Hiện nay, mỗi doanh nghiệp khi muốn hoạt động hiệu quả thì sẽ đều cần phải biết cách phân tích hoạt động kinh doanh. Phân tích hoạt động kinh doanh không chỉ giúp các chủ thể là các nhà quản lý nhìn thấy rõ bức tranh phát triển của doanh nghiệp mà còn định hướng những bước tiến tiếp theo trong tương lai. Vậy phương pháp so sánh trong phân tích hoạt động kinh doanh là gì?
Mục lục bài viết
1. Phương pháp so sánh trong phân tích hoạt động kinh doanh là gì?
Khái niệm phương pháp so sánh:
Phương pháp so sánh được hiểu là phương pháp được sử dụng lâu đời và phổ biến nhất trong hoạt động phân tích hoạt động kinh doanh. So sánh trong phân tích được hiểu cơ bản là đối chiếu các chỉ tiêu, các hiện tượng kinh tế đã được lượng hóa, có nội dung và tính chất tương tự để xác định xu hướng, mức độ biến động của các chỉ tiêu.
Phương pháp so sánh hiện nay là một trong những phương pháp tính toán kĩ thuật được sử dụng trong khoa học phân tích kinh tế.
So sánh là một phương pháp được sử dụng rất rộng rãi trong phân tích hoạt động kinh doanh. Việc sử dụng phương pháp so sánh trong phân tích là đối chiếu các chỉ tiêu, các hiện tượng kinh tế đã được lượng hoá có cùng một nội dung, một tính chất tương tự để nhằm mục đích xác định xu hướng và mức độ biến động của các chỉ tiêu đó. Phương pháp so sánh sẽ cho phép chúng ta tổng hợp được những nét chung, tách ra được những nét riêng của các hiện tượng kinh tế đưa ra so sánh, trên cơ sở đó sẽ đưa ra đánh giá được các mặt phát triển hay các mặt kém phát triển, hiệu quả hay kém hiệu quả để từ đó tìm các giải pháp nhằm quản lý tối ưu trong mỗi trường hợp cụ thể.
2. Những vấn đề cần tiến hành so sánh:
Để nhằm mục đích để tiến hành so sánh cần phải thực hiện những vấn đề cơ bản sau đây:
– Thứ nhất: Lựa chọn tiêu chuẩn để so sánh:
Tiêu chuẩn so sánh là chỉ tiêu được lựa chọn để làm căn cứ so sánh, được gọi là kỳ gốc so sánh. Tuỳ theo mục đích nghiên cứu mà lựa chọn kỳ gốc so sánh cho thích hợp. Các gốc so sánh có thể là:
+ Tài liệu của năm trước (kỳ trước hay kế hoạch) nhằm đánh giá xu hướng phát triển của các chỉ tiêu.
+ Các mục tiêu đã dự kiến (kế hoạch, dự đoán, định mức) nhằm đánh giá tình hình thực hiện so với kế hoạch, dự đoán và định mức.
+ Các chỉ tiêu trung bình của ngành, của khu vực kinh doanh; nhu cầu hoặc đơn đặt hàng của khách hàng… nhằm khẳng định vị trí của các DN và khả năng đáp ứng nhu cầu.
Các chỉ tiêu của kỳ được chọn để so sánh với kỳ gốc được gọi là chỉ tiêu kỳ thực hiện và là kết quả kinh doanh đã đạt được.
– Thứ hai: Ðiều kiện so sánh:
Ðể có thể thực hiện phương pháp so sánh có ý nghĩa thì điều kiện kiên quyết đó chính là các chỉ tiêu được sử dụng trong so sánh phải đồng nhất. Trong thực tế, chúng ta cần quan tâm cả về thời gian và không gian của các chỉ tiêu và điều kiện có thể so sánh được giữa các chỉ tiêu kinh tế
Về thời gian: đây là các chỉ tiêu được tính trong cùng một khoảng thời gian hạch toán và phải thống nhất trên ba mặt cụ thể như sau:
+ Phải phản ánh cùng nội dung kinh tế.
+ Các chỉ tiêu phải cùng sử dụng một phương pháp tính toán.
+ Phải cùng một đơn vị đo lường.
Khi tiến hành so sánh về mặt không gian: yêu cầu các chỉ tiêu đưa ra phân tích cần phải được quy đổi về cùng quy mô và điều kiện kinh doanh tương tự như nhau.
– Thứ ba: Kỹ thuật so sánh:
3. Các kỹ thuật so sánh cơ bản:
Ðể có thể đáp ứng các mục tiêu nghiên cứu, các chủ thể thông hường sử dụng các kỹ thuật so sánh cơ bản sau:
+ So sánh bằng số tuyệt đối:
Số tuyệt đối: là số biểu hiện qui mô, khối lượng của một chỉ tiêu kinh tế nào đó ta thường gọi là trị số của chỉ tiêu kinh tế. Nó là cơ sở để tính toán các loại số liệu khác.
So sánh bằng số tuyệt đối: là so sánh giữa trị số của chỉ tiêu kinh tế kỳ phân tích so với kỳ gốc. Kết quả so sánh biểu hiện biến động khối lượng, quy mô của các hiện tượng kinh tế.
+ So sánh mức biến động tương đối điều chỉnh theo hướng quy mô chung: được hiểu là kết quả so sánh của phép trừ giữa trị số của kỳ phân tích với trị số kỳ gốc đã được điều chỉnh theo hệ số của chỉ tiêu phân tích có liên quan theo hướng quyết định quy mô chung.
+ So sánh bằng số tương đối: Có nhiều loại số tương đối, tùy theo yêu cầu của phân tích mà sử dụng cho phù hợp: Cụ thể như số tương đối hoàn thành kế hoạch tính theo tỉ lệ; Số tương đối kết cấu; Số bình quân động thái. Cụ thể:
Số tương đối hoàn thành kế hoạch tính theo tỉ lệ được hiểu cơ bản là kết quả của phép chia giữa trị số của kỳ phân tích so với kỳ gốc của các chỉ tiêu kinh tế. Nó phản ánh tỉ lệ hoàn thành kế hoạch của chỉ tiêu kinh tế.
Số bình quân động thái: So sánh số tương đối kết cấu sẽ thể hiện chênh lệch về tỉ trọng của từng bộ phận chiếm trong tổng số giữa kỳ phân tích với kỳ gốc của chỉ tiêu phân tích. Số bình quân động thái sẽ phản ánh biến động bên trong của chỉ tiêu.
Số bình quân động thái: Biểu hiện sự biến động về tỷ lệ của chỉ tiêu kinh tế qua một khoảng thời gian nào đó. Số bình quân động thái sẽ được tính bằng cách so sánh chỉ tiêu kỳ phân tích với chỉ tiêu kỳ gốc. Chỉ tiêu kỳ gốc có thể cố định hoặc liên hoàn, căn cứ theo mục đích phân tích. Nếu kỳ gốc cố định sẽ phản ánh sự phát triển của chỉ tiêu kinh tế trong khoảng thời gian dài. Nếu kỳ gốc liên hoàn phản ánh sự phát triển của chỉ tiêu kinh tế qua hai thời kỳ kế tiếp nhau.
+ So sánh bằng số bình quân: Số bình quân được đánh giá là dạng đặc biệt của số tương đối, nó biểu hiện tính chất và đặc trưng chung về mặt số lượng nhằm phản ánh đặc điểm chung của một đơn vị, một bộ phận hay một tổng thể chung nào đó có cùng một tính chất.
Nói tóm lại, ta nhận thấy:
Phương pháp so sánh ra đời đã cho phép các chủ thể có thể tổng hợp được những nét chung cũng như tách ra được những nét riêng của các hiện tượng được so sánh, trên cơ sở đó đánh giá được các mặt phát triển hay kém phát triển, hiệu quả hay kém hiệu quả để tìm ra các giải pháp quản lí tối ưu trong mỗi trường hợp cụ thể.
Chính bởi vì vậy nhằm mục đích để tiến hành phương pháp so sánh bắt buộc phải giải quyết những vấn đề cơ bản như việc xác định số gốc để so sánh, xác định điều kiện so sánh, mục tiêu so sánh:
– Số gốc để so sánh: căn cứ vào mục đích cụ thể của hoạt động phân tích mà ta sẽ xác định số gốc nhằm mục đích để tiến hành so sánh. So sánh các số liệu thực hiện với các số liệu định mức, kế hoạch giúp chúng ta đánh giá mức độ biến động so với mục tiêu đề ra.
– So sánh số liệu kì này với số liệu kì trước sẽ giúp ta nghiên cứu nhịp độ biến động, tốc độ tăng trưởng của hiện tượng.
– So sánh số liệu của thời gian này với số liệu cùng kì của thời gian trước giúp ta nghiên cứu nhịp độ thực hiện kinh doanh trong từng khoảng thời gian.
– So sánh số liệu thực hiện với các thông số kinh tế kĩ thuật trung bình hoặc tiên tiến giúp ta đánh giá được mức độ phấn đấu của doanh nghiệp.
– So sánh số liệu của doanh nghiệp mình với doanh nghiệp tương đương, điển hình hoặc doanh nghiệp thuộc đối thủ cạnh tranh giúp ta đánh giá được thế mạnh, yếu của doanh nghiệp.
– So sánh số liệu thực tế với mức hợp đồng đã kí, tổng nhu cầu sẽ giúp ta biết được khả năng đáp ứng nhu cầu của thị trường.
– So sánh các thông số kinh tế kĩ thuật của các phương án kinh tế khác nhau giúp ta lựa chọn được phương án tối ưu.
4. Phân tích hoạt động kinh doanh:
Theo nghĩa chung nhất ta có thể hiểu phân tích hoạt động kinh doanh chính là quá trình nghiên cứu tất cả các hiện tượng, các sự vật có liên quan trực tiếp và gián tiếp đến hoạt động sản xuất kinh doanh của con người. Quá trình phân tích sẽ được tiến hành từ bước khảo sát thực tế đến tư duy trừu tượng, tức là từ việc quan sát thực tế, thu thập thông tin số liệu, xử lý phân tích các thông tin số liệu, tìm nguyên nhân đến việc đề ra các định hướng hoạt động và các giải pháp thực hiện các định hướng đó.
Sự cần thiết của phân tích hoạt động kinh doanh được thể hiện ở quá trình lịch sử phát triển gắn với sự phát triển của sản xuất hàng hóa. Với những thành tựu to lớn về phát triển kinh tế, văn hóa, trình độ kỹ thuật thì việc phân tích hoạt động kinh doanh cũng quan trọng trong quá trình quản lý doanh nghiệp. Bởi vì mục tiêu cao nhất của việc phân tích hoạt động kinh doanh đó chính là tìm ra phương án kinh doanh hiệu quả về mặt kinh tế – xã hội cũng như bảo vệ môi trường trong quá trình sản xuất.
