Rủi ro mà các giao dịch không thể được thanh toán ảnh hưởng đến mọi loại tài sản và công cụ đòi hỏi một hệ thống chuyển giao từ bên này sang bên khác. Vậy rủi ro thanh toán là gì? Rủi ro thanh toán trong một số lĩnh vực như thế nào?
Mục lục bài viết
1. Rủi ro thanh toán là gì?
Rủi ro thanh toán là rủi ro mà việc thanh toán trong hệ thống chuyển nhượng không diễn ra như mong đợi. Nói chung, điều này xảy ra do một bên mặc định nghĩa vụ thanh toán bù trừ của mình đối với một hoặc nhiều đối tác. Như vậy, rủi ro thanh toán bao gồm cả rủi ro tín dụng và rủi ro thanh khoản. Điều khoản trước đây phát sinh khi một bên đối tác không thể đáp ứng nghĩa vụ đối với giá trị đầy đủ vào ngày đến hạn và sau đó vì nó mất khả năng thanh toán. Rủi ro thanh khoản đề cập đến rủi ro mà một đối tác sẽ không thanh toán đủ giá trị vào ngày đến hạn nhưng có thể làm như vậy vào một số thời điểm không xác định sau đó; khiến bên không nhận được khoản thanh toán dự kiến để tài trợ cho khoản thiếu hụt trong thời gian ngắn. Đôi khi một bên đối tác có thể giữ lại khoản thanh toán ngay cả khi bên đó không vỡ nợ (khiến bên ban đầu tranh giành tiền), do đó rủi ro thanh khoản có thể xuất hiện mà không kèm theo rủi ro tín dụng.
Một trong những cách tốt nhất để giảm thiểu rủi ro thanh toán là một hệ thống thanh toán an toàn và hiệu quả dựa trên các tiêu chuẩn và thông lệ được quốc tế chấp nhận. Để thúc đẩy các tiêu chuẩn như vậy, Ủy ban về các hệ thống thanh toán và quyết toán đã ban hành “Các nguyên tắc cốt lõi cho các hệ thống thanh toán quan trọng về mặt hệ thống” (1999). Bên cạnh 10 nguyên tắc cốt lõi, bài báo cũng nêu ra 4 trách nhiệm của các ngân hàng trung ương trong việc áp dụng các nguyên tắc này. (Xem ‘Netting và mất khả năng thanh toán’ ‘để thảo luận thêm về bài báo.)
Nhưng rủi ro là rủi ro nổi bật nhất trong giao dịch tiền tệ bởi vì thanh toán hàng ngày chảy trong thanh toán bù trừ ngoại hối thấp hơn mọi thứ khác. Trong lịch sử cũng vậy, những vấn đề lớn nhất trong các khu định cư đã xảy ra trong giao dịch tiền tệ. Ngân hàng Thanh toán Quốc tế ước tính rằng doanh thu trung bình hàng ngày của tiền tệ toàn cầu trong các hợp đồng giao ngay, giao ngay và hoán đổi ngoại hối là 1,230 tỷ đô la Mỹ. Vì mỗi giao dịch có thể liên quan đến hai hoặc nhiều khoản thanh toán, nên tổng thể các luồng thanh toán hàng ngày có khả năng cao bằng bội số của con số này, đặc biệt là vào các ngày hết hạn tiêu chuẩn. Đáng sợ hơn nữa, một báo cáo do Ủy ban Hệ thống Thanh toán và Giải quyết (CPSS) của các ngân hàng trung ương của các nước G-10 lập ra cho rằng mức rủi ro thanh toán ngoại hối tối đa của một ngân hàng có thể bằng, hoặc thậm chí vượt qua số tiền phải thu trong ba ngày ‘giá trị của các giao dịch, để tại bất kỳ thời điểm nào, số tiền rủi ro đối với ngay cả một đối tác duy nhất có thể vượt quá vốn của ngân hàng.
2. Rủi ro thanh toán trong các lĩnh vực:
– Ngoại hối
Một số lượng đáng kể các sáng kiến của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế về rủi ro thanh toán là về kinh doanh ngoại hối. Các báo cáo trước năm 1996 đã xem xét các tiêu chuẩn tối thiểu của các loại hệ thống thanh toán, quyết toán và chuyển tiền trong nước và xuyên biên giới; và cấu trúc giám sát cần thiết cho các hệ thống quốc tế đó. Họ cũng kiểm tra cách các ngân hàng trung ương có thể giúp giảm rủi ro thanh toán bằng cách phân tích những ưu điểm và nhược điểm của các chương trình thanh toán và quyết toán khác nhau mà các ngân hàng trung ương có thể cung cấp. Một khái niệm cơ bản của báo cáo Noel là chuyển phát đa tiền tệ so với thanh toán (đa DVP). Giao hàng so với thanh toán có nghĩa là chuyển giao cuối cùng của một tài sản xảy ra nếu và chỉ khi, chuyển giao cuối cùng của (các) tài sản khác xảy ra. Tài sản có thể là tài sản tiền tệ (chẳng hạn như ngoại hối), chứng khoán hoặc các công cụ tài chính khác. Do đó, một hệ thống DVP đa tiền tệ sẽ loại bỏ Herstatt hoặc rủi ro thanh toán chéo tiền tệ. Báo cáo xem xét các cách khác nhau mà các ngân hàng trung ương có thể giúp thiết lập hoặc hỗ trợ các hệ thống thanh toán DVP đa tiền tệ như kéo dài giờ hoạt động của hệ thống thanh toán trong nước, thiết lập các liên kết hoạt động xuyên biên giới giữa các hệ thống thanh toán trong nước hoặc các tài khoản đa tiền tệ và các phương tiện thanh toán được cung cấp bởi một ngân hàng trung ương.
– Thanh toán chứng khoán: Sự sụp đổ của năm ’87 đã khiến các nhà quản lý phải xem xét lại các thủ tục thanh toán chứng khoán nhằm giảm hoặc loại bỏ rủi ro chính. Điều này tương tự như rủi ro tiền tệ chéo trong thanh toán ngoại hối, tức là rủi ro người bán một chứng khoán có thể giao một chứng khoán nhưng không nhận được thanh toán, hoặc ngược lại. CPSS kết luận rằng cách tốt nhất để loại bỏ rủi ro chính là tạo ra các hệ thống chuyển phát so với thanh toán (DVP).
Ba loại hệ thống DVP chính đang được sử dụng ở các nước G-10 là:
Hệ thống giải quyết các hướng dẫn chuyển tiền cho cả chứng khoán và tiền trên cơ sở giao dịch (gộp), với việc chuyển giao cuối cùng (vô điều kiện) chứng khoán từ người bán sang người mua (giao hàng) xảy ra cùng lúc với chuyển tiền cuối cùng từ người mua cho người bán (thanh toán.)
Hệ thống giải quyết các hướng dẫn chuyển tiền trên cơ sở gộp với việc chuyển tiền cuối cùng của chứng khoán từ người bán sang người mua (giao hàng) xảy ra trong suốt chu trình xử lý, nhưng giải quyết các hướng dẫn chuyển tiền trên cơ sở thuần, với việc chuyển tiền cuối cùng từ người mua đến người bán (thanh toán) xảy ra vào cuối chu kỳ xử lý.
Hệ thống giải quyết các hướng dẫn chuyển tiền cho cả chứng khoán và quỹ trên cơ sở ròng, với việc chuyển tiền cuối cùng của cả chứng khoán và quỹ xảy ra vào cuối chu kỳ xử lý. Hàm ý của các hệ thống DVP và các lựa chọn thay thế của chúng được tìm thấy trong “Phân phối so với Thanh toán trong Hệ thống Thanh toán Chứng khoán (1992)”.
Báo cáo của DVP bị hạn chế vì nó chỉ kiểm tra các giao dịch thanh toán chứng khoán giữa hai người tham gia trực tiếp trong một hệ thống địa phương. Với việc giao dịch chứng khoán quốc tế đang gia tăng, CPSS đã quyết định xem xét những rủi ro khi thanh toán quốc tế. “Thanh toán chứng khoán xuyên biên giới (1995)” phân tích các kênh chính mà những người tham gia thị trường sử dụng. Đây là – đại lý địa phương, người giám sát toàn cầu, cơ quan lưu ký chứng khoán trung ương quốc tế (ICSD) và sử dụng liên kết song phương giữa các cơ sở lưu ký chứng khoán trung ương (CSD). Báo cáo chỉ ra những rủi ro khác nhau của từng thỏa thuận.
Báo cáo nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu các rủi ro lưu ký mà nó cho biết sẽ hiện hữu trong bất kỳ hệ thống xuyên biên giới nào nơi người tham gia nắm giữ chứng khoán của họ thông qua trung gian, một thông lệ tiêu chuẩn cho những người không cư trú đang cố gắng giải quyết các giao dịch xuyên biên giới. Ở một mức độ lớn hơn so với trường hợp thường xảy ra đối với các khu định cư trong nước, rủi ro trong các khu định cư xuyên biên giới tập trung ở các bên trung gian như vậy, đặc biệt là trong ICSD và các đại lý địa phương thay mặt cho các công ty chứng khoán quốc tế. Báo cáo kết luận rằng sự phức tạp của các mối quan hệ giữa nhiều bên trung gian đặt ra thách thức đối với việc giám sát thị trường trong nước và hệ thống thanh toán.
– Các sản phẩm phái sinh không kê đơn
Bản chất của các công cụ phái sinh có nghĩa là không có việc chuyển giao chứng khoán vật chất hoặc tiền gốc liên quan. Thay vào đó, họ yêu cầu thanh toán định kỳ trong suốt vòng đời của giao dịch, khi đáo hạn hoặc cả hai. Hầu hết tất cả các giao dịch phái sinh OTC đều được thực hiện qua điện thoại. Khi một giao dịch được thực hiện, nó sẽ được các bên đối tác xác nhận và thanh toán song phương. Các đại lý ở tất cả các quốc gia G-10 sử dụng các thỏa thuận chính (được sử dụng rộng rãi nhất là các thỏa thuận được phát triển bởi Hiệp hội Hoán đổi Nội bộ và Phái sinh [ISDA]) để thiết lập các điều khoản và điều kiện của các giao dịch phái sinh OTC. Các thỏa thuận chính quy định việc thực hiện nghĩa vụ thanh toán bằng cùng một loại tiền tệ vào cùng một ngày giá trị. Rủi ro đáng kể nhất mà các đại lý phái sinh OTC phải đối mặt là rủi ro tín dụng đối tác.
Ủy ban về Hệ thống thanh toán và quyết toán và Ủy ban thường trực đồng tiền chung Euro đã xuất bản một báo cáo, “Các công cụ phái sinh OTC: Thủ tục thanh toán và quản lý rủi ro đối tác” (1998) để cung cấp hiểu biết rõ ràng về các chính sách và thủ tục hiện có để lập hồ sơ, xử lý và thanh toán OTC các giao dịch. Báo cáo cũng xác định những điểm yếu trong quy trình giải quyết có thể làm trầm trọng thêm rủi ro đối tác.
Một điểm yếu đã được xác định (dựa trên các cuộc phỏng vấn với 30 đại lý hàng đầu) là sự tồn tại của các tồn đọng đáng kể của các thỏa thuận tổng thể chưa được ký kết và các xác nhận còn tồn đọng. Đối với hầu hết các đại lý, lượng công việc tồn đọng chiếm từ 5 đến 20% so với các đối tác của họ, nhưng đối với một số đối tác, lượng công việc tồn đọng cao tới 30%. Để giải quyết vấn đề này, hầu hết các đại lý đã có các thủ tục để theo dõi tồn đọng của các thỏa thuận tổng thể chưa được ký kết và ưu tiên các nỗ lực để giải quyết các công việc tồn đọng. Báo cáo cũng xem xét việc sử dụng tài sản thế chấp ngày càng tăng và tiềm năng sử dụng các công cụ thanh toán bù trừ để thanh toán các giao dịch phái sinh OTC.
