Điều tiết giá là gì? Hoạt động điều tiết giá của Nhà nước?

1. Khái niệm giá:

Theo Khoản 4 Điều 4 Luật Giá 2012: Giá thị trường là giá hàng hóa, dịch vụ hình thành do các nhân tố chi phối và vận động của thị trường quyết định tại một thời điểm, địa điểm nhất định.

Theo tiêu chuẩn thẩm định giá Việt Nam số 02 ban hành kèm theo Thông tư số 158/2014/TT-BTC ngày 27 tháng 10 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ Tài chính ban hành Tiêu chuẩn thẩm định giá Việt Nam số 01, 02, 03 và 04: “Giá trị thị trường của một tài sản là mức giá ước tính sẽ được mua bán trên thị trường vào thời điểm thẩm định giá, giữa một bên là người mua sẵn sàng mua và một bên là người bán sẵn sàng bán, trong một giao dịch mua bán khách quan và độc lập, trong điều kiện thương mại bình thường.”; “Giá trị thị trường thể hiện mức giá hình thành trên thị trường công khai và cạnh tranh. Thị trường này có thể là thị trường trong nước hoặc thị trường quốc tế, có thể bao gồm nhiều người mua, người bán hoặc bao gồm một số lượng hạn chế người mua, người bán.”

Dễ thấy rằng, đứng ở góc độ của người mua thì giá chính là số tiền phải trả một số lượng hàng hóa, dịch vụ nhất định để có thể sử dụng hay chiếm hữu hàng hóa, dịch vụ đó. Còn theo quan điểm của người bán thì giá là phần thu nhập hay doanh thu mà họ nhận được khi tiêu thụ một đơn vị hay một số lượng sản phẩm, dịch vụ nhất định. Giá thị trường có thể được tính trong thị trường trong nước hoặc thị trường quốc tế.

2. Hoạt động điều tiết giá và vai trò của hoạt động điều tiết giá:

Hoạt động điều tiết giá của Nhà nước là việc cơ quan Nhà nước có thẩm quyền sử dụng các biện pháp cần thiết để “cân bằng” giá cả, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh, của người tiêu dùng và lợi ích của Nhà nước

Điều tiết giá cả của nhà nước là một trong những khâu chính trong hoạt động điều tiết kinh tế vĩ mô tổng thể của nhà nước vì giá cả là phạm trù tổng hợp có ảnh hưởng và chịu ảnh hưởng của hầu hết các tham số kinh tế vĩ mô. Điều tiết giá cả là đóng vai trò là đòn bẩy, và cũng là công cụ có tính quyết định đảm bảo sự thành công của các hoạt động điều tiết khác. Bên cạnh đó, điều tiết giá cả của nhà nước được thực hiện nhằm mục đích khắc phục những hạn chế của thị trường từ đó góp phần khai thác tốt các nguồn lực quốc gia bằng giá cả.

Điều tiết giá điều tiết giá cả của nhà nước đối với việc thực hiện các mục tiêu kinh tế vĩ mô, trong đó đặc biệt là mục tiêu sản lượng. Mục tiêu sản lượng là mục tiêu tổng hợp, đây là thước đo thành tựu kinh tế, do việc đạt được các mục tiêu khác được phản ánh trong mục tiêu sản lượng. Sự điều tiết giá cả của nhà nước có tác dụng to lớn đối với việc thực hiện các mục tiêu xã hội trong đó, là mục tiêu tiến bộ và công bằng xã hội.

Hoạt động điều tiết giá giúp lập lại công bằng xã hội, thúc đẩy tiến bộ xã hội, do giá cả là biểu hiện của quan hệ trao đổi của cải vật chất giữa người mua- người bản, giữa người sản xuất- người sử dụng,… rộng hơn nữa là giữa các nhóm dân cư, tầng lớp xã hội khác nhau,…

3. Nội dung cơ bản của hoạt động điều tiết giá của nhà nước:

Khi Luật Giá 2012 chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2013 thay thế cho Pháp lệnh Giá 2002 thì nhà nước sẽ không còn thực hiện việc áp đặt giá đối với các mặt hàng trên thị trường mà sẽ để cho doanh nghiệp tự định đoạt. Tuy nhiên, nhà nước vẫn có những hoạt động nhất định điều tiết giá nhằm mục đích đảm bảo nền kinh tế phát triển một cách toàn diện. Các biện pháp để điều tiết giá bao gồm Bình ổn giá, định giá và Hiệp thương giá và Kiểm tra các yếu tố hình thành giá

3.1. Bình ổn giá:

Tại Khoản 10 Điều 4 Luật giá 2012 quy định: “Bình ổn giá là việc Nhà nước áp dụng biện pháp thích hợp về điều hòa cung cầu, tài chính, tiền tệ và biện pháp kinh tế, hành chính cần thiết khác để tác động vào sự hình thành và vận động của giá, không để giá hàng hóa, dịch vụ tăng quá cao hoặc giảm quá thấp bất hợp lý.”.

Khoản 2 Điều 15 Luật giá 2012 quy định các hàng hóa, dịch vụ thực hiện bình ổn giá là hàng hóa, dịch vụ thiết yếu cho sản xuất, đời sống bao gồm: Xăng, dầu thành phẩm; Điện; Khí dầu mỏ hóa lỏng; Vac-xin phòng bệnh cho gia súc, gia cầm; Sữa dành cho trẻ em dưới 06 tuổi; Thóc, gạo tẻ thường; Thuốc phòng bệnh.

Nghị định số 177/2013/NĐ- CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Giá được sửa đổi bổ sung bởi Nghị định 146/2016/NĐ-CP quy định về mặt hàng bình ổn giá gồm: Xăng, dầu thành phẩm tiêu thụ nội địa ở nhiệt độ thực tế bao gồm: xăng động cơ (không bao gồm xăng máy bay), dầu hỏa, dầu điêzen, dầu mazut; Điện bán lẻ; Khí dầu mỏ hóa lỏng (LPG); Phân đạm urê; phân NPK; Thuốc bảo vệ thực vật, bao gồm: thuốc trừ sâu, thuốc trừ bệnh, thuốc trừ cỏ; Vac-xin phòng bệnh cho gia súc, gia cầm; Muối ăn; Sữa dành cho trẻ em dưới 06 tuổi; Đường ăn, bao gồm đường trắng và đường tinh luyện; Thóc, gạo tẻ thường;  Thuốc phòng bệnh, chữa bệnh cho người thuộc danh mục thuốc chữa bệnh thiết yếu sử dụng tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

Việc bình ổn giá được thực hiện khi giá mua hoặc giá bán trên thị trường tăng quá cao hoặc giảm quá thấp bất hợp lý so với mức tăng hoặc giảm giá do tác động của các yếu tố hình thành giá được tính theo các chế độ chính sách, định mức kinh tế – kỹ thuật hoặc phương pháp tính giá do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành hoặc giá mua hoặc giá bán trên thị trường tăng hoặc giảm bất hợp lý trong các trường hợp xảy ra thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, địch họa, khủng hoảng kinh tế – tài chính, mất cân đối cung – cầu tạm thời;… Các biện pháp điều hòa cung cầu hàng hóa sản xuất trong nước và hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; hàng hóa giữa các vùng, các địa phương trong nước thông qua việc tổ chức lưu thông hàng hóa; mua vào hoặc bán ra hàng dự trữ quốc gia, hàng dự trữ lưu thông; các biện pháp tài chính, tiền tệ …

Thẩm quyền và trách nhiệm quyết định áp dụng biện pháp bình ổn giá được quy định tại Điều 18 Luật Giá 2012. Theo đó, Chính phủ quyết định bình ổn giá trên phạm vi cả nước; Bộ trưởng Bộ Tài chính, thủ trưởng các Bộ, cơ quan ngang Bộ quyết định các biện pháp bình ổn giá đối với hàng hóa, dịch vụ thuộc thẩm quyền quản lý; UBND cấp tỉnh quyết định các biện pháp thực hiện bình ổn giá tại địa phương.

3.2. Định giá:

Tại Khoản 5 Điều 4 Luật giá 2012 quy định: “Định giá là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh quy định giá cho hàng hóa, dịch vụ”. Nhà nước thực hiện định giá đối với hàng hóa, dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền nhà nước sản xuất, kinh doanh; tài nguyên quan trọng và với hàng dự trữ quốc gia; sản phẩm, dịch vụ công ích và dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước.

Nhà nước tiến hành định giá dựa trên các yếu tố khác nhau như giá thành toàn bộ, chất lượng của hàng hóa, dịch vụ tại thời điểm định giá; mức lợi nhuận dự kiến của doanh nghiệp; dựa trên quan hệ cung cầu của hàng hóa, dịch vụ và sức mua của đồng tiền; khả năng thanh toán của người tiêu dùng; căn cứ vào giá thị trường trong nước, thế giới và khả năng cạnh tranh của hàng hoá, dịch vụ

Đồng thời tiến hành định khung giá và mức giá cụ thể đối với đất, mặt nước, nước ngầm, rừng thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước làm đại diện chủ sở hữu và nước sạch sinh hoạt; giá cho thuê, thuê mua nhà ở xã hội, nhà ở công vụ được xây dựng chi từ nguồn ngân sách nhà nước; giá bán hoặc giá cho thuê nhà ở thuộc sở hữu nhà nước; và dịch vụ khám bệnh, chữa bệnh và dịch vụ giáo dục, đào tạo tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, cơ sở giáo dục, đào tạo của Nhà nước;

Tại Điều 19 Luật Giá năm 2012 quy định về tiến hành định giá tối đa hoặc giá tối thiểu đối với hàng dự trữ quốc gia theo quy định của pháp luật về dự trữ quốc gia; hàng hóa, dịch vụ được Nhà nước đặt hàng, giao kế hoạch sản xuất, kinh doanh; sản phẩm, dịch vụ công ích, dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước theo quy định, đối với sản phẩm thuốc lá điếu sản xuất trong nước và định giá cho thuê đối với tài sản nhà nước là công trình kết cấu hạ tầng.

Việc định giá các loại hàng hóa, dịch vụ do Bộ tài chính quy định và Các bộ, cơ quan ngang bộ chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính hướng dẫn phương pháp định giá đối với hàng hóa, dịch vụ thuộc thẩm quyền định giá của mình.

3.3. Hiệp thương giá:

Khoản 7 Điều 4 Luật giá 2012 có quy định: “Hiệp thương giá là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền tổ chức … thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là Ủy ban nhân dân cấp tỉnh).”

Luật Giá quy định cụ thể điều kiện đối với hàng hóa, dịch vụ thực hiện hiệp thương giá, thẩm quyền và trách nhiệm tổ chức hiệp thương giá. Hàng hóa tiến hành hiệp thương giá đó chính là những hàng hoá, dịch vụ không thuộc Danh mục hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá và đối với hàng hoá, dịch vụ quan trọng được sản xuất, kinh doanh trong điều kiện đặc thù hoặc có thị trường cạnh tranh hạn chế; có tính chất độc quyền mua hoặc độc quyền bán hoặc bên mua, bên bán phụ thuộc nhau không thể thay thế được.

3.4. Kiểm tra các yếu tố hình thành giá:

Các trường hợp áp dụng kiểm tra yếu tố hình thành giá được quy định tại Điều 26, theo đó thì tại Khoản 2 quy định cụ thể các loại hàng hóa phải kiểm tra yếu tố hình thành giá. Và thẩm quyền và trách nhiệm kiểm tra yếu tố hình thành giá được quy định tại Điều 27 Luật Giá 2012.

Như vậy, dù đối với biện pháp điều tiết giá nào, thì hoạt động điều tiết giá đều có những tác động mạnh mẽ đến nền kinh tế thị trường. Điều tiết giá cần có sự thực hiện của các cơ quan có thẩm quyền phối hợp thực hiện, nên cần phải không ngừng trau đồi, nâng cao trình độ của các cá có nhiệm vụ trong cơ quan thực hiện điều tiết giá. Để phù hợp với tình tình hiện tại, thì chức năng và nhiệm vụ của các cơ quan điều tiết giá cũng cần thiết phải thay đổi theo hướng giảm việc định giá trực tiếp, tăng cường thanh tra, kiểm tra giá, tư vấn, hướng dẫn và thông tin giá cả và thị trường.