Rác thải sinh hoạt là gì? Có mấy loại rác thải và cách xử lý rác thải?

1. Rác thải sinh hoạt là gì?

Trước khi tìm hiểu khái niệm rác thải sinh hoạt, bạn cần hiểu được rác thải là gì? Rác thải là các loại chất thải phế liệu sau khi sử dụng thải ra môi trường bên ngoài. Rác thải được phân chia thành rác thải sinh hoạt, rác thải công nghiệp, rác thải công nghiệp và rác thải chăn nuôi. Ở bài viết này, chúng ta chỉ đi tìm hiểu khái niệm rác thải sinh hoạt.

Rác thải sinh hoạt là các chất rắn bị loại trong quá trình sống, sinh hoạt, sản xuất của con và động vật. Rác phát sinh từ các hộ gia đình, khu công cộng, khu bệnh viện, khu xử lý chất thải…Rác sinh hoạt do chính con người thải ra trong đời sống hàng ngày như bao nilon, thức ăn thừa, các loại vỏ trái cây hay những đồ vật hư hỏng , không thể sử dụng được.

2. Phân loại rác thải sinh hoạt:

Theo quy định về môi trường, Rác thải sinh hoạt có thể được phân thành 3 loại chính như sau:

– Rác hữu cơ: Rác thải hữu cơ là loại rác dễ phân hủy và có thể tái chế để đưa vào sử dụng cho việc chăm bón và làm thức ăn cho động vật. Như các loại hoa, lá cây, cỏ không được con người sử dụng sẽ trở thành rác thải trong môi trường.Nó có nguồn gốc từ phần bỏ đi của thực phẩm sau khi lấy đi phần chế biến được thức ăn cho con người; phần thực phẩm thừa hoặc hư hỏng không thể sử dụng cho con người;

– Rác tái chế: Rác thải tái chế là loại rác khó phân hủy nhưng có thể đưa vào tái chế để được sử dụng nhằm mục đích phục vụ cho con người. Ví dụ như các loại giấy thải, các loại chai lọ/ hộp/ vỏ lon thực phẩm bỏ đi,…

– Rác vô cơ: Rác thải vô cơ là những loại rác không thể sử dụng được nữa cũng không thể tái chế được mà chỉ có thể đem đi xử lý bằng cách mang ra các khu chôn lấp rác thải. Nó bắt nguồn từ các loại vật liệu xây dựng không thể sử dụng hoặc đã qua sử dụng và bị bỏ đi: gồm các loại bao bì dùng để  bọc bên ngoài hộp/ chai thực phẩm; các loại túi nilong, bịch đựng, hộp chứa được bỏ đi sau khi con người dùng đựng thực phẩm và một số loại vật dụng/ thiết bị trong đời sống hàng ngày của con người.

3. Tác hại của rác thải sinh hoạt:

Bên cạnh khái niệm rác thải sinh hoạt là gì thì tác hại của chúng cũng đang trở thành vấn đề nhức nhối hiện nay. Rác thải sinh hoạt có ảnh hưởng tới nhiều mặt của môi trường, là một trong những nguyên nhân chính gây và làm ra tăng tình trạng ô nhiễm môi trường.

Ảnh hưởng đến môi trường nước

Những loại chất thải sinh hoạt có ảnh hưởng đến đời sống của các loài động vật trong nước khiến hệ sinh thái đa dạng của sông ngòi và biển đang dần mất đi. Đặc biệt nước ta là quốc gia giáp biển và có hệ thống sông dày đặc, một bộ phận người  dân sống nhờ vào việc đánh bắt thủy, hải sản hay nuôi tôm, cá trên cá vùng nước ngọt cũng ngày càng cạn kiệt, cá tôm chết hàng loạt ở các đập vì môi trường nước bị ô nhiễm.

Ảnh hưởng đến môi trường không khí

Không chỉ ảnh hưởng tới môi trường nước, rác thải sinh hoạt- cùng với chất thải công nghiệp, là nguyên nhân khiến tình trạng ô nhiễm không khí. Quá trình xử lý đốt rác thải sinh hoạt và thải khói trực tiếp ra môi trường khiến không khí của những khu vực xung quanh bị ô nhiễm trầm trọng. Bên cạnh đó, các khu dân cư gần bãi tập kết rác cũng bị ảnh hưởng bởi mùi hôi thối của rác chưa được xử lý.

Ảnh hưởng đến môi trường đất

Trong thành phần rác thải có chứa nhiều chất độc, khi rác thải được đưa vào môi trường và không được xử lý khoa học thì những chất độc xâm nhập vào đất sẽ tiêu diệt nhiều loài sinh vật có ích cho đất như: giun, vi sinh vật, nhiều loài động vật không xương sống, ếch nhái,…Điều này cũng làm cho môi trường đất bị giảm tính đa dạng sinh học và phát sinh nhiều sâu bọ phá hoại cây trồng.

Rác thải sinh hoạt khi được chôn xuống đất sẽ gây thoái hóa đất và giảm đa dạng sinh học

Đặc biệt hiện nay , túi ni lông được sử dụng phổ biến trong sinh hoạt và đời sống, chúng cần tới 50 – 60 năm mới phân hủy trong đất. Yếu tố này tạo thành các bức tường ngăn cách trong đất hạn chế mạnh quá trình phân hủy, tổng hợp các chất dinh dưỡng, làm cho đất giảm độ phì nhiêu, đất bị chua và năng suất cây trồng giảm sút.

Ảnh hưởng đến cảnh quan

Không chỉ gây ảnh hưởng đến môi trường, rác thải sinh hoạt cũng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cảnh quan.  Việc vứt bừa bãi, chất động lộn xộn, không thu gom, vận chuyển đến nơi xử lý,…để lại những hình ảnh làm ảnh hưởng rất đến vẻ mỹ quan.

Rác thải sinh hoạt cũng là nguồn dịch bệnh

Những  công cộng là những nguồn mang dịch bệnh. Kết quả nghiên cứu cho thấy: Trong các bãi rác, vi khuẩn thương hàn có thể tồn tại trong 15 ngày, vi khuẩn lỵ là 40 ngày, trứng giun đũa là 300 ngày. Những vi trùng gây bệnh thực sự phát huy tác dụng khi có các vật chủ trung gian gây bệnh tồn tại trong các bãi rác như những ổ chứa chuột, ruồi, muỗi,…

Và nhiều loại ký sinh trùng gây bệnh cho người và gia súc, một số bệnh điển hình do các trung gian truyền bệnh như: chuột truyền bệnh dịch hạch, bệnh sốt vàng da do xoắn trùng, ruồi, gián truyền bệnh đường tiêu hoá, muỗi truyền bệnh sốt rét, sốt xuất huyết,…

4. Quy trình xử lý rác thải sinh hoạt và các phương pháp xử lý rác thải sinh hoạt:

Việc thu gom rác thải sinh hoạt và xử lý rác thải thường áp dụng theo quy định của bộ tài nguyên môi trường, nhưng mỗi cơ sở thường áp dụng phương pháp xử lý rác thải khác nhau. Dưới đây là các phương pháp xử lý rác thải cơ bản như sau:

Quy trình xử lý rác thải sinh hoạt trải qua 4 bước

Bước 1: Tiến hành thu gom tận nơi.

Bước 2: Phân loại chất thải rắn và các loại chất thải khác.

Bước 3: Vận chuyển chất thải sinh hoạt đến điểm tập trung để rửa sạch hoặc đem đi ép cục.

Bước 4: Xử lý chất thải theo quy chuẩn, tái chế rác thải sinh hoạt.

Chế biến rác thải thành phân compost:

Chế biến rác hữu cơ dễ phân hủy thành phân compost để dùng trong nông nghiệp.

Quy mô chế biến tập trung: Rác được đem đi phân loại, rác hữu cơ dễ phân hủy được tách ly, nghiền, ủ hiếu khí để tạo ra phân vi sinh. Việc thành lập nhà máy chế biến phân compost cần vốn đầu tư lớn, chi phí vận cũng hành tương đối cao.

Quy mô hộ gia đình: Rác hữu cơ rất dễ phân hủy thường được phân loại riêng và ủ thành phân compost ngay trong sân vườn.
Phân compost là loại chất mùn ổn định thu được từ quá trình phân hủy các chất hữu cơ, không lôi kéo các côn trùng, không chứa các mầm bệnh, có thể được lưu trữ an toàn và có lợi cho sự phát triển của cây trồng. Phân hữu cơ rất cần cho cây trồng, vừa duy trì độ phì cho đất, nó vừa cung cấp chất dinh dưỡng cho cây.

Chôn lấp hợp vệ sinh:

Rác thải được rải thành từng lớp dưới hố, đầm nén để giảm thể tích và phủ đất lên (phun hóa chất để tăng hiệu quả xử lý nhanh và hạn chế côn trùng) với sơ đồ quy trình như sau:

Đây công nghệ đơn giản nhất và chi phí thấp, phù hợp với các nước nghèo và đang phát triển nhưng lại tốn diện tích đất rất lớn.

Bãi chôn lấp rác thải phải là nơi hợp vệ sinh có lắp đặt hệ thống thu khí, hệ thống thu gom và xử lý nước rỉ rác tốt. Nếu việc này không tốt sẽ dẫn tới ô nhiềm nguồn nước và đất nơi chôn rác.

Thiêu đốt:

Quá trình dùng nhiệt độ cao  từ 1.000 đến 1.100 độ C để phân hủy rác. Ưu điểm nổi bật của phương pháp này là làm giảm đáng kể thể tích của chất thải phải chôn lấp (xỉ, tro). Tuy nhiên, chi phí đầu tư và vận hành nhà máy đốt rác khá cao, phù hợp với các nước tiên tiến, phát triển. Nhưng cũng gây ra ô nhiễm không khí về lâu dài.

Tại các nước phát triển việc đốt rác giúp phát điện để biến rác thành nhiên liệu có ích. Một số tỉnh thành ở nước ta cũng đã áp dụng phương pháp đốt nhưng chủ yếu là để xử lý rác thải nguy hại.

Hiện tại các thành phố lớn ở nước ta việc người dân được tuyên truyền và hiểu được nguyên nhân gây ô nhiễm rác thải sinh hoạt nên họ thường kí hợp đồng rác thải sinh hoạt theo kế hoạch thu gom rác thải sinh hoạt của địa phương đề ra.

5. Quy định về phân loại rác thải sinh hoạt:

Theo quyết định 44/2018/QĐ-UBND về việc ban hành quy định phân loại chất thải sinh hoạt (đã có hiệu lực từ ngày 24/11/2018) đã nêu rõ: Các hộ gia đình, chủ nguồn chất thải phải thực hiện phân loại rác tại nguồn trước khi chuyển cho đơn vị thu gom, vận chuyển. Quy định này đã góp phần nào tạo thêm áp lực vào một số bộ phận người dân ý thức kém, không có ý thức phân loại rác sinh hoạt từ nguồn.

* Vì sao cần phải phân loại rác thải sinh hoạt

Số lượng rác thải sinh hoạt ngày một nhiều hơn, trong khi các bãi rác xử lý rác thải và các công ty vệ sinh với chức năng xử lý rác thải luôn trong tình trạng quá tải. Do vậy, giải pháp có thể thực hiện bây giờ chính là phải nâng cao ý thức trong việc phân loại rác thải sinh hoạt: tại gia đình, từ đó góp phần giảm áp lực cho các bãi rác.

Việc xử lý rác thải sinh hoạt luôn là một vấn đề khách quan và rất cần thiết trong mọi hoạt động sinh hoạt và quá trình sản xuất kinh doanh của con người. Nó sẽ làm giảm nguy cơ gây ô nhiễm môi trường và hạn chế tối đa các chất thải tồn đọng từ việc sinh hoạt và sản xuất của con người. Vì thế mà tại sao mỗi hộ gia đình nên tự xử lý rác thải sinh hoạt.

Với thói quen của nhiều người dân tại Việt Nam chính là bỏ chung tất cả các loại rác sinh hoạt bao gồm thực phẩm thừa, vật tư hư hỏng,.… Rác thải sinh hoạt hiện nay vẫn chưa được các gia đình quan tâm đúng mức, hầu hết mọi người đều quan niệm cái gì không xài được thì cứ vứt đi. Tâm lý người dân cho rằng, việc phân loại rác là do đơn vị quản lý rác thải thực hiện., rác thải đều bị bỏ chung trong một thùng rác mà không cần biết trong số chất thải sinh hoạt hàng ngày có loại có thể đưa vào tái chế và sẽ phục vụ cho cuộc sống con người.

Vì thế số lượng rác thải khổng lồ từ các công ty môi trường thu gom hàng ngày dẫn đến việc phân loại ngày càng khó khăn hơn, gây quá tải. Vì vậy, công tác phân loại rác thải sinh hoạt tại nguồn là việc làm hết sức cần thiết hiện nay

6. Mức xử phạt đối với hành vi vứt rác thải bừa bãi:

Căn cứ theo khoản 5 Điều 6 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020:

Điều 7. Những hành vi bị cấm

Thải chất thải chưa được xử lý đạt quy chuẩn kỹ thuật môi trường; các chất độc, chất phóng xạ và chất nguy hại khác vào đất, nguồn nước và không khí.

Theo khoản 12 Điều 3 của Luật này có giải thích:

Điều 3. Giải thích từ ngữ

Chất thải là vật chất được thải ra từ sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc hoạt động khác

Như vậy, có thể thấy rằng việc vứt rác thải bừa bãi chính là hành vi thải chất thải ra môi trường bị cấm theo quy định của pháp luật hiện hành.

Xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi vứt rác bừa bãi

Theo Điều 25 Nghị định 45/2022/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường nơi công cộng, khu đô thị, khu dân cư; vận chuyển nguyên liệu, vật liệu, hàng hóa gây ô nhiễm môi trường như sau:

– Phạt cảnh cáo đối với hành vi không niêm yết quy định về giữ gìn vệ sinh môi trường ở nơi công cộng.

– Hành vi thu gom, thải rác thải trái quy định về bảo vệ môi trường bị xử phạt như sau:

+ Phạt tiền từ 100.000 đồng đến 150.000 đồng đối với hành vi vứt, thải, bỏ đầu, mẩu, tàn thuốc lá không đúng nơi quy định tại khu chung cư, thương mại, dịch vụ hoặc nơi công cộng;

+ Phạt tiền từ 150.000 đồng đến 250.000 đồng đối với hành vi vệ sinh cá nhân (tiểu tiện, đại tiện) không đúng nơi quy định tại khu chung cư, thương mại, dịch vụ hoặc nơi công cộng;

+ Phạt tiền từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng đối với hành vi vứt, thải, bỏ rác thải, đổ nước thải không đúng nơi quy định tại khu chung cư, thương mại, dịch vụ hoặc nơi công cộng, trừ vi phạm quy định tại điểm d khoản 2 Điều 25 Nghị định 45/2022/NĐ-CP;

+ Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 2.000.000 đồng đối với hành vi vứt, thải, bỏ rác thải trên vỉa hè, lòng đường hoặc vào hệ thống thoát nước thải đô thị hoặc hệ thống thoát nước mặt; đổ nước thải không đúng quy định trên vỉa hè, lòng đường phố; thải bỏ chất thải nhựa phát sinh từ sinh hoạt vào ao hồ, kênh rạch, sông, suối, biển.

+ Phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 4.000.000 đồng đối với hành vi vận chuyển nguyên liệu, vật liệu không che chắn hoặc để rơi vãi ra môi trường trong khi tham gia giao thông.

– Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng đối với hành vi không sử dụng thiết bị, phương tiện chuyên dụng trong quá trình vận chuyển vật liệu, hàng hóa làm rò rỉ, phát tán ra môi trường.

– Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hoạt động quản lý công viên, khu vui chơi, giải trí, lễ hội, khu du lịch, chợ, nhà ga, bến xe, bến tàu, bến cảng, bến phà và khu vực công cộng khác có một trong các hành vi sau đây:

+ Không có đủ công trình vệ sinh công cộng, phương tiện, thiết bị thu gom chất thải đáp ứng yêu cầu giữ gìn vệ sinh môi trường theo quy định;

+ Không thu gom chất thải trong phạm vi quản lý theo quy định;

+ Không bố trí nhân lực thu gom chất thải, làm vệ sinh môi trường trong phạm vi quản lý; không có cán bộ, tổ hoặc đội bảo vệ môi trường để kiểm tra, giám sát theo quy định.

– Phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng đối với chủ đầu tư xây dựng khu đô thị, khu dân cư tập trung có hành vi vi phạm về bảo vệ môi trường sau đây:

+ Không có mạng lưới thoát nước mưa, nước thải riêng biệt; không có công trình vệ sinh nơi công cộng đáp ứng yêu cầu về bảo vệ môi trường;

+ Không có hệ thống thu gom, xử lý nước thải đồng bộ, phù hợp với quy hoạch đã được phê duyệt;

+ Không có thiết bị, phương tiện, địa điểm để phân loại tại nguồn, thu gom, lưu giữ chất thải rắn sinh hoạt phù hợp với lượng, loại chất thải phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân trong khu dân cư tập trung;

+ Không đảm bảo diện tích cây xanh, mặt nước, không gian thoáng trong khu đô thị, khu dân cư tập trung theo quy định.

Căn cứ pháp lý sử dụng trong bài viết:

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.

Nghị định 45/2022/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường nơi công cộng, khu đô thị, khu dân cư; vận chuyển nguyên liệu, vật liệu, hàng hóa gây ô nhiễm môi trường