Trong cuộc chiến tranh thuốc phiện (1839 – 1842), 800.000 quân triều đình nhà Thanh Trung Quốc, đã thua thảm trước khoảng 4.000 quân Anh? Vậy lý do nào khiến đội quân số 1 châu Á khi đó, thảm bại trước đội quân viễn chinh Anh? Và Thực dân Anh dựa vào cớ nào để xâm lược Trung Quốc?
Mục lục bài viết
1. Thực dân Anh dựa vào cớ nào để xâm lược Trung Quốc?
Đây là một câu hỏi lịch sử quan trọng, liên quan đến những cuộc chiến tranh thuốc phiện giữa Anh và Trung Quốc trong thế kỷ 19. Theo các nguồn lịch sử, thực dân Anh đã dùng viện cớ là chính quyền Mãn Thanh tịch thu và đốt thuốc phiện của các tàu buôn Anh để tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược Trung Quốc. Mục đích của Anh là muốn buôn bán thuốc phiện ở Trung Quốc để thu được nhiều lợi nhuận và mở rộng ảnh hưởng thương mại và chính trị. Cuộc chiến tranh thuốc phiện đầu tiên diễn ra từ tháng 6 năm 1840 đến tháng 8 năm 1842, kết thúc với hiệp định Nam Kinh, trong đó Trung Quốc phải nhượng lại Hồng Kông cho Anh và mở cửa nhiều cảng biển cho thương mại của các nước phương Tây. Cuộc chiến tranh thuốc phiện thứ hai diễn ra từ năm 1856 đến năm 1860, kết thúc với hiệp định Tiên Tsin, trong đó Trung Quốc phải nhượng lại thêm một số lãnh thổ cho Anh và Pháp, cho phép các sứ giả phương Tây vào Bắc Kinh và công nhận quyền của các tôn giáo Kitô giáo ở Trung Quốc. Những cuộc chiến tranh thuốc phiện đã gây ra những tổn thất lớn về người và của cho Trung Quốc, làm suy yếu chính quyền Mãn Thanh và khơi dậy những cuộc khởi nghĩa của nhân dân chống lại ách thống trị của thực dân và phong kiến.
2. Khái quát tình hình Trung Quốc cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX:
Tình hình Trung Quốc cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX là một giai đoạn biến động lớn trong lịch sử nước này. Trung Quốc bị các nước đế quốc chia sẻ, xâm lược và bóc lột, dẫn đến sự suy yếu của chế độ phong kiến và sự nổi dậy của nhân dân. Các phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc bao gồm:
– Cuộc vận động Duy tân (1898), do Khang Hữu Vi và Lương Khả Siêu chủ trương, nhằm cải cách chính trị, kinh tế, quân sự và giáo dục theo hướng hiện đại hóa. Cuộc cải cách thất bại vì lực lượng của phái Duy tân quá yếu và bị phản đối bởi hoàng hậu Từ Hi Thái Hậu.
– Phong trào Nghĩa Hòa đoàn (1900), do các tổ chức tín ngưỡng dân gian thành lập, nhằm kháng chiến chống lại các nước đế quốc. Nghĩa quân tiến công sứ quán nước ngoài ở Bắc Kinh và bị đàn áp dã man.
– Cách mạng Tân Hợi (1911), bởi Tôn Trung Sơn lãnh đạo, nhằm lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế tồn tại hơn 2000 năm ở Trung Quốc, thiết lập một nhà nước Cộng hòa – Trung Hoa dân quốc. Cách mạng thành công nhờ sự ủng hộ của giai cấp tư sản, quân sĩ và nhân dân.
Như vậy, tình hình Trung Quốc cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX cho thấy sự khát vọng giải phóng và phát triển của nhân dân Trung Hoa trước áp lực của các nước đế quốc và chế độ phong kiến lạc hậu.
3. Diễn biến chi tiết của chiến tranh thuốc phiện ở Trung Quốc:
Chiến tranh thuốc phiện là tên gọi chung cho hai cuộc chiến tranh giữa Đế quốc Anh và Đế quốc Trung Quốc vào thế kỷ 19. Nguyên nhân chủ yếu của các cuộc chiến tranh này là do Anh muốn buôn bán thuốc phiện từ Ấn Độ sang Trung Quốc để cân bằng thâm hụt thương mại do nhập khẩu lụa, trà và đồ sứ của Trung Quốc. Trung Quốc phản đối việc buôn bán thuốc phiện vì nó gây ra nạn nghiện và ảnh hưởng đến sức khỏe, đạo đức và an ninh của người dân và cũng coi việc buôn bán thuốc phiện là xâm phạm chủ quyền và tự do thương mại của mình.
3.1. Chiến tranh thuốc phiện lần thứ nhất:
Cuộc chiến tranh thuốc phiện lần thứ nhất diễn ra từ năm 1839 đến năm 1842. Nó bắt đầu khi hoàng đế Mãn Thanh Minh Mạng ra lệnh tiêu hủy hơn 20.000 thùng thuốc phiện do Anh buôn lậu vào thành phố Cảng Môn (Canton) vào năm 1839. Anh đã tuyên chiến với Trung Quốc và triển khai quân đội và hải quân để tấn công các cảng biển và sông của Trung Quốc. Anh có lợi thế về vũ khí, kỹ thuật và chiến thuật, trong khi Trung Quốc lại yếu kém về quân sự, chính trị và kinh tế. Sau hàng loạt các trận đánh, Anh đã chiếm được các thành phố như Thượng Hải, Ninh Ba, Ninh Hải và Nam Kinh. Cuối cùng, Trung Quốc đã đầu hàng và ký Hiệp ước Nam Kinh vào năm 1842. Theo hiệp ước này, Trung Quốc phải nhượng lại đảo Hồng Kông cho Anh, mở thêm năm cửa biển cho Anh buôn bán, trả cho Anh 21 triệu bạc bồi thường chiến tranh, giảm thuế nhập khẩu cho hàng hóa của Anh và công nhận chính thức các đại sứ của Anh tại Trung Quốc.
3.2. Chiến tranh thuốc phiện lần thứ hai:
Cuộc chiến tranh thuốc phiện lần thứ hai diễn ra từ năm 1856 đến năm 1860. Cuộc chiến này bắt đầu khi Trung Quốc bắt giữ một con tàu mang cờ Anh có tên là Bạch Diện (Arrow) vì nghi ngờ có liên quan đến buôn lậu thuốc phiện vào năm 1856. Anh đã lấy điều này làm lý do để tấn công lại Trung Quốc. Lần này, Anh có sự hỗ trợ của Pháp, Mỹ và Nga. Các nước này cũng muốn mở rộng ảnh hưởng và lợi ích của mình tại Trung Quốc. Các cuộc tấn công của các nước phương Tây đã gặp phải sự kháng cự quyết liệt của người dân Trung Quốc, nhưng không thể ngăn chặn được sự tiến triển của quân xâm lược. Sau khi chiếm được Bắc Kinh vào năm 1860, các nước phương Tây đã cướp phá và thiêu cháy Cung điện Mùa Hè của hoàng gia Trung Quốc. Trung Quốc lại phải đầu hàng và ký Hiệp ước Tientsin và Hiệp ước Bắc Kinh vào năm 1860. Theo các hiệp ước này, Trung Quốc phải nhượng lại Nam Cửu Long cho Anh, mở thêm 11 cửa biển cho các nước phương Tây buôn bán, trả cho Anh và Pháp 8 triệu bạc bồi thường chiến tranh, cho phép các nước phương Tây có quyền ngoài lãnh thổ và đặc quyền thương mại tại Trung Quốc, các giáo sĩ và tín đồ của các tôn giáo phương Tây hoạt động tại Trung Quốc và công nhận chính thức các đại sứ của các nước phương Tây tại Bắc Kinh.
Các cuộc chiến tranh thuốc phiện đã dẫn đến hậu quả nghiêm trọng đối với Trung Quốc. Trung Quốc đã mất chủ quyền, tự do và danh dự của mình, trở thành một nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến, bị các nước phương Tây chia cắt và khai thác. Nền kinh tế đã suy sụp, người dân Trung Quốc đã chịu đựng cảnh nghèo khổ, bất công và áp bức. Nạn nghiện thuốc phiện đã lan rộng, gây ra những hậu quả xấu về sức khỏe, đạo đức và xã hội. Các cuộc chiến tranh thuốc phiện cũng đã làm thức tỉnh ý thức dân tộc của người dân Trung Hoa. Họ đã tổ chức nhiều cuộc khởi nghĩa, cách mạng và phong trào dân chủ để chống lại sự xâm lược của các nước phương Tây và chế độ phong kiến Mãn Thanh. Các cuộc chiến tranh thuốc phiện đã mở ra một giai đoạn mới trong lịch sử Trung Quốc, là giai đoạn hiện đại hóa và cách mạng.
4. Bài học rút ra từ chiến tranh thuốc phiện ở Trung Quốc:
Chiến tranh thuốc phiện ở Trung Quốc là một loạt các cuộc xung đột quân sự giữa Đế quốc Anh và Đế quốc Trung Hoa vào giữa thế kỷ 19. Nguyên nhân chính của chiến tranh là sự bất bình đẳng thương mại và chính trị giữa hai bên, đặc biệt là việc Anh buôn bán thuốc phiện từ Ấn Độ sang Trung Quốc để cân bằng thâm hụt thương mại do nhu cầu cao của Anh đối với trà, lụa và gốm sứ Trung Quốc. Chiến tranh thuốc phiện đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho Trung Quốc, bao gồm sự suy yếu của chính quyền nhà Thanh, sự mất mát lãnh thổ và chủ quyền, sự gia tăng của nạn nghiện ma túy trong dân chúng, và sự can thiệp của các cường quốc phương Tây vào các vấn đề nội bộ của Trung Quốc.
Có nhiều bài học rút ra từ chiến tranh thuốc phiện ở Trung Quốc, một số trong số đó có thể kể đến như sau:
– Thương mại tự do không phải lúc nào cũng công bằng và có lợi cho tất cả các bên. Khi có sự chênh lệch về kinh tế, quân sự và văn hóa giữa các nước, thì thương mại tự do có thể trở thành một công cụ để thống trị và áp bức.
– Sự phụ thuộc vào một hoặc một số sản phẩm xuất khẩu có thể gây ra những rủi ro lớn cho nền kinh tế của một quốc gia. Trong trường hợp của Trung Quốc, việc phụ thuộc vào trà, lụa và gốm sứ đã khiến cho nước này thiếu động lực để cải tiến công nghệ và sản xuất, cũng như để mở rộng thị trường và đa dạng hóa nguồn thu nhập.
– Sự tự mãn và kiêu ngạo có thể dẫn đến sự sa ngã và suy thoái của một đế quốc. Trung Quốc trước chiến tranh thuốc phiện tự xem mình là “Trung Nguyên” hay “Trung tâm của thế giới”, coi thường các nước khác và không chịu học hỏi hay giao lưu với họ. Điều này đã khiến cho Trung Quốc bị tụt hậu so với các cường quốc phương Tây về kinh tế, quân sự và khoa học.
– Sự đoàn kết và kháng chiến là điều cần thiết để bảo vệ chủ quyền và lợi ích của dân tộc. Trong chiến tranh thuốc phiện, có nhiều nhân vật lịch sử đã đứng lên chống lại sự xâm lược của Anh. Họ đã thể hiện tinh thần yêu nước và hy sinh vì dân tộc, làm gương cho các thế hệ sau.
