Trong tố tụng hình sự, khởi tố và truy tố là hai giai đoạn hoàn toàn khác nhau, giữ vai trò mở đầu và quyết định trong quá trình truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, nhiều người dễ nhầm lẫn giữa hai khái niệm này. Vậy: Sự khác nhau giữa truy tố và khởi tố trong tố tụng hình sự như thế nào?
Mục lục bài viết
1. Truy tố và khởi tố trong tố tụng hình sự khác nhau như thế nào?
1.1. Về khái niệm:
a. Khái niệm khởi tố:
Là việc cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi tố hình sự đối với vụ việc có dấu hiệu tội phạm hoặc khởi tố bị can khi có đủ căn cứ để xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà Bộ luật hình sự quy định là tội phạm. Đây là giai đoạn đầu tiên trong tố tụng hình sự
Cơ sở pháp lý: Được quy định tại Điều 143 đến Điều 162 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
b. Khái niệm truy tố:
Là giai đoạn của tố tụng hình sự, trong đó viện kiểm sát tiến hành các hoạt động cần thiết nhằm đưa bị can ra trước toà án để xét xử hoặc ra những quyết định tố tụng khác để giải quyết đúng đắn vụ án hình sự. Đây là giai đoạn thứ ba trong tố tụng hình sự, sau giai đoạn khởi tố và giai đoạn điều tra.
Hay nói cách khác, truy tố được xem là hoạt động độc lập trong quá trình tố tụng của vụ án hình sự, giai đoạn này Viện kiểm sát sẽ thực hiện các thủ tục cần thiết trong phạm vi thẩm quyền của mình để kiểm tra tính hợp pháp và căn cứ pháp lý của toàn bộ vụ án nhằm đảm bảo tính chính xác và khách quan, truy cứu đúng người đúng tội và đúng pháp luật.
Cơ sở pháp lý: Được quy định từ Điều 236 đến Điều 242 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
1.2. Về thẩm quyền tiến hành:
a. Đối với giai đoạn khởi tố:
- Cơ quan điều tra.
- Viện kiểm sát.
- Hội đồng xét xử.
- Các cơ quan của Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng Cảnh sát biển, Kiểm ngư, cơ quan khác trong Công an nhân dân, Quân đội nhân dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.
Theo đó, khi tiến hành khởi tố, cơ quan tư pháp hình sự sẽ tiến hành điều tra và xác định các dấu hiệu của tội phạm trong việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội hay không.
b. Đối với giai đoạn truy tố:
Đối với việc truy tố một cá nhân có liên quan trong vụ án hình sự, Viện kiểm sát sẽ có thẩm quyền thực hiện công việc này. Về nguyên tắc, Viện kiểm sát cấp nào thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra thì Viện kiểm sát cấp đó quyết định việc truy tố.
Viện kiểm sát cấp nào thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra thì Viện kiểm sát cấp đó quyết định việc truy tố. Thẩm quyền truy tố của Viện kiểm sát được xác định theo thẩm quyền xét xử của Tòa án đối với vụ án.
Trong quá trình thực hiện truy tố, viện kiểm sát sẽ tiến hành các biện pháp cần thiết nhằm đánh giá một cách toàn diện, khách quan các tài liệu của vụ án hình sự do Cơ quan điều tra chuyển đến, xác định các căn cứ pháp lý để ra quyết định cần thiết. Trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, Viện kiểm sát phải áp dụng các biện pháp hợp pháp để xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ.
1.3. Về thời hạn ra quyết định:
a. Đối với khởi tố:
Thời hạn ra quyết định khởi tố là 20 ngày kể từ ngày nhận được tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố.
Trong trường hợp vụ việc bị tố giác, tin báo về tội phạm hoặc kiến nghị khởi tố có nhiều tình tiết phức tạp hoặc phải kiểm tra, xác minh tại nhiều địa điểm thì thời hạn giải quyết tố giác, tin báo, kiến nghị khởi tố có thể kéo dài nhưng không quá 02 tháng.
Trong trường hợp chưa thể kết thúc việc kiểm tra, xác minh trong thời hạn quy định thì Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện trưởng Viện kiểm sát có thẩm quyền có thể gia hạn một lần nhưng không quá 02 tháng.
b. Đối với truy tố:
Thời hạn ra quyết định truy tố là 20 ngày đối với tội phạm ít nghiêm trọng và tội phạm nghiêm trọng, 30 ngày đối với tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng kể từ ngày nhận hồ sơ vụ án và bản kết luận điều tra.
Trong trường hợp cần thiết, Viện trưởng Viện kiểm sát có thể gia hạn thời hạn quyết định việc truy tố nhưng không quá 10 ngày đối với tội phạm ít nghiêm trọng và tội phạm nghiêm trọng, không quá 15 ngày đối với tội phạm rất nghiêm trọng, không quá 30 ngày đối với tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.
1.4. Kết quả thực hiện:
a. Đối với khởi tố:
Sau khi hoàn thành các công việc trong quá trình khởi tố, cơ quan chức năng có thẩm quyền có thể đưa ra các quyết định sau đây:
- Quyết định khởi tố vụ án hình sự;
- Quyết định không khởi tố vụ án hình sự;
- Quyết định tạm đình chỉ giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố.
b. Đối với truy tố:
Khi tiến hành truy tố, Viện kiểm sát có thể đưa ra một trong các quyết định sau:
- Quyết định truy tố bị can trước Tòa án;
- Quyết định trả hồ sơ để yêu cầu điều tra bổ sung;
- Quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án; đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án.
Có thể thấy, khởi tố và truy tố là 02 giai đoạn độc lập trong quá trình tố tụng hình sự.
Ở mỗi giai đoạn, cơ quan chuyên trách sẽ thực hiện các nhiệm vụ khác nhau. Song, cả hai giai đoạn này đều có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ quá trình tố tụng hình sự được diễn ra một cách khách quan, đảm bảo xử lý nghiêm minh, đúng người đúng tội với hành vi vi phạm.
Hơn hết, đây cũng là một trong những công đoạn bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Khởi tố, truy tố giúp hoạt động tố tụng, truy cứu trách nhiệm hình sự diễn ra nghiêm minh, không bỏ sót tội phạm.
Có thể khẳng định, hai giai đoạn này giúp hoạt động điều tra, xử lý tội phạm đạt được hiệu quả cao nhất. Công tác quản lý Nhà nước của cơ quan Nhà nước đạt được kết quả tối ưu.
2. Mối quan hệ biện chứng giữa khởi tố và truy tố trong tố tụng hình sự:
Trong tố tụng hình sự, khởi tố, truy tố và giai đoạn xét xử không tồn tại như những giai đoạn tách biệt mà cấu thành một chỉnh thể thống nhất, vận động theo mối quan hệ biện chứng chặt chẽ. Mỗi giai đoạn có chức năng độc lập nhưng đồng thời bổ trợ, kiểm tra và chi phối lẫn nhau, bảo đảm toàn bộ quá trình tố tụng diễn ra đúng pháp luật, khách quan và công bằng.
a. Khởi tố – giai đoạn tiền đề pháp lý làm phát sinh toàn bộ quá trình tố tụng:
Khởi tố là điểm khởi đầu bắt buộc trong tố tụng hình sự. Chỉ khi có quyết định khởi tố vụ án, cơ quan điều tra mới có căn cứ tiến hành các biện pháp điều tra nhằm xác định sự thật khách quan của vụ việc. Khởi tố không chỉ xác nhận sự tồn tại của dấu hiệu tội phạm mà còn mở ra cơ chế pháp lý để Nhà nước sử dụng quyền lực tố tụng nhằm làm rõ hành vi phạm tội. Nếu không có khởi tố, mọi hoạt động điều tra, truy tố và xét xử đều không thể diễn ra hợp pháp.
b. Truy tố – giai đoạn cầu nối kiểm tra tính hợp pháp và đầy đủ của giai đoạn điều tra:
Truy tố là giai đoạn trung tâm, đóng vai trò “lọc” và kiểm tra lại toàn bộ kết quả điều tra. Viện kiểm sát, thông qua việc xem xét hồ sơ, đánh giá chứng cứ, quyết định có truy tố bị can ra trước Tòa án hay không. Quyết định truy tố vừa thể hiện quyền công tố của Nhà nước vừa là sự xác nhận rằng việc điều tra đã bảo đảm các yêu cầu về tính hợp pháp, tính khách quan và đủ căn cứ buộc tội. Như vậy, truy tố không chỉ nối tiếp khởi tố – điều tra mà còn là cơ sở pháp lý thiết yếu để chuyển vụ án sang giai đoạn xét xử.
c. Xét xử – giai đoạn quyết định hình phạt:
Xét xử là giai đoạn cuối cùng và có tính chất quyết định trong tố tụng hình sự. Tòa án, trên cơ sở tranh tụng công khai và xem xét toàn diện chứng cứ, lời khai, tài liệu… sẽ đưa ra phán quyết cuối cùng về tội danh và hình phạt (nếu có). Bản án của Tòa án có hiệu lực pháp luật, thể hiện quyền lực Nhà nước trong việc giải quyết tội phạm và bảo vệ công lý. Đây là giai đoạn mà mọi kết quả của khởi tố và truy tố được kiểm chứng một cách trực tiếp và nghiêm ngặt nhất.
3. Ý nghĩa của khởi tố và truy tố trong tố tụng hình sự:
3.1. Ý nghĩa của giai đoạn khởi tố:
Giai đoạn khởi tố có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Cụ thể:
- Khởi đầu quá trình điều tra: Quyết định khởi tố vụ án là căn cứ pháp lý để cơ quan điều tra tiến hành các hoạt động điều tra. Đây là bước xác nhận rằng vụ việc có dấu hiệu tội phạm và cần được xử lý theo thủ tục tố tụng hình sự.
- Bảo vệ trật tự xã hội: Thông qua việc khởi tố đúng thời điểm và đúng căn cứ, Nhà nước kịp thời ngăn chặn, xử lý hành vi nguy hiểm cho xã hội, góp phần giữ gìn an ninh trật tự và phòng ngừa tội phạm.
- Đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người bị hại: Việc khởi tố tạo cơ sở pháp lý để người bị hại được bảo vệ quyền lợi, yêu cầu bồi thường, tham gia tố tụng và yêu cầu làm rõ hành vi phạm tội đã xâm hại đến họ.
- Làm rõ thông tin, chứng cứ ban đầu: Khởi tố giúp cơ quan tiến hành tố tụng thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ ban đầu nhằm xác định đúng bản chất sự việc; từ đó quyết định có mở rộng điều tra hay đình chỉ vụ án.
3.2. Ý nghĩa của giai đoạn truy tố
Giai đoạn truy tố mang ý nghĩa quyết định trong việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với bị can. Cụ thể:
- Đưa vụ án sang giai đoạn xét xử: Quyết định truy tố xác định chính thức việc chuyển vụ án từ cơ quan điều tra sang Tòa án; đồng thời xác định tội danh, khung hình phạt và các tình tiết làm căn cứ cho việc xét xử.
- Thực hiện quyền công tố của Nhà nước: Truy tố thể hiện sự can thiệp của Nhà nước vào việc xử lý tội phạm thông qua Viện kiểm sát, bảo đảm pháp luật được áp dụng đúng đắn, khách quan và nghiêm minh.
- Bảo đảm quyền con người và quyền công dân: Bằng việc kiểm sát điều tra và quyết định truy tố dựa trên chứng cứ hợp pháp, Viện kiểm sát góp phần bảo đảm quyền của bị can, bị hại và các chủ thể khác được tôn trọng trong suốt quá trình tố tụng.
- Tăng cường hiệu quả phòng, chống tội phạm: Việc truy tố và đưa vụ án ra xét xử tạo hiệu ứng răn đe, cảnh báo trong xã hội; từ đó góp phần ngăn ngừa tội phạm và củng cố niềm tin của nhân dân vào pháp luật.
Như vậy: Cả 02 giai đoạn khởi tố và truy tố đều là các giai đoạn trọng yếu trong tố tụng hình sự, đảm bảo quá trình xử lý tội phạm được tiến hành có căn cứ, đúng pháp luật và kịp thời. Hai giai đoạn này góp phần bảo vệ trật tự xã hội, giữ vững công lý và bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân.
THAM KHẢO THÊM:
Tư vấn pháp luật qua Zalo
Liên hệ với Luật sư để được hỗ trợ:
