Quy định phòng vệ chính đáng trong Bộ luật hình sự Canada

Ở phương Tây, bao gồm các quốc gia Châu Âu và Bắc Mỹ, có hai thệ thống pháp luật chính là hệ thống pháp luật Dân luật (Luật La Mã) và Thông luật (Luật án lệ). Trong đó chủ yếu các quốc gia đều sử dụng Dân luật, một số ít quốc gia sử dụng Thông luật, điển hình gồm có Canada, Hoa Kỳ và Vương Quốc Anh. Do đó, nếu so sánh với pháp luật theo hệ thống pháp luật của Châu Âu lục địa, pháp luật Canada nói chung và pháp luật hình sự Canada nói riêng có nhiều điểm khác biệt. Đối với chế định phòng vệ chính đáng cũng vậy, cách tiếp cận cũng như việc áp dụng thực tế về phòng vệ chính đáng trong pháp luật Canada có nhiều điểm giống nhưng cũng có nhiều điểm rất khác đáng để học hỏi khi so sánh với pháp luật Việt Nam (cũng áp dụng hệ thống pháp luật Dân luật). 

Phòng vệ chính đáng trên thế giới đều được hiểu chung là việc một người dùng vũ lực nhằm bảo vệ tính mạng, sức khỏe của mình hoặc của người khác, bảo vệ tài sản hoặc một lợi ích khác trước một sự xâm hại hoặc đe dọa xâm hại. Hành vi dùng vũ lực trong trường hợp phòng vệ chính đáng không bị coi là tội phạm hoặc được loại trừ trách nhiệm hình sự. Với cách hiểu như vậy, luật hình sự từ trước đến nay quy định hai trường hợp là phòng vệ chính đáng, bao gồm phòng vệ để bảo vệ tính mạng, sức khỏe và phòng vệ để bảo vệ tài sản (defence of person and defence of property). 

Mặc dù vậy, nghiên cứu pháp luật hình sự Canada đã cho thấy một sự khác biệt đáng kể. Luật hình sự Canada cho rằng hành vi dùng vũ lực để giúp người thi hành công vụ cũng được xem là phòng vệ chính đáng. Do đó, phòng vệ chính đáng theo pháp luật Canada sẽ có ba hành vi, đó là: (1) phòng vệ để bảo vệ tính mạng, sức khỏe; (2) phòng vệ để bảo vệ tài sản; và (3) phòng vệ trong khi giúp người thi hành công vụ. 

Hành vi phòng vệ chính đáng ở Canada cũng như các quốc gia khác trên thế giới đều phải là một hành vi chống trả một cách “hợp lý” với hành vi vi phạm pháp luật của người khác. Pháp luật Canada đưa ra một “hệ thống tiêu chuẩn” để kiểm tra tính “hợp lý” của hành vi chống trả. Để tính hợp lý được thể hiện đầy đủ trong hành vi phòng vệ chính đáng, cần phải chứng minh được khi đó người phòng vệ đang rơi vào tình trạng nguy hiểm hoặc sự nguy hiểm đang đe dọa diễn ra ngay tức khắc. Thậm chí, người phòng vệ đã cố gắng tìm hết cách để “rút lui” (retreat) trước khi chống trả lại hành vi phạm tội, người phòng vệ còn phải thuyết phục tòa án ở hai vấn đề (mang tính chủ quan): (1) bị cáo có cơ sở hợp lý tin rằng trong tình huống đó, nguy hiểm đến tính mạng, sức khỏe sẽ diễn ra tức khắc; (2) sự chống trả đối với nguồn nguy hiểm đó là hợp lý, không phải là hành vi vượt quá. Việc chứng minh như vậy thật sự không dễ, bởi việc xác định của người phòng vệ là một chuyện, việc chứng minh được điều đó để thuyết phục thẩm phán lại càng khó hơn, vì mỗi người lại nhận thức khác nhau về cùng một hành vi, thậm chí các thẩm phán cũng có những quan điểm khác nhau. Do đó, cần thiết phải có một chuẩn mực chung quy định về tính hợp lý của hành vi phòng vệ. Các nhà khoa học luật hình sự Canada đã xây dựng một khái niệm gọi là “người hợp lý (reasonable man) để đáp ứng nhu cầu này. “Người hợp lý” là người mà khi thực hiện hành vi chống trả trong những trường hợp cụ thể được cho là hợp lý, bất cứ ai trong trường hợp đó thực hiện hành 

vi chống trả cũng đều được coi là hợp lý và ngược lại. 

Tiêu chuẩn kiểm tra tính hợp lý đối với phòng vệ chính đáng theo luật hình sự Canada dựa trên 4 cơ sở, cụ thể như sau: 

– Việc sử dụng vũ lực để chống trả có thực sự cần thiết không? 

Để xác định cơ sở này, Ted Truscott cho rằng chúng ta có thể trả lời một số câu hỏi phụ: Anh đã cố gắng xin lỗi khi còn thời gian? Anh đã cố gắng bỏ chạy khi có thể? Anh đã làm mọi cách để tránh xảy ra dùng vũ lực? 

– Vũ lực được dùng có hợp lý nhằm ngăn chặn nguồn tấn công? 

Anh có thể dùng vũ lực một cách ngang bằng với hành vi tấn công hoặc cao hơn một chút nhưng không bị xem là quá đáng. Chẳng hạn, khi anh bị đấm, khi đó 

anh tin rằng, việc chìa vũ khí ra để kẻ tấn công sợ, thì anh có thể làm, và anh cũng có thể bắt đầu chống trả miễn sao nhằm ngăn chặn sự tấn công đó. 

– Thương tích gây ra cho kẻ tấn công có thích đáng (appropriate) để ngăn chặn sự tấn công? 

– Anh có cố ý trả thù kẻ tấn công khi hành vi tấn công đã chấm dứt? 

Hành vi dùng vũ lực sau khi hành vi tấn công đã chấm dứt không được xem là hành vi phòng vệ. 

Chế định phòng vệ chính đáng trong Luật hình sự Canada đã được sửa đổi, bổ sung vào lần sửa đổi ngày 11/03/2013, đã rút gọn nhiều nội dung so với các quy định cũ. Canada theo hình thức hệ thống pháp luật án lệ, là hệ thống pháp luật phụ thuộc nhiều vào các án lệ chứ không phụ thuộc nhiều vào các văn bản quy phạm pháp luật, do đó Luật hình sự của Canada sửa đổi rất nhiều lần, mỗi lần lại sửa đổi một phần nhỏ. Đến lần sửa đổi ngày 11/03/2013, chế định phòng vệ chính đáng được sửa đổi, thay thế cho những quy định của lần sửa đổi ngày 01/01/2003. Những quy định mới là những thay đổi mang tính chất rút gọn, khiến những quy định về phòng vệ chính đáng không còn dài dòng, trùng lặp. Tuy nhiên, những án lệ đã được công bố áp dụng đối với cả những quy định cũ và quy định mới, do đó, trong phần phân tích này tác giả sẽ sử dụng cả các quy định từ lần sửa đổi năm 2003 và lần sửa đổi năm 2013 của BLHS Canada, sau đây gọi tắt là BLHS Canada năm 2003 và BLHS Canada năm 2013. 

Các trường hợp phòng vệ chính đáng trong pháp luật hình sự Canada được quy định tại Tiết 27, Tiết 34 đến Tiết 42 BLHS Canada năm 2003, sau này là Tiết 25, Tiết 34, 35 BLHS Canada năm 2013, bao gồm đầy đủ các trường hợp là Phòng vệ để bảo vệ tính mạng, sức khỏe của mình hoặc của người khác; Phòng vệ để bảo vệ tài sản và Giúp đỡ người thi hành công vụ [34], [69]. Các ví dụ dưới đây đều được lấy trong các Án lệ được áp dụng rộng rãi tại Canada. 

1. Phòng vệ để bảo vệ tính mạng, sức khỏe của mình hoặc của người khác (defence of self and others): 

Xem xét vấn đề này trên cơ sở các quy định và án lệ của BLHS Canada năm 2003, có thể xác định các nội dung chính và một số vấn đề phát sinh như sau: 

1.1. Phòng vệ để bảo vệ tính mạng, sức khỏe của mình

a. Phòng vệ đối với hành vi tấn công vô cớ 

Tiết 34 BLHS Canada 2003 quy định phòng vệ trong trường hợp chống trả một hành vi tấn công vô cớ (unprovoked assault). Tiết này quy định cụ thể như sau: 

(1) Người nào bị tấn công trái pháp luật một cách vô cớ thì có quyền dùng vũ lực để đẩy lùi sự tấn công đó nếu việc dùng vũ lực không cố ý gây ra cái chết hoặc gây thương tích nặng cho kẻ tấn công và hành vi dùng vũ lực là cần thiết để bảo vệ tính mạng, sức khỏe của mình. (2)Người nào bị tấn công một cách trái pháp luật và đã gây ra cái chết hoặc gây thương tích nặng trong việc đẩy lùi hành vi tấn công sẽ được xem là hợp pháp nếu: (a)anh ta thực hiện hành vi đó với ý thức rằng hành vi tấn công sẽ giết chết hoặc gây thương tích nặng cho anh ta nếu không được ngăn chặn; và (b)anh ta có đủ cơ sở tin rằng không thể còn cách nào khác ngoài hành vi đó nhằm bảo vệ mình khỏi bị giết hoặc bị gây thương tích nặng. 

Một người có thể sử dụng vũ lực khi vô cớ bị tấn công trái pháp luật và hành vị vũ lực đó không quá mức cần thiết một cách rõ ràng và không có ý gây ra cái chết hoặc bị thương nặng cho người tấn công. 

Tuy nhiên, điều luật cũng đã đưa ra trường hợp người tấn công bị chết do hành vi chống trả, nhưng hành vi chống trả được xem là cần thiết và hậu quả chết người không phải do anh ta cố ý thì vẫn được xem là phòng vệ chính đáng. 

Có thể tìm thấy nội dung này khi Tòa án xét xử trường hợp của Setrum (vụ án của R đối với Setrum, 1975). Tháng 01 năm 1975, tại Cronach, Sask, Canada, ông Larry Setrum đang uống rượu cùng mấy người bạn trong nhà của Harold White. Setrum cãi cọ với Wesley Petreman, nhưng White khuyên không nên đánh nhau trong nhà. Sau đó, Petreman rủ Setrum ra ngoài. Setrum theo ra dù không biết Petremạn muốn mình ra làm gì. Setrum kể rằng khi đó Petreman bắt đầu chửi và đánh mình. Setrum chống trả, đánh Petreman té bên cạnh chiếc xe tải, và sau đó Setrum bỏ đi. Petreman chết do nguyên nhân của cuộc đánh nhau ấy.

Setrum bị kết tội ngộ sát (manslaughter) vì đã đồng ý đánh nhau, là hành vi có lỗi của cả 2 bên nên đó là một hành vi trái pháp luật, và không được hưởng quy chế phòng vệ chính đáng. Sau đó, tại phiên tòa phúc thẩm, Tòa án tối cao đã ra quyết định: “Khi không có cơ sở hợp lý để cho rằng bị cảo cố ý giết hoặc gây thương tích nặng cho người tấn công thì không áp dụng đoạn 2 mà áp dụng đoạn 1 Tiết 34, nếu vũ lực được dùng không vượt quá giới hạn cho phép ngay cả khi người tấn công chết là do hành vi chống trả của bị cáo”. Quyết định này của Tòa án tối cao đã ủng hộ quan điểm cho rằng, nếu người phòng vệ gây ra cái chết cho người tấn công, đoạn 1 Tiết 34 vẫn có thể được áp dụng, kể cả trong trường hợp hành vi tấn công không nguy hiểm chết người hoặc có thể gây ra thương tích nặng, nhưng sự chống trả đó không cố ý dẫn đến cái chết hoặc gây thương tích nặng cho người tấn công. Tuy nhiên, nếu cách thức hay phương tiện, công cụ mà người chống trả dùng rõ ràng nhằm giết hoặc gây thương tích nặng cho kẻ tấn công thì chỉ có thể áp dụng đoạn 2 Tiết 34. 

Ngoài ra, đoạn 2 Tiết 34 quy định trường hợp phòng vệ chính đáng mà gây ra cái chết hoặc thương tích nặng cho người tấn công. Để được xem là phòng vệ chính đáng trong trường hợp này, người phòng vệ phải chứng minh được sự tấn công đó có khả năng giết chết hoặc ít nhất cũng gây thương tích nặng cho mình. Đồng thời, anh ta còn phải chứng minh được rằng trong trường hợp đó, việc gây ra cái chết hoặc gây thương tích nặng cho kẻ tấn công là lựa chọn duy nhất, để bảo vệ mình khỏi chết hoặc khỏi bị thương tích nặng. 

Tiết 34 có thể coi là điều luật quan trọng nhất trong phòng vệ chính đáng đối với hành vi tấn công của người khác. Tuy nhiên, có thể thấy vẫn còn một số vấn đề phát sinh như sau: 

– Bị cáo có nghĩa vụ “rút lui” (retreat) trước khi dùng vũ lực để chống lại hay không? 

Tiết 34 không nhắc tới nghĩa vụ rút lui của người phòng vệ trước hành vi tấn công. Có thể lấy vụ án của Deegan (vụ án của R đối với Deegan) để minh họa. 

Tại Alberta, người đàn ông tên Deegan cãi cọ với một người ở một căn hộ khác trong cùng chung cư. Deegan bị đánh trước nhưng anh không chống trả mà về nhà khóa cửa lại. Kẻ tấn công quyết không tha, chạy theo và tìm Deegan, suýt phá sập cửa nhà Deegan với sự giúp sức của bạn hắn. Deegan mở cửa và “trận chiến” | bắt đầu. Deegan bị đá hai cái vào đầu. Để tự vệ, Deegan dùng dao đâm kẻ tấn công chết và gây bị thương bạn của kẻ tấn công. Deegan khai rằng anh đã cảnh cáo kẻ tấn công hãy buông tha mình và khi đó anh nghĩ mình sắp bị giết. Sau vụ án này, Tòa án tối cao quy định: “bị cáo không cần “rút lui” trước khi sử dụng vũ lực, đặc biệt là khi người bị tấn công đang ở nhà của mình”. 

– Có cần thiết phải định lượng một cách chính xác vũ lực được sử dụng khi chống trả? 

Tiết 34 không ghi nhận nghĩa vụ phải đo lường một cách chính xác mức độ vũ lực cần thiết được sử dụng để phòng vệ, miễn sao hành vi phòng vệ bằng vũ lực được đánh giá là hợp lý. Để hướng dẫn cụ thể cho tình huống này, Tòa án tối cao đã kết luận trong vụ án của Ogal (vụ án của R đối với Ogal). 

Tại một nông trại gần Warspite, Alberta, cuộc “đụng độ” diễn ra giữa ông Mahowich và ông Alex Ogal. Khi thấy cha mình bị tấn công bằng búa bởi Mahowich, con trai của Ogal đã tìm một khúc gỗ nhằm bảo vệ cha mình và bảo vệ chính mình. Anh ta đánh vào chân, tay và đầu Mahowich gây nứt hộp sọ. Anh ta bị kết án về tội hành hung người khác với mức phạt từ 200 đô la đến 6 tháng tù. Tòa án tối cao Alberta đã xét xử phúc thẩm vụ án của Ogal. Trong nhận định của mình, thẩm phán Hyndman nêu rõ: “Dĩ nhiên là không thể buộc John Ogal (con trai của Ogal) đo lường một cách chính xác mức độ vũ lực mà anh ta dùng để bảo vệ cha mình cũng như bảo vệ mình trong tình huống này”. Tòa phúc thẩm đã hủy bản án sơ thẩm và miễn tội cho John Ogal. Trong vụ án này, hành vi gây nứt hộp sọ không bị xem là không tương xứng. 

– Bị cáo có thể chống trả mà không cần kiềm chế sự kích động? 

Sự kích động ở đây có nghĩa là trạng thái tinh thần bị kích động rất mạnh dẫn đến khả năng mất kiềm chế mà thực hiện hành vi chống trả. Tiết 34 không quy định cụ thể về vấn đề này, nhưng xem xét trên các bản án đã xét xử ở Canada, có thể thấy người phòng vệ được phép sử dụng vũ lực thậm chí trước khi kẻ tấn công ra tay. Hầu hết các quốc gia đều cho phép chống trả với hành vi tấn công sẽ diễn ra ngay tức khắc, Canada cũng vậy, luật vẫn yêu cầu về tính diễn ra ngay tức khắc của hành vi tấn công. Tuy nhiên ở Canada còn ghi nhận trường hợp kẻ tấn công chưa thực hiện hành vi tấn công hoặc sẽ tấn công ngay tức khắc nhưng có những biểu hiện tất yếu là hành vi tấn công sẽ xảy ra ngay tức khắc. Trong trường hợp này, bị cáo không cần phải chờ đợi kẻ tấn công ra tay trước mà có thể phòng vệ trước, vì nếu để họ ra tay trước thì đôi khi sẽ không thể phòng vệ được nữa. 

Tòa phúc thẩm Ontario ủng hộ nội dung giải thích này trong vụ án của Antley (vụ án của R đối với Antley, 1964). Tháng 12 năm 1963, một người đàn ông tên Gall xông vào nhà ông Antley vì Antley thiếu nợ Gall một số tiền. Bạn của Antley là Walter thấy Gall đe dọa đánh Antley và đòi nợ trong trạng thái say rượu nên Walter yêu cầu Gall rời khỏi nhà của Antley. Tuy nhiên, khi Antley vào nhà và đóng cửa lại, Gall đuổi theo và bảo rằng sẽ đánh chết Antley. Trong tình thế đó, Antley đã chụp một khúc gỗ làm hàng rào làm vũ khí phòng vệ, trong lúc xô xát, Antley đánh Gall một cái vào đầu, vài cái vào chân làm bể mắt cá chân của Gall ba chỗ. Theo báo cáo tại phiên xét xử sơ thẩm, thẩm phán Kirkpatrick nhận xét: “Không có chứng cứ chứng tỏ Antley đã kiềm chế trước khi chống trả Gall và tại sao Antley không gọi sự giúp đỡ của Walter để tránh xảy ra bạo lực”. Vì vậy, Kirkpatrick đã kết án Antley tội gây thương tích cho người khác (assault causing bodily harm). 

Tuy nhiên, các thẩm phán tòa phúc thẩm Ontario đã nêu ra một số điểm để khẳng định hành vi chống trả của Antley là hợp lý: 

– Gall trước hết là kẻ xâm phạm gia cư bất hợp pháp (trespasser) và phạm tội tấn công Antley khi đưa nắm đấm về phía Antley; 

– Gall là người to hơn, khỏe mạnh hơn Antley, cũng là người có sức chiến đấu cao hơn. 

Nhận xét báo cáo của Kirkpatrick, thẩm phán Roach viết: 

Một người bị dồn vào đường cùng bởi một người khác không cần phải kiềm chế sự “điên cuồng” (ám chỉ khi tinh thần bị kích động mạnh dẫn đến trạng thái gần mất khả năng kiềm chế) trong việc chống trả lại hành vi tấn công. Khi đó, phòng vệ chính đáng vẫn có thể được áp dụng. Không cần thiết anh ta phải đợi đến khi kẻ tấn công ra tay” trước. Nếu anh ta buộc phải đợi, có thể không còn kịp nữa. 

Mặc dù thẩm phán McGillivray không đồng ý với nhận xét của Roạch và cho rằng quyết định của Kirkpatrick là đúng, nhưng quan điểm của thẩm phán Roach được hai thẩm phán khác đồng ý nên quyết định cuối cùng là miễn tội cho Antley. 

Vì vậy, ở Canada, người phòng vệ có quyền chống trả mà không cần kiềm chế. 

Thậm chí, Tiết 34 vẫn có thể được áp dụng trong trường hợp bị cáo đánh giá sai tính nguy hiểm đang đe dọa đối với mình (nhầm lẫn có sự tấn công nhưng thực tế không có). Tuy nhiên, sự ý thức rằng mình đang trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng phải có cơ sở hợp lý và tin rằng không còn cách nào khác để bảo vệ tính mạng ngoài việc phải gây thiệt hại cho kẻ tấn công. Sự sai lầm của bị cáo phải được xem là hợp lý (theo tiêu chuẩn kiểm tra tính hợp lý) thì mới được xem là phòng vệ chính đáng. Vụ án của Bolyantu (vụ án của R đối với Bolyantu) [9, tr. 174] là một ví dụ. Vụ án xảy ra từ chuyện cãi vã tại Detroit House Tavern, thuộc Windsor, Ont, Canada. Bolyantu bị đánh bởi một đám đông. Nhưng sau đó, Bolyantu tỉnh dậy và bắt đầu gây sự lại với đám đông đã đánh anh ta, Bolyantu bỏ chạy, đám đông đuổi theo. Bolyantu và đám đông chạy đến bên ngoài quán rượu, sau đó, Bolyantu đã đâm Martin Stimac một nhát dao vì nghĩ rằng anh ta thuộc đám đông kia, nhưng người này không nằm trong đám đông đã tấn công Bolyantu. Thẩm phán Zaley nhận xét: “vì Stimac không phải trong nhóm người đuổi theo Bolyantu nên không thể áp dụng Tiết 34 về phòng vệ chính đáng”. Vì vậy, Bolyantu đã bị kết án tội gây thương tích cho người khác trong phiên tòa sơ thẩm. 

Tuy nhiên, tại phiên tòa phúc thẩm, các thẩm phán đã tìm ra một vài chi tiết hợp lý để có thể tin rằng Stimac là số người đuổi theo Bolyantu (mặc dù thực tế không phải vậy). “Anh ta có quyền tự vệ vì có cơ sở hợp lý để tin rằng Stimac là người của đám đông đuổi theo mặc dù thực tế không phải vậy”. Nhận định này dẫn Bolyantu đến một quyết định mới để có thể miễn tội cho anh. Như vậy, theo pháp luật Canada, một người có quyền phòng vệ khi có cơ sở hợp lý để tin rằng sẽ có hành vi tấn công xảy ra với mình.

b. Phòng vệ đối với hành vi tấn công do sự “khiêu khích” của bản thân (provoked assault):

Ngoài trường hợp phòng vệ chính đáng đối với hành vi tấn công vô cớ, luật hình sự Canada xem cả những trường hợp bị cáo tự “khiêu khícho người khác tấn công mình trước, rồi sau đó chống trả lại hành vi tấn công đó cũng được xem là hành vi phòng vệ chính đáng. Tiết 35 BLHS Canada 2003 quy định như sau: 

Người nào không có lý do mà gây thương tích cho người khác nhưng đã không thực hiện việc gây thương tích với ý định gây ra chết người hoặc thương tích nghiêm trọng, hoặc vô cớ khiêu khích để dẫn đến việc có người khác gây thương tích cho mình, thì có thể biện minh cho việc sử dụng sức mạnh sau khi có việc gây thương tích nếu: (a) người đó sử dụng sức mạnh: (i) Trong sự e sợ hợp lí là sẽ bị giết hoặc thương tích nghiêm trọng từ hành vi bạo lực của người mà mình gây ra thương tích hoặc khiêu khích; (ii) Với các căn cứ hợp lí tin điều đó là cần thiết để bảo toàn cá nhân 

mình khỏi bị giết hoặc thương tích nghiêm trọng. (b)Người đó, tại bất kì thời điểm nào trước khi có sự cần thiết bảo toàn cá nhân mình khỏi bị giết hoặc thương tích nghiêm trọng xuất hiện, đã không có ý định làm chết người hoặc gây thương tích nghiêm trọng; và (c) Người đó đã từ chối việc tiếp tục đối đầu và từ bỏ hoặc rút lui khỏi việc đối đầu ngay khi có thể làm việc này trước khi có sự cần thiết phải bảo vệ cá nhân mình tránh khỏi bị giết hoặc thương tích nghiêm trọng. 

Nội dung của Tiết này có thể được hiểu là ngay cả khi một người là nguyên nhân phát sinh xung đột và đánh nhau, sau đó người bị khiêu khích cố ý giết hoặc gây thương tích nặng cho người kia, thì người đó có thể được hưởng quy chế phòng vệ chính đáng nếu: 

– Người đó không cố gắng giết hoặc làm bị thương nặng cho nạn nhân; và 

– Người đó đã cố gắng không tiếp tục cuộc ẩu đả và tìm cách tháo lui khi có thể để tránh việc dùng vũ lực chống trả. 

Ngược lại, nếu một người tấn công bạn và bạn tấn công lại, đồng thời dọa anh ta rằng sẽ giết anh ta hoặc làm anh ta bị thương nặng và anh ta có cơ sở hợp lý tin điều đó thực sự xảy ra, anh ta có thể được phép giết bạn nếu anh ta đã cố bỏ chạy nhưng không được. Ngay cả khi lời đe dọa của bạn chỉ là lời đe dọa, bạn không thực sự sẽ tấn công anh ta với mục đích như vậy, những lời nói và hành vi của bạn lại khiến anh ta nhầm lẫn rằng đang gặp phải nguy hiểm thực sự và cần chống trả để tự cứu mình. Hành vi chống trả của anh ta vẫn được xem là phòng vệ chính đáng bất kể anh ta gây thiệt hại cho bạn thế nào, kể cả dùng hung khí giết bạn. Nội dung này được quy định tại vụ án của Merson (vụ án của R đối với Merson) [8, tr. 251]. Tại New Westminter, B,C., bà Dafoe từ giã bạn trai của mình là Michael Merson để trở về cùng chồng mình là Allen Dafoe. Vào lúc 5 giờ sáng, Merson vào nhà ông bà Dafoe bằng cửa sổ và đi đến phòng ngủ để nói chuyện với tình địch lạ mặt của mình Allen Dafoe. Khi nhìn thấy ông Dafoe, Merson móc súng ngắn trong túi ra, chĩa vào ông Dafoe và bảo Dafoe để cho bà Dafoe đi. Chứng cứ tại phiên tòa cho thấy, hai người đàn ông cãi cọ với nhau một lúc. Merson chửi ông Dafoe, ông Dafoe vọt đi và Merson bỏ chạy, cuộc “chiến” bằng súng ngắn bắt đầu. Merson bị bắn một phát vào chân, khi đó Merson bắn ông Dafoe hai phát, một vào chân và một vào ngực. Merson sau đó bỏ chạy còn ông Dafoe chết vì trúng đạn. 

Merson khai rằng khi đó anh chỉ đưa súng về phía ông Dafoe để hù dọa thôi chứ không có ý giết hay làm bị thương Dafoe. Đồng thời, sau đó Merson đã cố gắng “rút chạy” một lần nhưng bị ông Dafoe tấn công bất ngờ nên không thoát được. Merson cảm thấy phải chống lại ông Dafoe để tránh bị bắn. Cuối cùng, Merson đã thuyết phục được Tòa miễn tội cho mình. 

Dường như trong vụ án này, nếu Merson chết và Dafoe sống, Dafoe cũng có thể được miễn tội. Rõ ràng theo luật hình sự Canada, người sống sót sau khi đánh nhau chẳng những được lợi về mạng sống mà sự hợp lý cũng có thể đứng về phía họ. 

Thẩm phán Taggart giải thích về câu “từ chối việc tiếp tục đối đầu và từ bỏ hoặc rút lui khỏi việc đối đầu ngay khi có thể” như sau: Taggart cho rằng “cuộc đối đầu” sinh ra là bởi sự khiêu khích của bị cáo. Vì thế nếu có thể, bị cáo có nhiệm vụ phải “rút lui” hoặc không có ý định tiếp tục “cuộc đối đầu” khi nó đã và đang xảy ra. Thỏa mãn yêu cầu đó thì Tiết 35 mới được áp dụng. Do vậy, “rút lui” là một nghĩa vụ đặc trưng trong Tiết này vì nó không phải là yêu cầu bắt buộc ở các Tiết khác.

b. Phòng vệ để bảo vệ người khác 

Phòng vệ để bảo vệ người khác được quy định tại Tiết 37 của BLHS Canada. Tiết này quy định như sau: 

(1) Một người được biện minh khi sử dụng sức mạnh để bảo vệ mình hoặc bất kỳ người nào nằm trong sự bảo hộ của mình tránh không bị gây thương tích nếu người đó sự dụng sức mạnh ở mức không quá mức cần thiết nhằm phòng chống lại việc gây thương tích này hoặc việc lặp lại hành vi này. (2) Không có quy định nào tại Điều này được coi là biện minh cho việc cố ý gây thương tích hoặc tổn hại một cách cố ý ở mức độ vượt quá mức sau khi có cân nhắc đến bản chất của việc gây thương tích mà sức mạnh được sử dụng để phòng chống nó. 

Nội dung của quy định này khá rõ ràng. Giống quy định tại đoạn 2 Tiết 34, bị cáo có thể được phép dùng vũ lực để bảo vệ mình hoặc bảo vệ người mà bị cáo có nghĩa vụ chăm sóc nếu bị cáo dùng vũ lực không vượt quá mức cần thiết. Đoạn 2 Tiết 37 nghiêm cấm hành vi dùng vũ lực vượt quá mức cần thiết. Tiết 37 không giải thích rõ nội hàm của cụm từ người nào mà bị cáo có nghĩa vụ chăm sóc là gì. Thiếu sót này đã chuyển nghĩa vụ xác định ai là người bị cáo có nghĩa vụ chăm sóc sang thẩm phán và bồi thẩm đoàn. Việc xác định này chỉ có thể dựa trên tình tiết của từng vụ án cụ thể. Bên cạnh đó, Tiết 37 cũng không nêu rõ liệu bị cáo có nghĩa vụ phải đợi đến khi người thứ ba (người bị tấn công) dùng vũ lực trước rồi mới có quyền phòng vệ để bảo vệ người thứ ba đó không. Pháp luật một số quốc gia chỉ cho phép bị cáo dùng vũ lực sau khi người thứ ba đã chống trả nhưng không hiệu quả. 

Khi áp dụng Tiết 37 vào thực tế, đã phát sinh một số vấn đề, điển hình là vấn đề về người phụ nữ trong gia đình tồn tại nạn bạo hành sử dụng vũ lực để bảo vệ chính mình và con cái họ. Trước năm 1990, không có sự cá biệt trong trường hợp này, tức là người phụ nữ vẫn sẽ được coi như một người bình thường. Nghĩa là, để được xem xét là phòng vệ chính đáng, họ phải chứng minh được sự tấn công là thực tế hoặc sẽ diễn ra ngay tức khắc. Vụ án của Whynot (vụ án của R đối với Whynot) là một trường hợp điển hình. Whynot gây thương tích cho chồng mình khi anh này chỉ mới hăm dọa sẽ giết cô sau khi uống rượu thật say. Mặc dù có rất nhiều chứng cứ xác định trong quan hệ vợ chồng, Whynot thường xuyên bị ông chồng này đánh đập tàn nhẫn và việc cô “ra tay trước để tự vệ là cần thiết, tòa án vẫn kết tội Whynot. 

Tuy nhiên, một án lệ xuất hiện năm 1990 đã thay đổi quan điểm này, mọi chuyện đã khác đi. Vào năm 1990, Tòa án tối cao của Canada xét xử vụ án một phụ nữ 22 tuổi tên Lavalee (vụ án của R đối với Lavalee) bắn sau gáy của người bạn trai mình bằng khẩu súng trường 303 khi anh này bỏ đi sau khi dọa sẽ giết cô ta. Nhiều bằng chứng chứng tỏ Lavalee đã bị ông bạn vũ phu này hành hạ thậm tệ. Hành vi của Lavalee không được tòa án áp dụng chế định phòng vệ chính đáng vì không chứng minh được rằng mình đang thực tế gặp tình trạng nguy hiểm đến tính mạng. Lavalee kháng cáo. Tại phiên tòa phúc thẩm, bằng chứng về tâm thần liên quan đến vấn đề bạo hành được Tòa xem xét. Tòa nhận xét: 

Khi có chứng cứ thể hiện bị cáo sống trong điều kiện nạn bạo hành thường xuyên xảy ra, các chuyên gia tâm thần có thể là những người giúp bồi thẩm đoàn xem xét liệu bị cáo có lý hay không khi cho rằng mình đang trong tình trạng nguy hiểm chết người lúc dùng vũ lực bằng cách lý giải sự nhạy cảm mạnh của người phụ nữ thường xuyên bị hành hạ bởi hành vi của người đàn ông. 

Cuối cùng, Tòa án tối cao đã hủy án sơ thẩm và miễn trách nhiệm hình sự cho Lavalee vì hành vi giết người của cô có yếu tố phòng vệ chính đáng. 

BLHS Canada năm 2013 đã thu gọn rất nhiều so với 4 Tiết của BLHS Canada năm 2003, rút gọn lại thành 1 Tiết duy nhất, Tiết 34: 

Phòng thủ – sử dụng hoặc đe dọa vũ lực 

 (1) Một người không phạm tội nếu o (a) họ tin rằng trên cơ sở hợp lý có hành vi vũ lực đang được sử dụng để chống lại họ hoặc người khác hoặc một mối đe dọa vũ lực đang được thực hiện đối với họ hoặc người khác; o (b) hành vi cấu thành tội phạm được thực hiện với mục đích tự vệ hoặc bảo vệ bản thân hoặc người khác khỏi việc sử dụng hoặc đe dọa vũ lực đó, và o (c) hành động được thực hiện là hợp lý trong hoàn cảnh. 

• Ghi chú bên lề: Các nhân tố (2) Để xác định xem hành vi được thực hiện có hợp lý trong các trường hợp hay không, tòa án sẽ xem xét các hoàn cảnh liên quan của người đó, các bên khác và hành vi, bao gồm nhưng không giới hạn ở các yếu tố sau: o (a) tính chất của sự tấn công hoặc mối đe dọa; o (b) mức độ sắp xảy ra sử dụng vũ lực và liệu có sẵn các phương tiện khác để ứng phó với khả năng sử dụng vũ lực hay không, o (c) vai trò của người đó trong vụ việc; o (d) liệu bất kỳ bên nào trong vụ việc đã sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ khí; o (e) quy mô, độ tuổi, giới tính và khả năng thể chất của các bên trong vụ việc; o (f) bản chất, thời gian và lịch sử của bất kỳ mối quan hệ nào giữa các bên trong vụ việc, bao gồm bất kỳ việc sử dụng trước hoặc đe dọa vũ lực và bản chất của vũ lực hoặc đe dọa đó; o (1.1)bất kỳ lịch sử tương tác hoặc liên lạc nào giữa các bên trong vụ việc; o (g) bản chất và mức độ tương xứng của phản ứng của người đó đối với việc sử dụng hoặc đe dọa vũ lực; và o (h) liệu hành vi được thực hiện có phải là do sử dụng hoặc đe dọa vũ lực mà người đó biết là hợp pháp hay không. 
• Ghi chú bên lề: Không phòng thủ 

(3) Tiểu mục (1) không áp dụng nếu vũ lực được sử dụng hoặc đe dọa bởi người khác nhằm mục đích làm điều gì đó mà họ được pháp luật yêu cầu hoặc cho phép làm trong việc quản lý hoặc thực thi pháp luật, trừ khi người đó vi phạm Hành vi cấu thành tội tin rằng có lý do chính đáng