Đoạn trích "Xã trưởng - Mẹ Đốp" thể hiện sự thông minh và bản lĩnh của người phụ nữ trong việc bảo vệ danh dự của mình và đối đầu với quyền thế thống trị của xã trưởng. Dưới đây là bài Phân tích Xã Trưởng - Mẹ Đốp ngắn gọn và hay nhất, mời bạn đọc theo dõi.
Mục lục bài viết
1. Giới thiệu khái quát về tác giả:
GS Hà Văn Cầu sinh năm 1927 tại Đông Hưng, Thái Bình. GS Hà Văn Cầu đã có nhiều đóng góp cho nghệ thuật chèo truyền thống ngay từ thập niên 1950. Ông là một trong những người thành lập đoàn chèo Cổ Phong (tiền thân của đoàn chèo Hà Tây), và trực tiếp đứng ra nghiên cứu, sưu tầm về mảng tri thức chèo cổ trong dân gian.
Trong gần 60 năm tiếp theo đó, nhiều công trình của GS Hà Văn Cầu đã được sử dụng làm tư liệu nghiên cứu, giáo trình giảng dạy cho sinh viên trường Đại học Sân khấu điện ảnh Hà Nội. Một số công trình này từng được giới thiệu tại các nền sân khấu của Đức, Pháp, Nhật Bản… và được đánh giá cao.
2. Dàn ý phân tích Xã Trưởng – Mẹ Đốp:
2.1. Chủ đề, nội dung đoạn trích:
– Chủ đề chính của đoạn trích: Chủ đề chính ở đây là tiết lộ sự ác độc và sử dụng quyền lực của quan lại trong xã hội phong kiến.
– Nội dung của đoạn trích: Trong đoạn trích này, xã trưởng đã ghé thăm nhà mẹ Đốp và muốn thông báo với toàn thể người làng về việc Thị Mầu không chồng mà chửa hoang.
2.2. Phân tích đoạn trích:
Tình huống xã trưởng đến nhà mẹ Đốp với mục đích yêu cầu bố Đốp tham gia vào việc thông báo cho cả làng về tình trạng Thị Mầu- người không có chồng nhưng lại mang bầu. Tùy nhiên khi xã trưởng đến, bố Đốp không có mặt tại nhà. Xã trưởng tỏ ra kiên nhẫn và tự tin, thể hiện vị thế và tầm quan trọng của mình so với người khác, và đặt ra đề nghị, yêu cầu như một thách thức: “Làm cái thứ mõ thì bằng với sắc cái gì?”. Mẹ Đốp cố gắng giải thích tình huống bằng việc nói rằng bố Đốp đã đi theo hầu cụ Bá lên tỉnh lĩnh bằng rồi. Sau đó, xã trưởng yêu cầu mẹ Đốp đi rao mõ thay cho bố Đốp, và mẹ Đốp không chịu bóng gió, đòi đối đầu với xã trưởng bằng cách sử dụng lời lẽ đanh thép để đánh đồng họng hành hắn. Xã trưởng cố gắng làm quen và tán tỉnh mẹ Đốp, khen ngợi và đề nghị gửi một đứa con cho mẹ Đốp nuôi. Tuy nhiên, mẹ Đốp từ chối một cách khéo léo, cảnh cáo xã trưởng bằng cách nói rằng bố Đốp đã nghe thấy và sẽ ghen nếu biết điều này. Cuối cùng, xã trưởng tìm cách quấy rối và tấn công mẹ Đốp, khiến mẹ Đốp phải la hét khi bị xã trưởng ăn hiếp.
2.3. Đánh giá đoạn trích:
– Nội dung của đoạn trích:
Trong đoạn trích, nhân vật mẹ Đốp và xã trưởng được sử dụng để đại diện cho hai tầng lớp xã hội khác nhau: mẹ Đốp đại diện cho giai cấp bị trị, trong khi xã trưởng đại diện cho giai cấp thống trị trong xã hội phong kiến. Thông qua đoạn trích này, tác giả dân gian có hai mục tiêu:
+ Lên án và châm biếm thành phần quan lại ô hợp và xấu xa trong xã hội. Xã trưởng được mô tả như một người tự phụ, khinh thường người dân, và sử dụng quyền lực của mình một cách bất công. Mẹ Đốp, trong khi đó, đứng lên để đối đầu với xã trưởng và bảo vệ quyền tự do và phẩm chất của mình.
+ Đề cao vẻ đẹp phẩm chất của người phụ nữ, như thể hiện qua mẹ Đốp. Mẹ Đốp không chịu sự áp bức và đánh đổi giữa lòng tự trọng và quyền lợi cá nhân, thể hiện lòng can đảm và sự kiên định trong bảo vệ danh dự của mình.
– Về mặt nghệ thuật:
+ Giọng điệu của đoạn trích là hài hước, châm biếm và mỉa mai. Tác giả sử dụng ngôn từ dung dị và mộc mạc để tạo ra một tác phẩm gần gũi với đời sống sinh hoạt của nhân dân, giúp tạo ra sự thụ động và thân thiện trong câu chuyện.
3. Phân tích Xã Trưởng – Mẹ Đốp đạt điểm cao:
Chèo cổ, một loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo của Việt Nam là di sản văn hóa đặc sắc, phản ánh sinh động đời sống và tâm hồn người Việt qua các thời kỳ lịch sử. Trong kho tàng chèo cổ, vở “Quan Âm Thị Kính” được xem như một trong những tác phẩm kinh điển, không chỉ nổi bật bởi nội dung ý nghĩa mà còn bởi những lớp chèo đặc sắc, điển hình là trích đoạn “Xã trưởng – Mẹ Đốp”. Đoạn trích này vừa khắc họa rõ nét bức tranh xã hội phong kiến vừa phê phán mạnh mẽ thói hư, tật xấu của một bộ phận quan lại.
Trích đoạn mở ra trong bối cảnh xã trưởng đến nhà mẹ Đốp với mục đích yêu cầu bố Đốp rao mõ thông báo việc Thị Mầu chửa hoang. Cuộc đối thoại giữa hai nhân vật đã hé lộ rõ ràng bản chất xấu xa, thô lỗ của xã trưởng – kẻ đại diện cho tầng lớp cầm quyền tha hóa. Đồng thời, nó cũng phô bày sự sắc sảo, khôn ngoan và trí tuệ của mẹ Đốp – người đại diện cho tầng lớp bị trị trong xã hội.
Tình huống mở đầu thể hiện sự tương phản rõ nét về vị thế và thái độ giữa hai nhân vật. Khi bố Đốp không có nhà, mẹ Đốp tiếp chuyện xã trưởng. Hắn tự giới thiệu một cách kiêu ngạo, khoe khoang quyền lực và địa vị:
“Tại dân vi tổng lí
Quốc pháp hữu công hầu
Ơn dân xã thuận bầu
Tôi đứng đầu hàng xã…”
Những lời tự xưng này cho thấy xã trưởng luôn coi mình là trung tâm, là người có quyền uy tối thượng trong làng. Cảm giác tự cao của hắn được đẩy lên khi chế giễu rằng nghề mõ không xứng đáng để nhận sắc phong. Trước sự khinh miệt ấy, mẹ Đốp không hề tỏ ra lép vế mà khéo léo giải thích:
“Dạ bố cháu cắp tráp theo hầu cụ Bá lên tỉnh lĩnh bằng rồi ạ.”
Cách đối đáp thông minh, nhẹ nhàng nhưng đầy ẩn ý của mẹ Đốp thể hiện rõ sự ngang tài ngang sức trong cuộc đối thoại. Từ đó, cuộc trò chuyện trở thành màn đấu trí đầy kịch tính giữa hai nhân vật.
Khi xã trưởng yêu cầu mẹ Đốp thay chồng thực hiện việc rao mõ, mẹ Đốp không ngần ngại tự hào về vai trò của mình:
“Ngày hôm nay xướng ca lạc đạo
Dựng mõ lên cung phụng làm trò.”
Lời hát không chỉ thể hiện niềm tự hào về nghề nghiệp mà còn là lời khẳng định vai trò quan trọng của gia đình mẹ Đốp trong làng. Thị không quên châm chọc xã trưởng bằng giọng điệu hài hước, đầy ý nhị:
“Nó là thế này: Làng có việc gì, thầy sai con đi rao mõ, thời chẳng phải là lên trước bảo là gì?”
Những câu nói sắc bén, giàu ngụ ý ấy khiến xã trưởng tức tối nhưng không thể phản bác. Đỉnh điểm là khi mẹ Đốp bày tỏ rằng:
“Con chưa ra trải chiếu thì làng ngồi xuống đất hay sao?”
Sự khéo léo trong ngôn từ của mẹ Đốp khiến xã trưởng chỉ biết gật đầu thừa nhận: “Ờ con mẹ Đốp nó nói thế mà có lý.” Nhân cơ hội đó, mẹ Đốp tiếp tục đọc thơ vừa khẳng định vị trí của mình, vừa mỉa mai xã trưởng, kẻ luôn tự coi mình là trung tâm quyền lực. Tuy nhiên, hắn không nhận ra hàm ý châm biếm trong lời thơ mà còn khen “thơ hay đấy nhỉ”, bộc lộ rõ sự dốt nát và kém hiểu biết của mình.
Không dừng lại ở việc thể hiện quyền uy, xã trưởng nhân cơ hội bố Đốp vắng nhà đã buông lời gạ gẫm mẹ Đốp:
“Nhà Đốp lớp này xem ra bảnh gái dễ coi lắm nhỉ?
Hôm nào mát giời, tao sang gửi mày một đứa nhá!”
Trước lời lẽ sỗ sàng ấy, mẹ Đốp khéo léo đáp trả bằng sự tinh tế:
“Thầy chớ nói vậy! Bố cháu đứng ngoài kia nó nghe thấy rồi nó lại ghen!”
Sự thông minh và khéo léo trong lời nói của mẹ Đốp không chỉ khiến xã trưởng bối rối mà còn tiếp tục làm hắn mất mặt. Khi bị ép buộc phải rao mõ, mẹ Đốp cố tình đề xuất:
“Hay là thế này vậy: Nhà cháu đi trước đánh mõ, thầy đi sau rao hộ nhà cháu.”
Câu nói này chẳng khác nào hạ thấp xã trưởng xuống ngang hàng với một người gõ mõ thấp kém, khiến hắn nổi giận.
Tức giận vì bị mẹ Đốp chế nhạo, xã trưởng đã đánh mẹ Đốp. Nhưng thay vì nhẫn nhịn, mẹ Đốp la lớn để xóm làng biết chuyện:
“Ối bố Đốp ơi là bố Đốp ơi! Đi đâu để thầy Xã thầy ấy ăn hiếp tôi đây này.”
Hành động của mẹ Đốp không chỉ là lời tố cáo trực diện mà còn phơi bày sự đê tiện của xã trưởng trước dân làng. Cuối cùng, để tránh tai tiếng, xã trưởng buộc phải nhượng bộ và bồi thường cho mẹ Đốp bằng thúng thóc.
Thông qua hai nhân vật đối lập là mẹ Đốp và xã trưởng, trích đoạn đã khắc họa rõ ràng sự phân tầng giai cấp trong xã hội phong kiến. Giọng điệu hài hước, ngôn ngữ mộc mạc, đời thường và những tình huống đầy kịch tính không chỉ mang lại tiếng cười sâu sắc mà còn lên án mạnh mẽ sự tha hóa, mục ruỗng của tầng lớp quan lại. Đồng thời, trích đoạn đề cao trí tuệ, sự khéo léo và tinh thần phản kháng của người lao động, đặc biệt là người phụ nữ.
“Xã trưởng – Mẹ Đốp” không chỉ là một lớp chèo độc đáo trong “Quan Âm Thị Kính” mà còn là biểu tượng của nghệ thuật chèo Việt Nam. Tiếng cười thâm thúy mà tác phẩm mang lại đã giúp lớp chèo này sống mãi trong lòng người Việt, trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa dân gian.
