họ đã gây ra thiệt hại cho chế độ bảo vệ bí mật quân sự, làm lộ thông tin quan trọng ảnh hưởng đến an ninh, quốc phòng. Hành vi này thể hiện mức độ thiếu ý thức kỷ luật và trách nhiệm nghề nghiệp, là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến các vụ việc lộ bí mật trong thực tiễn.

3. Khung hình phạt của Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự:

Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự theo Điều 406 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau:

• Khung 1: Phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
• Khung 2: Phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.

Tội danh này không quy định hình phạt bổ sung.

4. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo Điều 406 Bộ luật Hình sự:

Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự được quy định tại khoản 2 Điều 406 Bộ luật Hình sự 2015 với khung hình phạt là phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

• Là chỉ huy hoặc sĩ quan: Đây là tình tiết thể hiện mức độ trách nhiệm cao hơn của chủ thể phạm tội. Chỉ huy và sĩ quan là những người có chức vụ, quyền hạn, được đào tạo, bồi dưỡng về kỷ luật, đạo đức quân nhân và nhận thức rõ tầm quan trọng của bí mật công tác quân sự. Họ không chỉ phải tuân thủ tuyệt đối quy định về bảo mật mà còn có trách nhiệm chỉ đạo, kiểm tra, nhắc nhở cấp dưới trong việc giữ bí mật thông tin quân sự. Do đó, khi những người này vô ý làm lộ bí mật, hậu quả không chỉ dừng ở thiệt hại thực tế mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín, tính kỷ luật và sự nghiêm minh trong toàn quân.
• Trong khu vực có chiến sự: Việc vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự trong khu vực có chiến sự mang tính đặc biệt nguy hiểm so với các trường hợp phạm tội thông thường khác bởi trong bối cảnh chiến sự, mọi thông tin quân sự đều có ý nghĩa sống còn đối với kết quả chiến đấu, an toàn lực lượng và chiến lược quân sự của quốc gia. Vì thế cần xử lý nghiêm khắc hơn ở khung hình phạt tăng nặng của Tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự.
• Trong chiến đấu: Phạm tội trong chiến đấu là tình tiết định khung đặc biệt nghiêm trọng vì trong tình huống này, bí mật công tác quân sự gắn liền trực tiếp với mệnh lệnh tác chiến, vị trí lực lượng, hướng tiến công hoặc kế hoạch chiến thuật của đơn vị. Việc vô ý làm lộ bí mật trong khi chiến đấu có thể dẫn đến mất yếu tố bất ngờ, rối loạn đội hình, làm lộ ý định chiến thuật, gây thương vong và thất bại trong trận đánh. Mặc dù người phạm tội không có mục đích cố ý, song hậu quả trong bối cảnh chiến đấu có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn của lực lượng, thậm chí thay đổi cục diện chiến trường. Do đó, pháp luật hình sự quy định tình tiết này là tình tiết tăng nặng đặc biệt, thể hiện sự nghiêm khắc cần thiết trong bảo vệ tuyệt đối bí mật quân sự trong mọi tình huống tác chiến.
• Gây hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng: Đây là tình tiết phản ánh mức độ thiệt hại thực tế do hành vi phạm tội gây ra. Mức độ “nghiêm trọng” được đánh giá dựa trên hậu quả cụ thể đối với công tác quốc phòng, an ninh, chiến đấu, trang bị kỹ thuật hoặc tính mạng con người… Tình tiết này thể hiện nguyên tắc hình phạt phải tương xứng với hậu quả và mức độ nguy hiểm của hành vi, đồng thời là căn cứ quan trọng để Tòa án xác định khung hình phạt phù hợp, bảo đảm công bằng và răn đe hiệu quả.

5. Phân biệt với Tội cố ý làm lộ bí mật công tác quân sự:

6. Các biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn hành vi vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự:

6.1. Tăng cường giáo dục, quán triệt quy định bảo mật trong toàn quân:

Một trong những biện pháp cốt lõi nhằm phòng ngừa hành vi vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự là nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm và kỷ luật bảo mật cho cán bộ, chiến sĩ. Các cơ quan, đơn vị trong Quân đội nhân dân Việt Nam cần thường xuyên tổ chức huấn luyện, tuyên truyền, quán triệt các quy định của Đảng, Nhà nước và Bộ Quốc phòng về bảo vệ bí mật nhà nước, bí mật công tác quân sự, đặc biệt là các chỉ thị và quy chế bảo mật nội bộ.

Đồng thời, giáo dục cần đi đôi với diễn tập tình huống, kiểm tra định kỳ và xử lý nghiêm các vi phạm; qua đó hình thành ý thức “tuyệt đối giữ bí mật, trung thành tuyệt đối” trong từng quân nhân, cán bộ, công nhân viên quốc phòng.

6.2. Áp dụng công nghệ và quy trình bảo mật an toàn thông tin quân sự:

Trong bối cảnh chiến tranh thông tin và không gian mạng ngày càng phức tạp, công tác phòng ngừa hành vi vô ý làm lộ bí mật quân sự cần được hỗ trợ bằng các biện pháp kỹ thuật, công nghệ bảo mật hiện đại. Các đơn vị cần:

• Mã hóa dữ liệu, thông tin liên lạc và tài liệu công tác quân sự;
• Phân quyền truy cập thông tin nội bộ và bảo đảm chỉ người có thẩm quyền mới được tiếp cận tài liệu mật;
• Kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng thiết bị lưu trữ cá nhân (USB, ổ cứng di động, điện thoại thông minh, máy tính bảng…);
• Triển khai hệ thống an ninh mạng nội bộ, giám sát truy cập, ghi nhật ký và phát hiện rò rỉ thông tin sớm.

Đồng thời, cần ban hành quy trình kỹ thuật thống nhất về soạn thảo, lưu hành, truyền đạt và tiêu hủy tài liệu mật; bảo đảm mọi thông tin quân sự được bảo vệ theo đúng cấp độ bí mật và thẩm quyền quy định.

6.3. Kiểm soát, giám sát chặt chẽ việc lưu trữ, truyền đạt và khai thác dữ liệu quân sự:

Công tác quản lý, khai thác và bảo mật thông tin quân sự phải được thực hiện theo nguyên tắc “biết đến đâu, làm đến đó” và phân cấp, phân quyền rõ ràng. Các cơ quan, đơn vị cần:

• Thực hiện kiểm soát nhiều tầng trong việc tiếp cận, sao chép, chuyển giao và khai thác tài liệu quân sự mật;
• Thiết lập hệ thống lưu trữ, bảo quản an toàn, có biện pháp chống thất lạc, hư hỏng hoặc truy cập trái phép;
• Quy định cụ thể trách nhiệm cá nhân của người quản lý, người sao lưu, người vận chuyển và người sử dụng tài liệu;
• Kiểm tra, giám sát định kỳ và đột xuất về công tác bảo mật trong từng cơ quan, đơn vị;
• Lưu giữ nhật ký sử dụng tài liệu và xử lý nghiêm mọi vi phạm dù là vô ý hay cố ý.

Việc kiểm soát tốt không chỉ giúp ngăn chặn rò rỉ thông tin quân sự mà còn phát hiện sớm những sơ suất, thiếu trách nhiệm có nguy cơ dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

6.4. Xử lý nghiêm và công khai minh bạch các vi phạm để răn đe, phòng ngừa chung:

Phòng ngừa tội vô ý làm lộ bí mật công tác quân sự không chỉ dừng lại ở khâu tuyên truyền và kiểm soát mà cần đi kèm chế tài xử lý nghiêm minh. Mọi hành vi để lộ bí mật công tác quân sự (dù vô ý hay cố ý) đều phải được xem xét trách nhiệm rõ ràng. 

Bên cạnh đó, việc thông tin công khai trong nội bộ quân đội về các vụ việc vi phạm điển hình là biện pháp hữu hiệu nhằm răn đe, cảnh tỉnh, giáo dục phòng ngừa chung.

Những trường hợp vi phạm nghiêm trọng cần được đưa ra xét xử công khai trong quân đội để củng cố tính nghiêm minh của pháp luật, tăng cường kỷ luật, kỷ cương và bảo đảm tuyệt đối an toàn cho bí mật quốc phòng – quân sự của Nhà nước.

THAM KHẢO THÊM:

• Tội vô ý làm lộ bí mật công tác; tội làm mất tài liệu bí mật công tác
• Tổng hợp danh mục bí mật nhà nước trong tất các lĩnh vực
• Tội cố ý làm lộ bí mật nhà nước; tội chiếm đoạt, mua bán hoặc tiêu hủy vật hoặc tài liệu bí mật nhà nước