Sau khi cáo quan về ở ẩn, một hôm, có người bạn tri kỉ đã lâu không gặp ghé thăm, nhưng ông lại không có gì để thiết đãi bạn. Trước tình cảnh oái oăm này, Nguyễn Khuyến đã làm bài thơ Bạn đến chơi nhà để tự trào đồng thời giãi bày nỗi lòng mình. Dưới đây là Nghị luận về bài thơ Bạn đến chơi nhà chọn lọc hay nhất.
Mục lục bài viết
1. Nghị luận về bài thơ Bạn đến chơi nhà chọn lọc hay nhất:
Nếu đọc thơ của Nguyễn Khuyến, bạn sẽ không tìm thấy nhiều bài thơ vui vì tâm trạng ông đầy nỗi buồn, xét đến hoàn cảnh khốn khổ cùng của đất nước và những khó khăn của cuộc sống. Kể từ khi Nguyễn Khuyến về ở ẩn, nỗi buồn này càng ngày càng sâu sắc hơn. Nhưng khi nghe tin bạn đến thăm nhà, tâm trạng chợt vui mừng. Ẩn chứa trong bài thơ ‘Bạn đến chơi nhà’ là một tình bạn cao đẹp vượt qua mọi lễ nghi thường ngày. Sự nghèo khó về vật chất không thể thay đổi được tình cảm chân thành, ấm áp.
‘Đã bấy lâu nay, bác tới nhà
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa
Ao sâu nước cả, khôn chài cá
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà
Cải chửa ra cây, cà mới nụ
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa
Đầu trò tiếp khách, trầu không có
Bác đến chơi đây, ta với ta.’
Mặc dù bài thơ này được viết theo thể thức bảy chữ tám âm tiết thời Đường, nhưng sự phát triển ý tưởng thơ khá đáng ngạc nhiên, và cấu trúc thường thấy trong thơ Đường. Các quy tắc thật đặc biết như tình bạn của chính tác giả.
‘Bác đến chơi đây, ta với ta.’
Câu mở đầu giản dị, tự nhiên như lời chào hỏi thân tình giữa hai người bạn thân đã lâu không gặp. Tuổi già thường cảm thấy cô đơn nên người ta cần có bạn bè để tâm sự, hàn huyên. Vì thế khi có một người bạn đến, tác giả rất vui.
Một cách xưng hô thân mật ‘bác’, cách gọi thân mật quen thuộc gợi lên sự tôn trọng, thể hiện sự gắn bó chặt chẽ giữa chủ và khách.
Bài thơ như lời chào quen thuộc đời thường: Lâu lắm rồi bác mới đến thăm nhà tôi, thật vui. Bác và tôi không phải là người xa lạ nên mong bác hiểu! Hồi còn ở phủ, bạn bè đến thăm là chuyện bình thường, nhưng bây giờ Nguyễn Khuyến đã rời Quan, bạn bè đến thăm thì đó mới là tình bạn thật sự, vì thói quen sống thường thấy ở đời là: ‘giàu thời tìm đến, khó thời tìm vui’. Với niềm vui và cảm xúc, nhà thơ chấp nhận sự thịnh vượng, giàu có của tình bạn thay vì nghèo đói vật chất.
Theo phép xã giao, khi người thân đến nhà bạn, theo phong tục, trước tiên hãy cho họ trầu và nước, sau đó đãi họ đồ ăn và rượu. Tuy nhiên, sau khi lên tiếng, tác giả đã đề cập đến một số vấn đề trong gia đình.
‘Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa
Ao sâu nước cả, khôn chài cá
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà
Cải chửa ra cây, cà mới nụ
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa’
Nhà thơ dường như đang giải thích cách đối xử thiếu cân nhắc của mình với người bạn. Ngôn ngữ thơ rất chính xác và nhất quán trong cách diễn đạt.
Dù có tất cả nhưng tôi vẫn chẳng có gì để mua cho người bạn thân nhất của mình. Có ao có cá, có vườn có gà, có cà tím có cải, xơ mướp có bí đỏ… Tôi có hình ảnh một khu vườn sống động và tràn đầy năng lượng. Một lối sống nông thôn giản dị, cần cù và tươi đẹp. Sự sống trong sáng và ấm áp, sự sống và tình người.
Bạn có cảm thấy Nguyễn Khuyến muốn dắt bạn mình đi thăm vườn, ao cá và tỏ lòng bạn thông cảm với hoàn cảnh của mình chăng?
Các từ ‘sâu’, ‘cả’, ‘rộng’, ‘thưa’, trạng từ chỉ trạng thái ‘khôn’, ‘khó’ và trạng từ chỉ sự tiếp tục hành động ‘chửa’, ‘mới’, ‘vừa’, ‘đương’ bổ sung cho nhau một cách kỳ diệu, khéo léo, một cách dễ dàng và tự nhiên. Đó là những từ ngữ diễn tả một cuộc sống giản dị, tự nhiên, quen thuộc và tươi đẹp.
Dân gian đã có câu nói như sau:
‘Đầu trò tiếp khách, trầu không có’
Nguyễn Khuyến lại nghèo đến mức này sao? Nhà thơ đã phóng đại sự nghèo khó của mình. Một vị quan cao cấp triều Nguyễn không thể tìm thấy dù chỉ một miếng trầu khi trở về sống ẩn náu, sử dụng chín sào tư thố làm nơi ở. Rõ ràng đây là một trò đùa hóm hỉnh với người bạn của mình. Đồng thời, thể hiện cuộc sống trong sáng, tâm hồn cao thượng của những người Nho sĩ đã từ chối sự bổng lộc của giặc Pháp và lui về sống cuộc sống bình dị giữa quê hương. Ở đó có những tình cảm chân thành và nghiêm túc chứ không phải những thứ vật chất trần tục của thói đời thường hư vinh. Tình bạn của họ được nuôi dưỡng và xây dựng trên tình cảm, tình yêu và sự tôn trọng. Vật chất quan trọng nhưng không phải là tất cả.
Thật cảm động khi đọc những dòng thơ sau đây bày tỏ tình cảm của Nguyên khuyến dành cho bạn.
‘Bác Dương thôi đã thôi rồi
Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta
Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước
Bác với tôi hôm sớm cùng nhau…’
(Khóc Dương Khuê – Nguyễn Khuyến)
Tình cảm giữa tác giả và Dương khuê rất cảm động, mối quan hệ thân thiết của họ cũng bắt nguồn từ đó. Đúng vậy, trong bài thơ này những nghi thức xã hội vật chất dần được lột bỏ để lộ ra những viên ngọc lấp lánh – tâm hồn và cảm xúc cao quý của họ.
‘Bác đến chơi đây, ta với ta’
Cái kết là một sự “bùng nổ” của ý tưởng và cảm xúc. Không cần một khay đầy thức ăn ngon để phục vụ bạn. Tất cả những gì bạn cần là tấm lòng.
Thật sự là đáng quý khi lần thứ hai nhắc đến từ ‘bác’ trong bài thơ, bác đã không ngần ngại đi thật xa để thăm một người bạn. Tình bạn là tất cả và không thể mua được nó. Muốn chiêu đãi bạn một điều gì đó sang trọng và bất ngờ, nhưng chỉ có ‘ta với ta’. Họ hiểu nhau, hiểu mình là hai nhưng vẫn là một, hòa hợp nghĩa là bỏ qua vật chất, tôn trọng tình cảm, tôn trọng tình bạn. Chỉ cần tôi và bác gặp nhau tâm sự, hàn huyên với nhau là đủ. Cảm xúc của tình bạn này được bộc lộ trọn vẹn, và lắng đọng.
Ngược lại, ‘ta với ta’ trong bài thơ ‘Qua đèo ngang’ của Bà Huyện Thanh Quan là cuộc gặp gỡ của nhà thơ với chính mình, một không khí cô đơn, hoài niệm. Và trong bài thơ này, ‘ta với ta’ là hai tâm hồn, hai con người gặp nhau.
Trong một số bài thơ của Nguyễn khuyến viết về bạn, người đọc sẽ cảm nhận được ý nghĩa sâu xa của tác phẩm:
‘Từ trước bảng vàng nhà có sẵn
Chẳng qua trong bác với ngoài tôi’
(Gửi bác Châu Cầu)
Bài thơ ‘Bạn đến chơi nhà’ là một bài thơ hay về tình bạn, một tình bạn rất thân thiết. Hai tâm hồn trong sáng và cao quý được hợp nhất làm một, sống một cuộc sống cao quý tràn đầy sự tôn trọng và biết ơn. Tình bạn của họ rất cảm động, không như Nguyễn bỉnh khiêm từng chỉ trích ‘Còn bạc, còn tiền, còn đệ tử’ – ‘Hết cơm hét rượu hết ông tôi’. Tình bạn cao đẹp này vẫn tỏa sáng rực rỡ và là hình ảnh thu nhỏ của tình bạn bằng hữu xưa nay.
Cuối bài thơ, mọi người đều cảm động trước tình bạn cao đẹp của họ. Lời ca giản dị, ý thơ chứa đựng nhiều tình cảm trìu mến đã làm cho bài thơ trở nên độc đáo.
2. Nghị luận về bài thơ Bạn đến chơi nhà chọn lọc ngắn gọn nhất:
Có thể nói, bài thơ ‘Bạn đến chơi nhà’ của nhà thơ Nguyễn Khuyến mang đến cho người đọc nhiều ấn tượng sâu sắc về tình bạn thân thiết của nhà thơ.
‘Đã bấy lâu nay, bác tới nhà’
Mở đầu bài thơ là dòng thơ chỉ thời gian ‘đã bấy lâu nay’, hàm ý đã lâu lắm rồi bác mới đến thăm nhà tôi. Giọng điệu của bài thơ cởi mở, chân thành, thể hiện thái độ mến khách của nhà thơ.
Trong những khổ thơ sau, nhà thơ miêu tả hoàn cảnh sống thiếu thốn về vật chất của mình:
‘Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta!’
Đi chợ mất rất nhiều thời gian và ở nhà không có người tiếp khách. Nhà chẳng có gì, cũng không có những món ngon ạ: ‘Ao sâu nước cả, khôn chài cá/ vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà’. Ngay cả miếng trầu – thứ quan trọng nhất, bởi câu nói ‘miếng trầu là đầu câu chuyện’ không hề tồn tại ở đây.
Cuộc sống thiếu thốn vật chất nhưng điều đó không thể làm nhà thơ buồn. Sự hài hước, một giọng điệu lạc quan bình thường hóa việc thiếu chất liệu. Tình bạn đôi lứa không cần của cải vật chất, chỉ có “chú đến thăm” mới mang lại niềm vui.
Câu thơ cuối cùng giúp chúng ta hiểu rõ hơn điều này: ‘Bác đến chơi đây ta với ta’. Cụm từ ‘ta với ta’ xuất hiện trong bài thơ ‘qua đèo ngang’ của tác giả Bà huyện thanh quan:
‘Dừng chân đứng lại trời, non, nước
Một mảnh tình riêng, ta với ta’
Đại từ ‘ta’ trong ‘ta với ta’ ám chỉ nhà thơ. Lúc đó, Bà Huyện Thanh Quan một mình ở đèo ngang. Tác giả nhớ quê hương, đất nước và cảm thấy đau đớn, xót xa. Sự cô đơn dường như không thể được chia sẻ.
Trong thơ Nguyễn Khuyến, đại từ ‘ta’ dùng để chỉ tác giả và người bạn. Từ ‘với’ biểu thị mối quan hệ song hành gần gũi dường như không có khoảng cách. Có thể thấy, trong hoàn cảnh khốn cùng, không có gì xứng đáng để đón tiếp bạn bè nhưng thi nhân và người bạn tâm giao vẫn cảm thấy hạnh phúc, may mắn.
Bài thơ ‘Bạn đến chơi nhà’ giúp người đọc cảm nhận được tình bạn đáng trân trọng, khâm phục của nhà thơ. Đồng thời, chúng ta cũng có thể hiểu thêm về phong cách viết của Nguyễn Khuyến.
3. Giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của tác phẩm:
3.1. Giá trị nội dung:
Thông qua hoàn cảnh thiếu thốn khi bạn đến chơi nhà mà không có gì cao sang để tiếp đãi bạn, bài thơ ‘Bạn đến chơi nhà’ đã ca ngợi một tình bạn tri kỷ chân thành, nồng nàn, mộc mạc và tràn đầy niềm của chính nhà thơ Nguyễn Khuyến.
3.2. Giá trị nghệ thuật:
– Tạo ra những tình huống bất ngờ và thú vị
– Giọng thơ giản dị, hồn nhiên, đằng sau lời nói là ánh mắt long lanh của nhà thơ và nụ cười thân thiện, ấm áp, chân thành.
– Sự kết hợp nhuần nhuyễn và sâu sắc giữa ngôn ngữ đời thường cùng ngôn ngữ bác học
