Bài thơ chữ Nôm “Nhàn” trong tuyển tập “Bạch Vân quốc ngữ thi” của ông thể hiện những suy tư nội tâm, phản ánh triết lý nhân sinh sâu sắc, nhân cách cao cả của ông. Dưới đây là bài viết về: Phân tích triết lí nhân sinh trong bài thơ Nhàn hay chọn lọc.
Mục lục bài viết
1. Dàn ý phân tích triết lí nhân sinh trong bài thơ Nhàn hay chọn lọc:
1.1. Mở bài:
– Giới thiệu Nguyễn Bỉnh Khiêm và bài thơ “Nhàn”.
– Tóm tắt triết lí nhân sinh trong bài thơ.
1.2. Thân bài:
– Sáng tác và thể loại của bài thơ.
– Lý do Nguyễn Bỉnh Khiêm chọn sống gần gũi làng quê bình dị.
– Triết lí nhân sinh: Cái đẹp trong tâm hồn là quan trọng, không giống như công danh và phú quý như một giấc mơ.
– Nguyễn Bỉnh Khiêm chọn sống thong thả, ung dung, và thú vui tao nhã.
– Ngôn ngữ thơ mộc mạc, tự nhiên, giản dị, và cách ngắt nhịp diễn tả lối sống nhàn tản, thư thái.
– So sánh “phú quý” với “chiêm bao” để bộc lộ thái độ xem thường phú quý.
1.3. Kết bài:
– Khẳng định triết lí nhân sinh của Nguyễn Bỉnh Khiêm trong bài thơ “Nhàn”.
– Suy nghĩ của bản thân về hai câu thơ cuối, nhấn mạnh ý nghĩa của việc sống thong thả, ung dung, và tìm niềm vui trong cuộc sống.
2. Phân tích triết lí nhân sinh trong bài thơ Nhàn hay chọn lọc:
Nguyễn Bỉnh Khiêm là một nhà văn, nhà thơ có học vấn uyên thâm và từng làm quan, tuy nhiên vì sự bất công trong chính quyền, ông đã từ chức về sống ẩn dật với một cuộc sống thong thả, thanh tịnh. Ông được biết đến với hai tập thơ tiếng Hán “Bạch Vân am thi tập” và tập thơ tiếng Nôm “Bạch Vân quốc ngữ thi”. Bài thơ “Nhàn” được lấy từ tập thơ “Bạch Vân quốc ngữ thi” và viết bằng thể thất ngôn bát cú đường luật, tản mạn về cuộc sống thanh tịnh, an nhàn tại nơi đồng quê.
Bài thơ “Nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm phản ánh tâm hồn tràn đầy niềm vui và sự thanh tịnh trong tâm hồn của tác giả. Điểm nhấn và tinh thần chủ đạo của bài thơ chính là cuộc sống an nhàn, thanh thản nơi đồng quê. Dù chỉ gồm 8 câu thơ đường luật, tác giả đã thành công trong việc tạo ra một bức tranh cuộc sống êm ả tại nơi đồng quê. Bài thơ bắt đầu bằng hai câu thơ đơn giản, mộc mạc:
Một mai một cuốc, một cần câu
Thơ thẩn dầu ai vui thú nào
Bằng phép lặp “một”-“một”, bài thơ đã mô tả một bức tranh bình dị, chất phác về cuộc sống ở miền quê nghèo. Hai câu thơ đầu tiên cho thấy tâm hồn thanh tịnh và sự yên bình của thiên nhiên tại miền Bắc Bộ. “Một cuốc”, “một cần câu” thể hiện sự giản dị, mộc mạc của một người nông dân. Nguyễn Bỉnh Khiêm được hình dung như một người nông dân lão luyện, vui đùa với thú vui tao nhã như câu cá và làm vườn.
Đây là một cuộc sống mà nhiều người thời kỳ phong kiến ước ao, tuy nhiên, không phải ai cũng có thể từ bỏ cuộc sống quan trường để trở về đồng quê như Nguyễn Bỉnh Khiêm. Động từ “thơ thẩn” trong câu thứ hai đã tạo ra một nhịp điệu êm dịu cho đọc giả.
Dù ở chốn đông người, Nguyễn Bỉnh Khiêm vẫn không quên cuộc sống hiện tại của mình và sống “an phận”. Cuộc sống của ông đã khiến nhiều người ngưỡng mộ. Hai câu thơ tiếp theo càng mô tả rõ nét hình ảnh “lão nông Nguyễn Bỉnh Khiêm”.
Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn người đến chốn lao xao
Sau khi rời khỏi chốn quan trường, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã tìm đến một nơi vắng vẻ để sống. Ông tự nhận mình là “dại” vì quyết định này, nhưng đây lại là điều khiến nhiều người ngưỡng mộ và ghen tỵ. Ông sử dụng từ ngữ độc đáo để miêu tả phong cách sống của mình, và cho rằng những người chọn theo đường quan trường là những người “khôn”. Điều này có thể coi là một lời khen tinh tế, cũng có thể là một cách khen chê đối với bản thân và người khác.
Hai câu thơ ở đoạn văn này hoàn toàn đối lập nhau về ngôn ngữ và ý nghĩa, với từ “dại” và “vắng vẻ” ở một bên, và “khôn” và “lao xao” ở bên kia. Tuy nhiên, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã chọn nơi vắng vẻ để sống, và đó là nơi thật sự thích hợp với cách sống của ông. Điều này thể hiện cốt cách thanh cao và tâm hồn đáng ngưỡng mộ của Nguyễn Bỉnh Khiêm, và hai câu thơ đã gợi mở cho người đọc về cuộc sống bình dị, giản đơn và cao thượng của ông.
Thu ăn măng trúc đông ăn giá
Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao
Những câu thơ đơn giản nhưng sâu sắc của Nguyễn Bỉnh Khiêm thể hiện đầy đủ cuộc sống sinh hoạt và thực phẩm của người nông dân nghèo. Dù không có sự xa hoa, những thực phẩm quen thuộc của mùa vụ vẫn đầy đặn và thơm ngon, khiến tác giả cảm thấy an phận và hài lòng. Tác giả cũng khen ngợi vẻ đẹp và đầy đủ của thiên nhiên Bắc Bộ bằng câu thơ “Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao”, phản ánh sự thanh tao và hòa hợp giữa tác giả và thiên nhiên. Từ đó, đề cao tinh thần, cốt cách và suy nghĩ của Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Rượu đến cội cây ta sẽ uống
Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao
Hai câu thơ này thể hiện triết lý và suy nghĩ của Nguyễn Bỉnh Khiêm trong thời gian ẩn dật. Tuy ông có tài năng và trí tuệ, nhưng ông không coi tiền bạc và của cải là điều quan trọng nhất. Với ông, phú quý chỉ như một giấc mơ, khi tỉnh dậy thì sẽ không còn. Ông yêu nước và sống an nhàn, và cách so sánh độc đáo đã tạo nên tứ thơ hoàn hảo. Những suy nghĩ sâu xa và phong thái của ông là tấm gương đáng học hỏi.
Bài thơ “Nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm đã khiến người đọc ngưỡng mộ và khâm phục ông. Bài thơ có kết cấu chặt chẽ và tứ thơ đơn giản nhưng hàm ý sâu xa, toát lên tâm hồn và cốt cách của ông. Hiện nay, ông vẫn là tấm gương đáng ngưỡng mộ.
3. Phân tích triết lí nhân sinh trong bài thơ Nhàn hay:
Nguyễn Bỉnh Khiêm đã lựa chọn một cuộc sống an nhàn, thư thái tại vùng thôn quê, xa rời những xô bồ của phú quý. Bài thơ Nôm “Nhàn” trích từ tập “Bạch Vân quốc ngữ thi” không chỉ phản ánh tâm tư của ông mà còn bày tỏ triết lý sống sâu sắc, thanh cao. Hai câu thơ cuối của tác phẩm khái quát triết lý nhân sinh của ông: công danh và phú quý chỉ là những ảo ảnh thoáng qua, còn vẻ đẹp tinh thần mới là điều trường tồn.
“Rượu, đến cội cây, ta sẽ uống
Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao”
Cuộc đời giống như một giấc mơ, chỉ những ai trong cuộc mới thấu hiểu mục đích mình theo đuổi. Nguyễn Bỉnh Khiêm, người đỗ Trạng Nguyên và từng giữ chức quan dưới triều Mạc, đã đạt được giấc mơ danh vọng mà biết bao người khao khát. Tuy nhiên, khi dâng sớ yêu cầu trừng trị những kẻ lộng quyền nhưng không được chấp nhận, ông đã quyết định từ chức, lấy hiệu là Bạch Vân Cư Sĩ và chọn về quê sống như một “lão nông tri điền”. Với ông, cuộc sống bình dị ở làng quê không chỉ giúp giữ vững phẩm chất thanh cao, mà còn giúp ông nhận ra giá trị đích thực của cuộc sống: tâm hồn cao đẹp mới thực sự quan trọng, trong khi phú quý và công danh chỉ là những thứ phù du. Sự thấu hiểu sâu sắc này được Nguyễn Bỉnh Khiêm gửi gắm qua những câu thơ trong bài “Nhàn. Ông đã từng có tất cả, nhưng lại từ bỏ mọi thứ. Người đời có thể cho rằng ông dại khờ, nhưng thực tế, ông mới là người nhìn rõ sự “dại” của họ khi mãi mê đuổi theo những ảo ảnh hư vô.
Trong không gian thanh vắng, tĩnh lặng, Nguyễn Bỉnh Khiêm sống một cuộc sống ung dung, thư thả, mỗi ngày trôi qua với những hoạt động đời thường và thú vui tao nhã như uống rượu, ngắm cảnh. Hai câu thơ “Rượu, đến cội cây, ta sẽ uống/ Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao” thể hiện lối sống nhàn tản, thư thái qua ngôn ngữ thơ giản dị, mộc mạc và nhịp điệu tự nhiên. Uống rượu và thưởng thức thiên nhiên vốn là thú vui của các bậc hiền triết, nhưng Nguyễn Bỉnh Khiêm lại nhấn mạnh sự nhàn nhã tại một nơi bình dị như “cội cây”. Tại đây, ông bộc lộ rằng phú quý chỉ là ảo ảnh thoáng qua, và ông chọn làm người ngoài cuộc chỉ để “nhìn xem”. Hai câu thơ cuối của bài thể hiện quyết định sống an nhàn, đứng ngoài vòng tranh đấu của công danh, phú quý. Ông không ngẫu nhiên nhắc đến điển tích về Thuần Vu Phần để thể hiện triết lý sống của mình. Thuần Vu Phần là một tướng quân tài ba, khi bị trách phạt đã quyết định từ quan, về quê sống và lấy việc uống rượu làm thú vui. Trong một giấc mơ bên gốc cây hòe, ông thấy mình sống trong phú quý, nhưng khi tỉnh giấc, tất cả chỉ là mộng ảo. Nguyễn Bỉnh Khiêm mượn điển tích này để truyền tải quan điểm rằng quan trường cũng chỉ là một giấc mộng hư ảo. Ông chọn rời xa chốn quan trường, bởi thời cuộc đang trong giai đoạn suy thoái, quan lại tham lam, nhũng nhiễu. Những câu thơ mộc mạc, không sử dụng quá nhiều biện pháp tu từ, nhưng lại chứa đựng những suy ngẫm sâu sắc. Việc so sánh phú quý với giấc chiêm bao cho thấy ông coi thường danh lợi, thứ dễ dàng khiến con người đánh mất phẩm giá.
Phú quý chỉ là một giấc mộng hư ảo, ngắn ngủi, còn giá trị tâm hồn và phẩm chất cao quý mới là điều đáng trân trọng. Đó là triết lý sống của một người trí tuệ uyên thâm, sâu sắc. Giữa ranh giới của hư và thực, Nguyễn Bỉnh Khiêm chọn làm người tỉnh táo, trong khi bao kẻ khác vẫn mải mê chìm trong giấc mộng danh lợi. Hai câu thơ cuối không chỉ là những lời tâm sự mà còn phản ánh mong muốn thoát khỏi vòng danh lợi, đồng thời tôn vinh trí tuệ và nhân cách của Nguyễn Bỉnh Khiêm.
