Văn bản nói về những dòng hoài niệm của người con về những lần cùng mẹ về quê ngoại. Trong kí ức đẹp đẽ ấy, cứ mỗi độ xuân về mẹ lại dẫn đàn con về quê của mẹ, diễn tả được tâm trạng háo hức của người con mỗi lần cùng mẹ về quê ngoại.
Mục lục bài viết
1. Chuẩn bị soạn bài Đường về quê mẹ:
Yêu cầu (trang 47 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1):
– Đọc trước bài thơ Đường về quê mẹ và tìm hiểu thêm thông tin về nhà thơ Đoàn Văn Cừ.
– Đọc những cảm nhận của nhà phê bình Hoài Thanh dưới đây để hiểu thêm về thơ của tác giả Đoàn Văn Cừ:
“Những bức tranh trong thơ Đoàn Văn Cừ không phải chỉ đơn sơ vài nét như các bức tranh xưa của Á Đông. Bức tranh nào cũng đầy rẫy sự sống và rộn rịp những hình sắc tươi vui. Mỗi bức tranh là một thế giới linh hoạt. Người xem tranh hoa mắt vì những nét, những màu hình như rối rít cả lại; nhưng nhìn kĩ thì màu nào nét nào cũng ngộ nghĩnh vui vui.” (Thi nhân Việt Nam, Hoài Thanh – Hoài Châu).
Trả lời:
– Thông tin về nhà thơ Đoàn Văn Cừ:
+ Nhà thơ Đoàn Văn Cừ (1913 – 2004) quê gốc ở xã Nam Lợi, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định. Ông được bạn đọc biết đến từ những bài thơ viết về hội hè, đình đám, chợ tết nông thôn đăng trên báo Ngày nay của nhóm Tự lực văn đoàn. Ông vốn là một giáo viên tiểu học, hay làm thơ và đã từng có tập thơ Thôn ca in từ năm 1939.
+ Ông còn có các bút danh khác là Kẻ Sỹ, Cư sỹ Nam Hà, Cư Sỹ Sông Ngọc và ngoài thơ cũng sáng tác văn xuôi.
+ Từ năm 1948 đến 1952, ông phục vụ trong quân đội nhân dân Việt Nam.
+ Từ năm 1955, ông công tác ở Chi hội văn nghệ Liên khu II, sau đó công tác ở NXB Phổ thông. Đến tuổi nghỉ hưu ông về lại quê hương xã Trực Nội, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định vui với thú điền viên xưa cũ.
+ Ông viết không nhiều. Sau tập Thôn ca I (1939) ông có tập Thôn ca II (1960), NXB Văn học ấn hành. Năm 1979, Hội văn học nghệ thuật tỉnh Hà Nam Ninh cho in tập Dọc đường xuân tập hợp một số bài thơ của ông.
2. Đọc – hiểu tác phẩm Đường về quê mẹ:
* Nội dung chính: Văn bản nói về những dòng hoài niệm của người con về những lần cùng mẹ về quê ngoại. Trong kí ức đẹp đẽ ấy, cứ mỗi độ xuân về mẹ lại dẫn đàn con về quê của mẹ, diễn tả được tâm trạng vui mừng, háo hức của người con mỗi lần cùng mẹ về quê ngoại. Đồng thời còn thể hiện tình cảm yêu mến, niềm tự hào của con về vẻ xinh đẹp, nết na của mẹ.
* Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1 (trang 48 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Chú ý thời điểm và không gian khi mẹ đưa “tôi” về quê ngoại.
Trả lời:
– Mẹ đưa “tôi” về quê ngoại vào mỗi mùa xuân để nhận họ hàng.
Câu 2 (trang 48 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Ở các khổ 2, 4: Thiên nhiên và con người hiện lên như thế nào?
Trả lời:
– Nhân vật trữ tình “tôi” nhớ lại những hình ảnh gắn với làng quê đó: rạng đề, dòng sông uốn lượn ven đê, cồn xanh, bãi tía, đường làng, trời xanh, phơi xác lá bàng và cả những người xới cà, ngô bộn bề, đoàn người gánh khoai làng. Qua đó, ta thấy được thiên nhiên và con người hiện lên đầy vẻ mộc mạc, giản dị đến lạ nhưng cũng đầy thân thương, yên bình của một làng quê, mà khiến cho ai đi đâu cũng nhớ về.
Câu 3 (trang 48 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Ở các khổ 3, 5: Chú ý các hình ảnh tác giả khắc họa về người mẹ trên con đường về quê.
Trả lời:
– Các hình ảnh tác giả khắc họa về người mẹ trên con đường về quê: thúng cắp bên hông, nón đội đầu, khuyên vàng, áo thắm, áo the nâu, mắt sáng, môi hồng, má đỏ au, bóng u hay bóng người thôn nữ.
Câu 4 (trang 49 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Em hiểu nghĩa của từ ngữ “mang đi” trong dòng 20 là gì?
Trả lời:
– Có thể hiểu từ ngữ “mang đi” là che mất.
Câu 5 (trang 49 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Xác định thể thơ, vần và nhịp của bài thơ.
Trả lời:
– Thể thơ: thơ bảy chữ.
– Vần được gieo trong bài thơ: vần chân (ngần – thân, đê – bề, vàng – bàng, đầu – nâu, đồng – hồng, quen – quên).
– Nhịp thơ: 4/3.
* Trả lời câu hỏi cuối bài:
Câu 1 (trang 49 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Bài thơ là lời của ai? Nêu ấn tượng chung của em về tác phẩm.
Trả lời:
– Bài thơ là lời của nhân vật “tôi”.
– Ấn tượng của em: tái hiện những kí ức đẹp đẽ về khung cảnh thiên nhiên, con người khi về quê.
Câu 2 (trang 49 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Hãy chỉ ra bố cục của bài thơ và đặt tên cho từng phần.
Trả lời:
– Bố cục bài thơ: gồm 6 khổ thơ.
+ Khổ 1: không gian và thời gian khi “tôi” về quê.
+ Khổ 2, 4: bức tranh thiên nhiên và con người nơi làng quê.
+ Khổ 3, 5: hình ảnh người mẹ trên con đường về quê.
+ Khổ 6: những tâm tư, tình cảm của tác giả về nơi cội nguồn.
Câu 3 (trang 49 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Liệt kê các hình ảnh, chi tiết về thiên nhiên và con người trong bài thơ. Qua đó, hãy nêu nhận xét của em về màu sắc, đường nét của bức tranh thiên nhiên và vẻ đẹp tâm hồn của con người được thể hiện trong tác phẩm.
Trả lời:
– Những hình ảnh, chi tiết về thiên nhiên và con người trong bài thơ: rạng đề, dòng sông uốn lượn ven đê, cồn xanh, bãi tía, đường làng, trời xanh, phơi xác lá bàng và cả những người xới cà, ngô bộn bề, đoàn người gánh khoai làng.
– Nhận xét: ta thấy được những dòng hoài niệm của người con về những lần cùng mẹ về quê ngoại. Khung cảnh thiên nhiên mùa xuân thật đẹp với những rặng đề, dòng sông trắng, bãi tía, cồn xanh,… Cảnh vật vừa sinh động, tràn đầy sức sống, hiện lên như một bức tranh thôn quê với những màu sắc và đường nét được phối hài hòa. Con người nơi đây đang rộn ràng trong khung cảnh lao động quen thuộc: Người xới cà, ngô rộn cánh đồng. Khung cảnh đầy bình yên và ấm áp. Qua những cảm nhận của người con, quê ngoại là cả một vùng kí ức êm đềm và thơ mộng.
Câu 4 (trang 49 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Bài thơ đã diễn ra được tâm trạng và tình cảm gì của nhà thơ?
Trả lời:
– Bài thơ đã diễn tả được tâm trạng vui mừng, háo hức của nhà thơ mỗi lần cùng mẹ về quê ngoại. Qua đó, ta thấy được tình cảm gắn bó của tác giả đối với quê hương, và sự yêu mến, niềm tự hào của người con về vẻ xinh đẹp, đằm thắm của người mẹ.
Câu 5 (trang 49 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Em thích nhất hình ảnh, chi tiết nào trong bài thơ? Hãy tưởng tượng và miêu tả bằng lời hoặc vẽ lại bức tranh thể hiện chi tiết, hình ảnh đó.
Trả lời:
– Em thích nhất hình ảnh người mẹ – một người phụ nữ đẹp người, đẹp nết. Hình ảnh về người mẹ với khuyên vàng, yếm thắm, áo the nâu, mắt sáng, môi hồng, má đỏ,… vẫn in đậm trong tâm trí con, có lẽ bởi người mẹ xinh đẹp và đằm thằm nên khiến người con phải thốt lên ngỡ ngàng: Trông u chẳng khác thời con gái.
3. Tìm hiểu tác giả, tác phẩm:
3.1. Tác giả Đoàn Văn Cừ:
– Nhà thơ Đoàn Văn Cừ (1913 – 2004) quê gốc ở xã Nam Lợi, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định. Ông được bạn đọc biết đến từ những bài thơ viết về hội hè, đình đám, chợ tết nông thôn đăng trên báo Ngày nay của nhóm Tự lực văn đoàn. Ông vốn là một giáo viên tiểu học, hay làm thơ và đã từng có tập thơ Thôn ca in từ năm 1939.
– Ông còn có các bút danh khác là Kẻ Sỹ, Cư sỹ Nam Hà, Cư Sỹ Sông Ngọc và ngoài thơ cũng sáng tác văn xuôi.
– Từ năm 1948 đến 1952, ông phục vụ trong quân đội nhân dân Việt Nam.
– Từ năm 1955, ông công tác ở Chi hội văn nghệ Liên khu II, sau đó công tác ở NXB Phổ thông. Đến tuổi nghỉ hưu ông về lại quê hương xã Trực Nội, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định vui với thú điền viên xưa cũ.
– Ông viết không nhiều. Sau tập Thôn ca I (1939) ông có tập Thôn ca II (1960), NXB Văn học ấn hành. Năm 1979, Hội văn học nghệ thuật tỉnh Hà Nam Ninh cho in tập Dọc đường xuân tập hợp một số bài thơ của ông.
3.2. Tìm hiểu tác phẩm Đường về quê mẹ:
– Thể loại: Đường về quê mẹ thuộc thể loại: thơ bảy chữ.
– Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ “Đường về quê mẹ” được trích từ tập “Thơ Mới 1932 – 1945: Tác giả và tác phẩm”, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội, 2001.
– Phương thức biểu đạt: miêu tả, biểu cảm, PTBĐ chính: biểu cảm.
– Tóm tắt Đường về quê mẹ: Bài thơ Đường về quê mẹ tập trung khắc họa những suy tư, dòng hoài niệm của nhân vật “con” khi về quê cùng mẹ, mùa xuân đến, những cành hoa đâm chồi nảy lộc, mẹ lại dẫn con về quê ngoại thăm họ hàng, hình ảnh đẹp của con đường về quê, khung cảnh yên bình, khắc họa hình ảnh mẹ hiền lành, hình ảnh áo nâu và làm việc trên cánh đồng, một người phụ nữ Việt Nam tuyệt vời, ấy thế mà mỗi lần mẹ dẫn đàn con về quê, tác phẩm đã diễn tả một tâm trạng phấn khích, vui mừng của con mỗi lần về quê với mẹ. Người con đã thể hiện những yêu thương, tình cảm và sự tự hào vô cùng về người mẹ của mình.
Bố cục bài Đường về quê mẹ
+ Khổ 1: không gian và thời gian khi “tôi” về quê.
+ Khổ 2, 4: bức tranh thiên nhiên và con người nơi làng quê.
+ Khổ 3, 5: hình ảnh người mẹ trên con đường về quê.
+ Khổ 6: những tâm tư, tình cảm của tác giả về nơi cội nguồn.
– Giá trị nội dung: Văn bản nói về những dòng hoài niệm của người con về những lần cùng mẹ về quê ngoại. Trong kí ức đẹp đẽ ấy, cứ mỗi độ xuân về mẹ lại dẫn đàn con về quê của mẹ, diễn tả được tâm trạng vui mừng, háo hức của người con mỗi lần cùng mẹ về quê ngoại. Đồng thời còn thể hiện tình cảm yêu mến, niềm tự hào của con về vẻ xinh đẹp, nết na của mẹ.
– Giá trị nghệ thuật
+ Miêu tả các hình ảnh thiên nhiên và con người sinh động, tràn đầy sức sống, hiện lên một bức tranh thôn quê với những màu sắc và đường nét được phối hài hòa.
+ Ngôn từ giản dị, gần gũi với người đọc.
