Soạn bài Trưa tha hương (Cánh diều Ngữ văn 7 trang 63)

1. Chuẩn bị:

1.1. Đọc trước tùy bút Trưa tha hương và tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Trần Cư:

Trần Cư, tên thật là Trần Ngọc Cư, sinh năm 1918 và mất năm 2002, là một trong những nhà văn nổi tiếng của Việt Nam. Ông đã để lại dấu ấn sâu đậm trong văn học Việt Nam thông qua những bài viết đặc sắc từ năm 1941. Sự sáng tạo và tài năng văn chương của ông đã tạo nên một di sản văn học phong phú, đa dạng và đầy cảm xúc.

Trần Cư không chỉ là một nhà văn mà còn là một nhà báo và nhà viết kịch. Những tác phẩm của ông luôn mang màu sắc văn chương tinh tế, đôi khi lại mang màu sắc của Tự lực văn đoàn – một phong trào văn học lớn của Việt Nam. Những câu chuyện và tác phẩm của Trần Cư đều chứa đựng cảm xúc sâu sắc về tất cả các khía cạnh trong cuộc sống của ông.

Điệu hát ru của miền Bắc là một trong những kho tàng âm nhạc truyền thống đặc biệt và quý giá trong văn hóa dân gian Việt Nam. Hát ru không chỉ là một loại hình âm nhạc mà còn là một nghệ thuật dân tộc đặc biệt. Giai điệu nhẹ nhàng, êm dịu và đơn giản của hát ru đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người dân miền Bắc.

Hát ru thường sử dụng những hình ảnh ẩn dụ để tả hình về con người và cuộc sống. Hình ảnh của con cò, con vạc và nhiều hình tượng khác đã trở thành biểu tượng đặc trưng cho hát ru. Những bài hát ru được truyền tai qua nhiều thế hệ, thường được hát bởi người bà, người mẹ, làm cho những giai điệu này trở nên thân quen và gợi lên những kỷ niệm đẹp về tuổi thơ và quê hương.

Điệu hát ru không chỉ làm ru con ngủ mà còn làm ru trái tim người nghe. Nó mang lại những cảm xúc sâu lắng, gợi nhớ về cội nguồn dân tộc và nơi chôn rau cắt rốn của mỗi người. Điệu hát ru đã trở thành một biểu tượng của văn hóa dân tộc Việt Nam, là một phần không thể thiếu trong danh sách di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

1.2. Tìm hiểu điệu hát ru của miền Bắc:

Hát ru của người Việt ở Bắc Bộ có nguồn gốc lịch sử lâu đời, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, ăn sâu vào tâm hồn người Việt. Đây là một phần quan trọng trong di sản văn hóa dân tộc, mang trong mình sự tươi đẹp và sự độc đáo của người Việt.

Buổi ban đầu, tiếng hát ru có tính chất phản xạ, bản năng của người mẹ dùng để ức chế giấc ngủ và thể hiện tình cảm mẹ con thiêng liêng. Nó tạo ra một không gian an lành, êm ái cho trẻ nhỏ và giúp trẻ dễ dàng chìm vào giấc ngủ. Tuy nhiên, với thời gian, tiếng hát ru trở thành một loại hình nghệ thuật truyền thống, trở thành một phần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa gia đình.

Hát ru không chỉ đơn thuần là một hình thức ca hát để ru ngủ mà còn mang trong mình giá trị văn hóa sâu sắc. Những bài hát ru ở Bắc Bộ thường có nội dung lời ca phong phú, truyền tải những hình ảnh và cảm xúc đa dạng. Từ những con vật quen thuộc như con cò, con vạc, con tôm, con mèo, con chuột… cho đến những hoạt động hàng ngày như làm ăn, đi chợ, hát ru thể hiện cuộc sống đời thường và những mối quan hệ giữa con người. Ngoài ra, các bài hát ru còn thể hiện tình yêu thiên nhiên, cảm xúc hồn nhiên của trẻ thơ.

Hát ru người Việt ở Bắc Bộ đã vượt khỏi phạm vi gia đình và trở thành một loại dân ca nằm trong hình thức thanh nhạc. Những giai điệu đặc trưng của hát ru đã trở thành biểu tượng văn hóa của người Việt Nam. Đây là một phần không thể thiếu trong các buổi lễ hội, gặp mặt gia đình hay các sự kiện văn hóa. Hát ru không chỉ là một sự giải trí mà còn là một sự kết nối giữa con người và văn hóa dân tộc.

Ngoài ra, còn có nhiều loại hình hát ru khác nhau được truyền từ đời này sang đời khác, truyền miệng qua các thế hệ người dân. Đó là những bài hát ru về cuộc sống đồng bằng sông Cửu Long, về cuộc sống của người dân các vùng miền, về cuộc sống của người dân nông thôn và thành thị. Mỗi loại hát ru đều có những đặc điểm riêng, mang đậm chất văn hóa của từng vùng miền, mang trong mình những giá trị văn hóa độc đáo.

Vì vậy, hát ru không chỉ là một hình thức ca hát mà còn là một phần quan trọng trong di sản văn hóa dân tộc, góp phần giữ gìn và phát triển văn hoá Việt Nam.

2. Đọc hiểu:

2.1. Chú ý tình huống, địa điểm, thời gian,…của câu chuyện: 

Câu chuyện diễn ra vào một buổi trưa lung linh nắng, tại Chúp, một ngôi làng nằm bên bờ sông Cửu Long Giang. Một ngày đẹp trời, tôi đã có cơ hội đến thăm nhà của một người bạn ở vùng Nam Kỳ. Nhà của anh ta nằm trong một không gian yên tĩnh và bình dị, nơi mà thời gian có vẻ chảy chậm và tâm hồn được thư thái.

Sau bữa cơm trưa, khi mọi người cùng nhau chuẩn bị đi nghỉ ngơi, âm thanh một giai điệu quen thuộc lan tỏa trong không gian. Đó là tiếng hát ru, một âm điệu mà ai đó đang hát để ru con ngủ. Tiếng hát ru mang theo những nốt nhạc êm dịu, nhẹ nhàng đến mức khiến tôi cảm thấy thư thái và dễ chịu.

Nghe tiếng hát ru, tôi nhớ về những kỷ niệm của tuổi thơ ở quê hương. Hình ảnh những làng tre xanh mướt trên ruộng lúa, những cô thôn nữ với khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm trèo ngày vào đám… Tất cả những khung cảnh cuộc sống thôn dã, đơn sơ và đầy thi vị trong quê hương đều hiện lên trong lòng tôi nhờ câu hát ấy.

Tiếng hát ru đã đưa tôi trở về với quê hương, nơi mà tôi đã trải qua những kỷ niệm đẹp và những giây phút hạnh phúc bên gia đình. Điều đặc biệt là tôi nhận ra rằng hạnh phúc không chỉ tồn tại ở những nơi xa xôi, mà nó cũng có thể tìm thấy ngay trong gia đình của chính mình.

2.2. Từ “nạo” trong câu: “Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn” diễn tả được điều gì?

Từ “nạo” trong câu: “Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn” diễn tả tiếng võng cọ vào tâm hồn, mang đến cảm giác da diết bồi hồi. Nó tạo nên một âm thanh nhẹ nhàng nhưng cũng đầy sức mạnh, như một điệu nhảy êm ái của những cánh hoa trong gió. Nó là một âm thanh đặc biệt, khiến con người cảm nhận được sự gần gũi và thư giãn. Điều này khiến ta nhớ đến những kỷ niệm xưa, những khoảnh khắc tình cảm và cảm xúc đáng nhớ trong cuộc sống.

2.3. Tại sao tiếng hát ru lại khiến nhân vật “tôi” nhớ nhà?

Tiếng hát ru khiến nhân vật “tôi” nhớ nhà vì nhân vật “tôi” có cảm giác như đã gặp linh hồn của đất nước. Âm thanh dịu dàng và êm ái của tiếng hát ru như là một lời thầm thì gửi gắm những kỷ niệm đẹp và tình yêu sâu sắc dành cho quê hương. Nhân vật “tôi” không thể không cảm nhận được sức mạnh và ý nghĩa của tiếng hát ru, một điều tạo nên sự kết nối mạnh mẽ giữa con người và đất nước.

2.4. Tiếng hát ru đã giúp “tôi” nhận ra điều gì?

Tiếng hát ru đã giúp “tôi” nhận ra rằng: “Thì ra tôi phải đi mất hàng ngàn cây số mới nhận thấy ở giữa gia đình người cái hạnh phúc hằng ngày vẫn có ở chính trong gia đình tôi.”

2.5. Chú ý địa điểm và thời gian được nói tới trong các câu hát ru:

Địa điểm được nói tới trong các câu hát ru: “nước non Cao Bằng”

Thời gian được nói tới trong các câu hát ru: “khi đi trúc mọc măng/ Khi về trúc đã cao bằng ngọn tre” => thời gian dài đằng đẵng

2.6. Nhân vật “tôi” thấy hình ảnh gì của quê hương qua tiếng hát ru?

Hình ảnh quê hương mà nhân vật “tôi” thấy qua tiếng hát ru là một bức tranh đầy màu sắc và hồn hậu. Tôi nhìn thấy những làng tre xanh tươi trên những ruộng lúa trải dài, với những cô gái thôn nữ đeo khăn mỏ quạ, tạo nên một cảnh tượng đầy dịu dàng và duyên dáng. Những đêm trăng thanh khiết, trai gái hát trống quân, tạo nên những giai điệu đầy sức sống và cùng nhau tạo nên nhịp điệu hòa quyện.

Ngoài đồng ruộng, trong thôn xóm, tôi cảm nhận được sự sống động và nhịp sống đơn giản nhưng đầy hấp dẫn. Những cảm xúc và trí tưởng tượng của tôi được kích thích bởi những hình ảnh đẹp của quê hương. Tôi nhìn thấy những buổi trèo ngày vào đám với những đám cưới, những buổi hòa nhạc vui tươi, và tất cả những khoảnh khắc đáng nhớ trong cuộc sống thôn quê.

Qua câu hát ru, tôi cảm nhận được sự tinh tế và tài hoa của người dân quê hương. Đồng thời, nó cũng là một lời tri ân, một cách để nhân vật “tôi” thể hiện lòng yêu quê hương và những người dân thân thương của mình. Câu hát ru mang đến cho tôi những kỷ niệm ngọt ngào và những cảm xúc sâu lắng về quê hương, là nơi tôi đã trải qua những ngày thơ ấu đáng nhớ.

Nhìn lại, câu hát ru không chỉ là một cách để hát ru em bé ngủ, mà còn là một biểu tượng của văn hóa và tình yêu quê hương. Nó là một phần không thể thiếu trong cuộc sống và di sản văn hóa của miền Bắc.

3. Câu hỏi cuối bài: 

3.1. Bài tuỳ bút Trưa tha hương viết về chuyện gì? Đề tài và bối cảnh của câu chuyện có gì đặc biệt?

Bài Trưa tha hương là một tác phẩm mang đậm màu sắc văn học tuỳ bút, nói lên những suy nghĩ và cảm xúc sâu lắng của tác giả về điệu hát ru, đặc biệt là nỗi lòng của những người xa xứ khi nghe tiếng hát ru của một người phụ nữ miền Bắc.

Truyện mở đầu với bối cảnh tại làng Chúp vào một buổi trưa nghỉ. Nhân vật chính đạp xe sang thăm Chúp, một vùng đất nằm bên kia bờ Cửu Long Giang. Sau bữa cơm trưa, mọi người trong gia đình bạn Nam Kỳ đã chuẩn bị đi nghỉ. Nhưng bỗng nhiên, từ bên trái, từ ngoài hiên rộng, tiếng võng đưa lên nghe thấy. Rồi một giọng cụ em nổi lên – giọng của một người con gái miền Bắc.

Qua câu chuyện, ta cảm nhận được sự tinh tế và tài hoa của người dân quê hương trong việc hát ru. Đồng thời, đó cũng là một lời tri ân, một cách để nhân vật “tôi” thể hiện lòng yêu quê hương và những người dân thân thương của mình. Câu hát ru mang đến cho tôi những kỷ niệm ngọt ngào và những cảm xúc sâu lắng về quê hương, là nơi tôi đã trải qua những ngày thơ ấu đáng nhớ.

Ngoài ra, câu hát ru không chỉ đơn thuần là một cách để hát ru em bé ngủ, mà còn là một biểu tượng của văn hóa và tình yêu quê hương. Nó là một phần không thể thiếu trong cuộc sống và di sản văn hóa của miền Bắc.

Tác giả đã sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc để miêu tả câu hát ru và những kỷ niệm về quê hương. Những làng tre xanh trên ruộng lúa, những cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm trèo ngày vào đám… Tất cả những hình ảnh này đều hiện lên trong lòng tôi khi nghe câu hát ru. Đó là những hình ảnh đẹp của quê hương, gần gũi, thơ mộng, đan cài với cảm xúc nhớ nhung và tự hào.

Bài Trưa tha hương không chỉ là một câu chuyện về câu hát ru, mà còn là một hành trình tâm hồn, một cách để ta kết nối với quê hương và tìm lại những kỷ niệm đáng nhớ. Đó là câu chuyện về sự thấu hiểu và tình yêu sâu đậm đối với đất nước và con người của nó.

3.2. Tiếng hát ru đã làm nhân vật “tôi” nhớ đến những gì?

Tiếng hát ru là một điệu nhạc truyền thống của miền Bắc, mang đậm nét văn hóa và tâm hồn dân tộc. Nó không chỉ là một cách để hát ru em bé ngủ, mà còn là một biểu tượng của tình yêu và lòng trung thành đối với quê hương. Khi nghe tiếng hát ru, “tôi” cảm nhận được sự tinh tế và tài hoa của người dân quê hương trong việc truyền đạt cảm xúc và thông điệp của mình.

Những câu hát ru đậm chất dân ca, đi cùng với những giai điệu trầm lắng và những giai điệu nhẹ nhàng, đã đánh thức trong “tôi” những kỷ niệm ngọt ngào và những cảm xúc sâu lắng về quê hương. Những hình ảnh của làng tre xanh trên ruộng lúa, cùng với các cô thôn nữ mặc khăn mỏ quạ, những đêm trăng trải gái hát trống quân hay những đêm trèo ngày vào đám, tất cả những cảnh đẹp và sinh động của quê hương hiện lên trong tâm trí “tôi”. Đó là những hình ảnh đậm chất văn hóa, gần gũi, thơ mộng và đan cài với cảm xúc nhớ nhung và tự hào.

Bài tuỳ bút “Trưa tha hương” không chỉ là một câu chuyện về tiếng hát ru, mà còn là một hành trình tâm hồn, một cách để “tôi” kết nối với quê hương và tìm lại những kỷ niệm đáng nhớ. Nó là một lời tri ân sâu sắc và một cách để “tôi” thể hiện lòng yêu quê hương và những người dân thân thương của mình. Nhờ tiếng hát ru, “tôi” cảm nhận được sự thấu hiểu và tình yêu sâu đậm đối với đất nước và con người của nó.

3.3. Dẫn ra một số câu văn, đoạn thể hiện rõ tình cảm xúc động và những suy nghĩ sâu lắng của tác giả khi nghe tiếng hát ru:

Tình cảm xúc động và những suy nghĩ sâu lắng của tác giả khi nghe tiếng hát ru được thể hiện rõ qua đoạn văn sau đây: “Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ. Và ngạc nhiên sao lại nằm ở đây, ở chốn rừng rú này. Thì ra tôi phải đi mất hàng ngàn cây số mới nhận thấy rằng ở giữa gia đình người, cái hạnh phúc hằng ngày vẫn hiện diện trong gia đình tôi.” Nghe tiếng hát ru làm cho “tôi” cảm thấy xúc động và nhớ nhà, đồng thời nhận ra một điều vô cùng có ý nghĩa, đó là “ở giữa gia đình người, cái hạnh phúc hằng ngày vẫn hiện diện trong gia đình tôi”.

3.4. Qua một số câu văn cụ thể trong văn bản, phân tích đặc điểm của tuỳ bút: ngôn ngữ rất giàu hình ảnh và cảm xúc:

Một hoặc hai câu văn nữa có thể được thêm vào để mở rộng ý tưởng và tạo sự sinh động hơn: Những hình ảnh của làng quê Bắc Bộ trong bài viết này đem đến một cảm giác gần gũi, như một cuộc sống đơn sơ nhưng đầy thi vị ngoài đồng ruộng và trong các thôn xóm. Từ những làng tre xanh mọc trên ruộng lúa, cho đến những cô thôn nữ mặc khăn mỏ quạ, và những đêm trăng rọi sáng khi gái trai hát trống quân, tất cả những cảnh đẹp và sinh động của quê hương đều lần lượt hiện về trong lòng tôi như những bức tranh sống động.

Nó làm cho tôi cảm nhận được văn hóa đặc trưng và tài hoa của người dân quê hương khi truyền đạt cảm xúc và thông điệp của mình qua những câu hát ru. Các câu hát ru này mang trong mình chất dân ca sâu sắc, đi cùng với giai điệu trầm lắng và nhẹ nhàng, và đã đánh thức trong tôi những kỷ niệm ngọt ngào và những cảm xúc sâu lắng về quê hương.

Đó là những hình ảnh đậm chất văn hóa, thơ mộng và đan cài với cảm xúc nhớ nhung và tự hào của nhân vật trong bài viết. Bài tuỳ bút “Trưa tha hương” không chỉ là một câu chuyện về tiếng hát ru, mà còn là một hành trình tâm hồn, một cách để kết nối với quê hương và tìm lại những kỷ niệm đáng nhớ. Nó là một lời tri ân sâu sắc và một cách để thể hiện lòng yêu quê hương và những người dân thân thương của mình.

3.5. Bài tuỳ bút cho em hiểu thêm được gì về điệu hát ru miền Bắc?

Trong điệu hát ru miền Bắc, chúng ta có thể thấy sự đa dạng và phong phú của văn hóa dân tộc. Điệu hát ru không chỉ đơn thuần là một cách để ru em bé ngủ mà còn là một biểu tượng của tình yêu và lòng trung thành đối với quê hương. Khi nghe tiếng hát ru, chúng ta có thể cảm nhận được sự tinh tế và tài hoa của người dân quê hương trong việc truyền đạt cảm xúc và thông điệp của mình.

Những câu hát ru đậm chất dân ca, đi cùng với những giai điệu trầm lắng và nhẹ nhàng, đã đánh thức trong chúng ta những kỷ niệm ngọt ngào và những cảm xúc sâu lắng về quê hương. Hình ảnh của làng tre xanh trên ruộng lúa, cùng với các cô thôn nữ mặc khăn mỏ quạ, những đêm trăng trải gái hát trống quân hay những đêm trèo ngày vào đám, tất cả những cảnh đẹp và sinh động của quê hương hiện lên trong tâm trí chúng ta. Đó là những hình ảnh đậm chất văn hóa, gần gũi, thơ mộng và đan cài với cảm xúc nhớ nhung và tự hào.

Bài tùy bút “Trưa tha hương” không chỉ là một câu chuyện về tiếng hát ru, mà còn là một hành trình tâm hồn, một cách để chúng ta kết nối với quê hương và tìm lại những kỷ niệm đáng nhớ. Nó là một lời tri ân sâu sắc và một cách để chúng ta thể hiện lòng yêu quê hương và những người dân thân thương của mình. Nhờ tiếng hát ru, chúng ta có thể cảm nhận được sự thấu hiểu và tình yêu sâu đậm đối với đất nước và con người của nó.

Điệu hát ru miền Bắc là một di sản văn hóa quý giá của dân tộc Việt Nam, nó không chỉ đơn thuần là một hình thức truyền đạt tình cảm mà còn là một kết nối tâm linh giữa con người và quê hương. Nó là một cách để chúng ta thể hiện sự tự hào và trân trọng văn hóa dân tộc, đồng thời ghi nhận và lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của miền Bắc. Điệu hát ru miền Bắc gắn kết mọi người trong một tình yêu chung với đất nước và những người dân thân thương, làm cho chúng ta cảm thấy tự hào và biết ơn vì có một quê hương tuyệt vời như thế.