Nội dung của hoạt động tranh tụng trong phiên tòa xét xử vụ án hình sự là việc thể hiện sự xung đột về lợi ích, tâm lý giữa các bên buộc tội, bên gỡ tội và bị hạn chế về mặt không gian, thời gian do pháp luật tố tụng hình sự quy định.
Mục lục bài viết
1. Nội dung hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự:
Nội dung của hoạt động tranh tụng trong phiên tòa xét xử vụ án hình sự là việc thể hiện sự xung đột về lợi ích, tâm lý giữa các bên buộc tội, bên gỡ tội và bị hạn chế về mặt không gian, thời gian do pháp luật tố tụng quy định. Nội dung tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự bao gồm:
Thứ nhất, đưa ra chứng cứ mới bằng cách yêu cầu triệu tập thêm Người làm chứng, đưa ra vật chứng hoặc tài liệu mới. Hồ sơ, chứng cứ được xác lập trong giai đoạn điều tra là rất quan trọng cho việc xét xử tại phiên tòa. Tuy nhiên, các chứng cứ có trong hồ sơ là do các cơ quan tiến hành tố tụng thu thập, nhiều trường hợp chưa thể đầy đủ và không loại trừ việc thiếu khách quan. Đặc biệt đối với vụ án hình sự, trách nhiệm chứng minh thuộc về các cơ quan tiến hành tố tụng cho nên đa số các trường hợp Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát chỉ thu thập chứng cứ buộc tội, không chú trọng thu thập chứng cứ gỡ tội. Trong khi đó, bên bào chữa (Người bào chữa, Bị can, bị cáo) không được quyền chủ động thu thập chứng cứ làm hạn chế khả năng tranh tụng của họ tại phiên tòa. Vì vậy, pháp luật tố tụng quy định các bên tham gia tố tụng có quyền yêu cầu triệu tập thêm người làm chứng, quyền đưa ra các chứng cứ mới tại phiên tòa. Nhiệm vụ của Tòa án là bảo đảm để các bên thực hiện quyền tố tụng này, tránh trường hợp sợ phiền phức, sợ phiên tòa đi chệch quỹ đạo chuẩn bị nên không chú trọng thủ tục này tại phần mở đầu phiên tòa.
Thứ hai, thực hiện việc xét hỏi tại phiên tòa. Xét hỏi thực chất là cuộc điều tra chính thức tại phiên tòa để xác định sự thật khách quan của vụ án. Vì vậy, các bên tham gia tố tụng đều có quyền điều tra dưới sự điều khiển của Thẩm phán – chủ tọa phiên tòa từ hỏi người khác, xem xét vật chứng, tài liệu. Việc xét hỏi này chỉ kết thúc khi Tòa án thấy rằng thông qua xét hỏi sự thật khách quan, đối tượng chứng minh trong vụ án đã được xác định đầy đủ, các tình tiết liên quan đến việc giải quyết đã được làm rõ. Vì thế cho nên, thủ tục tố tụng quy định quyền thu thập chứng cứ chỉ cho các cơ quan tiến hành tố tụng, quy định gánh nặng xét hỏi cho Tòa án, quy định chỉ cho phép một số ít các bên tham gia xét hỏi (đại diện Viện kiểm sát, Luật sư) cần được xem xét lại từ góc độ tranh tụng.
Thứ ba, phát biểu ý kiến về đánh giá chứng cứ. Qua việc điều tra chính thức, công khai tại phiên tòa, mỗi bên tham gia tố tụng đều có cách nhìn nhận, đánh giá của mình về kết quả chứng minh. Để thực hiện chức năng tố tụng, nhiệm vụ tố tụng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, các bên tham gia tố tụng phải công khai đưa ra ý kiến đánh giá của mình về sự thật khách quan của vụ án để giúp cho Tòa án cân nhắc khi ra phán quyết. Các đánh giá khách nhau, phản biện nhau của các bên tham gia tố tụng tại phiên tòa sẽ giúp cho Tòa án khách quan hơn, toàn diện hơn, thận trọng hơn khi đánh giá đề ra phán quyết.
Thứ tư, đề nghị biện pháp giải quyết vụ án liên quan đến quyền và lợi ích liên quan. Mỗi bên tham gia tố tụng đều nhằm mục đích bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Vì vậy, nội dung không thể thiếu trong tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự là các bên đề xuất ý kiến và lập luận trên cơ sở chứng cứ, quy định của pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích đó. Tùy theo tư cách tố tụng của mình mà phạm vi xét hỏi, tranh luận, đề xuất ý kiến của mỗi người tham gia tố tụng cũng có khác nhau: đại diện Viện kiểm sát bảo vệ Cáo trạng, Người bào chữa, bị cáo bảo vệ quan điểm không có tội hoặc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, Nguyên đơn dân sự đòi hỏi việc bồi thường, Bị đơn dân sự bác bỏ hoặc giảm mức bồi thường, ....
2. Vai trò của tranh tụng tại phiên tòa trong xét xử vụ án hình sự:
Tranh tụng đóng vai trò trung tâm trong toàn bộ quá trình tố tụng, thể hiện đầy đủ nhất bản chất của hệ thống tư pháp của mỗi Nhà nước, là giai đoạn quyết định tính đúng đắn, khách quan của việc giải quyết vụ án, bảo vệ lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân.
Trong các vai trò cơ bản được đặt ra thì việc xác định sự thật khách quan của vụ án là một trong những điều kiện quyết định bảo đảm cho Tòa án ra phán quyết đúng đắn nhất. Xét dưới góc độ lý luận và thực tiễn thì tranh tụng có vai trò rất quan trọng trong việc xác định sự thật khách quan của vụ án. Tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự, tranh tụng thể hiện những vai trò cơ bản sau:
Thứ nhất, tranh tụng tại phiên tòa góp phần quan trọng vào việc giải quyết khách quan, toàn diện vụ án. Trên cơ sở các chứng cứ được thu thập, các phân tích, đánh giá nhiều chiều về chứng cứ cũng như pháp luật áp dụng. Hội đồng xét xử có đầy đủ điều kiện xem xét, quyết định về vụ án một cách toàn diện, đầy đủ và khách quan. Hội đồng xét xử phải xem xét toàn bộ, không được xem nhẹ chứng cứ nào đã được thu thập và kiểm tra tại phiên tòa; cân nhắc các quan điểm khác nhau về áp dụng pháp luật, về đánh giá tính chất vụ án,.. để ra được phán quyết đúng đắn, khách quan, hợp pháp nhất.
Thứ hai, bảo đảm sự bình đẳng và tính hiệu quả của hoạt động tố tụng. Thực hiện việc tranh tụng trong xét xử vụ án hình sự bảo đảm cho bên buộc tội và bên bào chữa bình đẳng với nhau về quyền và nghĩa vụ tố tụng. Các bên đều được pháp luật dành cho những khả năng ngang nhau trong việc chứng minh, tranh luận về nội dung cũng như pháp luật áp dụng... để thực hiện việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Tranh tụng bảo đảm cho các chủ thể tham gia vào hoạt động tố tụng thực hiện một cách có hiệu quả nhất chức năng, nhiệm vụ tố tụng của mình. Nguyên tắc tranh tụng đòi hỏi phải có sự phân định rõ ràng các chức năng buộc tội, chức năng bào chữa và chức năng xét xử của bên buộc tội, bên bào chữa và Tòa án,.. trong đó chức năng xét xử không bao gồm cả việc buộc tội hay bào chữa; Tòa án là trọng tài điều khiển sự tranh luận giữa các bên và ra phán quyết theo chức năng độc lập của mình.
Thứ ba, tranh tụng tại phiên tòa có vai trò giáo dục pháp luật. Tranh tụng tại phiên tòa đòi hỏi sự có mặt của những người tham gia tố tụng. Việc xét xử vắng mặt những người tham gia tố tụng là rất hạn chế. Việc tranh tụng trực tiếp công khai tại phiên tòa không hạn chế về thời gian, nơi những người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng đánh giá các hành vi vi phạm pháp luật về pháp lý cũng như xã hội, phân tích các quy định pháp luật cần được áp dụng, ... giúp cho những người tham gia tố tụng và những người tham dự phiên tòa nâng cao nhận thức về pháp luật, xác định hướng giá trị trong hành vi, giúp cho việc tuân thủ pháp luật được nâng cao.
Như vậy, tranh tụng tại phiên tòa là giai đoạn có vai trò đặc biệt quan trọng và mang tính quyết định trong giải quyết vụ án, giúp Thẩm phán – chủ tọa phiên tòa thực hiện đúng các nhiệm vụ, mục đích tố tụng đặt ra. Tranh tụng là trọng tâm của phiên tòa hình sự, thông qua tranh tụng để có cơ sở xác định sự thật khách quan của vụ án; xác định các quy định của pháp luật để áp dụng trong trường hợp cụ thể của vụ án và ra phán quyết giải quyết vụ án trên cơ sở sự thật khách quan được xác định theo các quy định của pháp luật.
