Con nuôi của người có công được hưởng chế độ ưu đãi?

1. Con nuôi của người có công có được hưởng các chế độ ưu đãi không?

1.1. Căn cứ pháp luật về quyền hưởng chế độ ưu đãi của con nuôi:

Pháp luật Việt Nam hiện hành đã có những quy định rõ ràng về việc con nuôi hợp pháp cũng được hưởng chế độ ưu đãi đối với thân nhân của người có công. Cụ thể:

• Khoản 2 Điều 3 của Pháp lệnh Ưu đãi người có công với Cách mạng 2020 quy định rõ về đối tượng được hưởng chế độ người có công với cách mạng, trong đó bao gồm: Thân nhân của người có công với cách mạng bao gồm cha đẻ, mẹ đẻ, vợ hoặc chồng, con (con đẻ và con nuôi), người có công nuôi liệt sỹ. Vì thế con nuôi cũng được coi là thân nhân của người có công với cách mạng.
• Khoản 1 Điều 24 Luật Nuôi con nuôi 2010: Kể từ ngày giao nhận con nuôi, giữa cha mẹ nuôi và con nuôi có đầy đủ các quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con; giữa con nuôi và các thành viên khác của gia đình cha mẹ nuôi cũng có các quyền, nghĩa vụ đối với nhau theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình, pháp luật dân sự và các quy định khác của pháp luật có liên quan.

Kết luận: Con nuôi của người có công với cách mạng cũng ĐƯỢC hưởng các chế độ ưu đãi theo quy định của pháp luật Ưu đãi người có công với cách mạng.

1.2. Các trường hợp con nuôi được xác định là thân nhân người có công:

Không phải mọi trường hợp “nuôi dưỡng thực tế” đều được xem là con nuôi để hưởng chế độ ưu đãi. Chỉ khi việc nuôi con nuôi được thực hiện theo đúng Luật Nuôi con nuôi 2010 hoặc quy định của pháp luật trước đây (trước khi Luật Nuôi con nuôi năm 2010 có hiệu lực) thì mới được công nhận. Nghĩa là phải có giấy tờ pháp lý chứng minh quan hệ nuôi con nuôi: Quyết định công nhận nuôi con nuôi của Ủy ban nhân dân cấp xã, giấy khai sinh có ghi tên cha mẹ nuôi hoặc các giấy tờ hộ tịch khác phù hợp.

Đồng thời, theo quy định tại khoản 1 Điều 14 Luật Nuôi con nuôi 2010 thì người nhận con nuôi phải có đủ các điều kiện sau đây:

• Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ;
• Hơn con nuôi từ 20 tuổi trở lên;
• Có điều kiện về sức khỏe, kinh tế, chỗ ở bảo đảm việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con nuôi;
• Có tư cách đạo đức tốt.

Đồng thời, khoản 2 Điều 14 Luật Nuôi con nuôi 2010 quy định thêm về những người sau đây không được nhận con nuôi:

• Đang bị hạn chế một số quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên;
• Đang chấp hành quyết định xử lý hành chính tại cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh; 
• Đang chấp hành hình phạt tù; 
• Chưa được xóa án tích về một trong các tội cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của người khác; ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; dụ dỗ, ép buộc hoặc chứa chấp người chưa thành niên vi phạm pháp luật; mua bán, đánh tráo, chiếm đoạt trẻ em.

Trong thực tiễn, nhiều trường hợp “con nuôi” được người có công nuôi dưỡng từ nhỏ nhưng không làm thủ tục nhận con nuôi hợp pháp. Với những trường hợp này thì về pháp lý, họ không được coi là thân nhân hợp pháp của người có công nên không thuộc đối tượng hưởng chế độ ưu đãi.

1.3. So sánh quyền lợi của con nuôi và con đẻ trong chế độ ưu đãi đối với người có công:

Một khi đã được công nhận hợp pháp, con nuôi được hưởng chế độ ưu đãi như con đẻ của người có công. Nghĩa là con nuôi có quyền:

• Hưởng trợ cấp hằng tháng hoặc trợ cấp một lần tùy trường hợp cụ thể;
• Được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí, hưởng chế độ chăm sóc sức khỏe;
• Được hưởng các ưu tiên trong giáo dục, đào tạo (miễn, giảm học phí và ưu tiên xét tuyển…);
• Có quyền hưởng các chính sách ưu tiên về việc làm và tuyển dụng;
• Tham gia hưởng các chế độ khác theo quy định (như hỗ trợ nhà ở hoặc vay vốn ưu đãi…).

Như vậy về mặt pháp luật, không có sự phân biệt giữa con đẻ và con nuôi khi hưởng chế độ ưu đãi người có công. Tuy nhiên, điểm mấu chốt là con nuôi phải có quyết định công nhận hợp pháp. Trong khi con đẻ mặc nhiên được pháp luật công nhận quan hệ huyết thống thì con nuôi phải chứng minh bằng hồ sơ, giấy tờ pháp lý cụ thể.

Kết luận: Con nuôi của người có công được hưởng chế độ ưu đãi như con đẻ nếu quan hệ nuôi con nuôi được xác lập hợp pháp theo quy định của pháp luật. Ngược lại, nếu chỉ là con nuôi trên thực tế nhưng không có quyết định hoặc giấy tờ pháp lý thì sẽ không đủ điều kiện để hưởng chế độ.

2. Các chế độ ưu đãi dành cho con nuôi của người có công:

Chế độ ưu đãi dành cho thân nhân của người có công với cách mạng được quy định cụ thể tại Điều 5 của Pháp lệnh Ưu đãi người có công với Cách mạng 2020 nhằm hỗ trợ và vinh danh công lao của những cá nhân này. Cụ thể, các chế độ ưu đãi chủ yếu bao gồm:

a. Trợ cấp hằng tháng, phụ cấp hằng tháng và trợ cấp một lần:

Đây là những khoản tiền được cấp cho người có công với cách mạng và thân nhân của họ để hỗ trợ đáp ứng nhu cầu sống hàng ngày và các chi phí khác trong cuộc sống.

b. Các chế độ ưu đãi khác:

• Bảo hiểm y tế: Đảm bảo các khoản chi phí y tế cho người có công và thân nhân của họ;
• Điều dưỡng phục hồi sức khỏe: Hỗ trợ các chi phí phục hồi sức khỏe khi bị thương hoặc bệnh tật;
• Cấp phương tiện trợ giúp, dụng cụ chỉnh hình, phương tiện và thiết bị phục hồi chức năng: Cung cấp các phương tiện và thiết bị cần thiết để phục hồi chức năng được chỉ định bởi các cơ sở y tế có thẩm quyền;
• Ưu tiên trong tuyển sinh và tạo việc làm: Được ưu tiên trong các chương trình tuyển sinh vào các trường học và các chương trình tạo việc làm;
• Hỗ trợ để theo học đến trình độ đại học: Hỗ trợ chi phí học tập để nâng cao trình độ văn hóa, chuyên môn cho người có công và thân nhân của họ;
• Hỗ trợ cải thiện nhà ở: Cung cấp hỗ trợ để cải thiện điều kiện nhà ở dựa trên công lao và hoàn cảnh cá nhân của từng người hoặc khi có khó khăn về nhà ở;
• Những ưu đãi về sử dụng đất như miễn hoặc giảm thuế đất khi được Nhà nước giao đất ở, chuyển mục đích sử dụng đất sang đất ở, công nhận quyền sử dụng đất ở, mua nhà ở thuộc sở hữu của Nhà nước;
• Được ưu tiên trong việc giao hoặc thuê đất, mặt nước và mặt nước biển; ưu tiên giao khoán bảo vệ và phát triển rừng;
• Hỗ trợ về vốn và vay vốn ưu đãi để thúc đẩy sản xuất kinh doanh;
• Miễn hoặc giảm thuế: Được áp dụng những chế độ miễn hoặc giảm thuế theo quy định của pháp luật.

Như vậy: Con nuôi của người có công với cách mạng sẽ được hưởng các chế độ ưu đãi như trên. Những chế độ này không chỉ nhằm đền đáp công lao của những người đã có công với cách mạng mà còn giúp nâng cao chất lượng cuộc sống và tạo điều kiện thuận lợi cho thân nhân của họ.

3. Nguyên tắc thực hiện chính sách, chế độ ưu đãi đối với con nuôi của người có công:

Điều 6 của Pháp lệnh ưu đãi người có công với Cách mạng 2020 quy định về nguyên tắc thực hiện chính sách và chế độ ưu đãi đối với người có công với cách mạng và thân nhân của họ như sau:

Thứ nhất, Nhà nước và xã hội chịu trách nhiệm chăm lo đời sống vật chất, tinh thần của người có công với cách mạng và thân nhân của họ. Đồng thời, khuyến khích các tổ chức, cá nhân quan tâm, hỗ trợ và thực hiện các chính sách, chế độ ưu đãi để giúp đỡ những người có công với cách mạng.

Thứ hai, chế độ ưu đãi phải được điều chỉnh sao cho phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội của đất nước trong từng giai đoạn cụ thể. Mức sống của người có công với cách mạng phải được bảo đảm bằng hoặc cao hơn mức trung bình của cộng đồng dân cư nơi họ cư trú.

Thứ ba, người có công với cách mạng thuộc nhiều đối tượng sẽ được hưởng trợ cấp từ nhiều đối tượng khác nhau. Đối với các chế độ như trợ cấp người phục vụ và các chế độ ưu đãi khác như quy định tại Điều 5 của Pháp lệnh ưu đãi người có công với Cách mạng 2020, người có công với cách mạng sẽ chỉ được hưởng mức cao nhất của một trong các chế độ này.

Thứ tư, người có công với cách mạng, thân nhân của người có công với cách mạng được quy định tại Điều 16 khoản 12 và Điều 31 khoản 1 của Pháp lệnh ưu đãi người có công với Cách mạng 2020 sẽ được hưởng trợ cấp mai táng theo quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội khi người có công với cách mạng qua đời. Trường hợp thuộc nhiều đối tượng, họ sẽ chỉ được hưởng một chế độ mai táng. Nếu các đối tượng được quy định tại khoản này đồng thời là những người được hưởng trợ cấp mai táng theo quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội, thì sẽ được hưởng trợ cấp mai táng theo các quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội. Trường hợp đồng thời thuộc đối tượng được hưởng chế độ mai táng do ngân sách nhà nước bảo đảm theo các quy định khác của văn bản pháp luật thì sẽ được hưởng một chế độ mai táng với mức cao nhất.

Thứ năm, nhân nhân của người có công với cách mạng sẽ được hưởng trợ cấp tuất hàng tháng theo quy định của Pháp lệnh này khi người có công qua đời như sau:

• Thân nhân của hai người có công với cách mạng trở lên có thể được hưởng tối đa hai suất trợ cấp tuất hàng tháng;
• Thân nhân của một liệt sỹ đồng thời là thân nhân của 02 người có công với cách mạng trở lên sẽ được hưởng trợ cấp tuất hàng tháng của một liệt sỹ và một người có công với cách mạng;
• Thân nhân của hai liệt sĩ trở lên và đồng thời là thân nhân của người có công với cách mạng sẽ hưởng trợ cấp tuất hàng tháng đối với thân nhân của liệt sỹ theo quy định tại điểm a khoản 3 của Điều 16 Pháp lệnh ưu đãi người có công với cách mạng;
• Con của người có công với cách mạng từ đủ 18 tuổi trở lên, nếu đã hưởng trợ cấp tuất hàng tháng trong thời gian theo học tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, giáo dục đại học hoặc đang được hưởng trợ cấp tuất hàng tháng trong thời gian theo học tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, giáo dục đại học sẽ không được hưởng trợ cấp tuất hàng tháng khi không còn theo học hoặc bị buộc thôi học.

Thứ sáu, trợ cấp tuất nuôi dưỡng: Thân nhân của người có công với cách mạng, thuộc các trường hợp được hưởng thêm trợ cấp tuất nuôi dưỡng hằng tháng, sẽ được hưởng một suất trợ cấp tuất nuôi dưỡng hằng tháng.

Kết luận: Những quy định này nhằm đảm bảo rằng những người có công với cách mạng và thân nhân của họ được hưởng các quyền lợi, chế độ ưu đãi xứng đáng từ phía Nhà nước và xã hội.

4. Xử lý hành vi lợi dụng việc làm con nuôi của người có công để hưởng chế độ ưu đãi của Nhà nước:

Điều 7 của Pháp lệnh ưu đãi người có công với Cách mạng 2020 đã quy định một số hành vi bị nghiêm cấm nhằm bảo đảm tính công bằng, minh bạch và hiệu quả của chế độ này. Cụ thể:

• Hành vi sử dụng thông tin giả mạo hoặc cung cấp thông tin không chính xác, giả mạo giấy tờ để nhận chế độ ưu đãi người có công với cách mạng và thân nhân của họ bị cấm;
• Cấm những người có chức vụ lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình để vi phạm quy định, gây tổn hại đến lợi ích của Nhà nước cũng như quyền lợi của người có công với cách mạng và thân nhân của họ;
• Nghiêm cấm các hành vi vi phạm nguyên tắc quản lý, sử dụng kinh phí được dùng để bảo đảm thực hiện các chính sách, chế độ ưu đãi cho người có công với cách mạng và thân nhân của họ, bao gồm cả Quỹ Đền ơn đáp nghĩa;
• Nghiêm cấm việc lợi dụng việc thực hiện chính sách, chế độ ưu đãi để vi phạm pháp luật. Quy định này nhằm đảm bảo rằng các chế độ và ưu đãi dành cho người có công với cách mạng và thân nhân của họ được sử dụng đúng mục đích và theo đúng quy định pháp luật, không bị lạm dụng hay lợi dụng vào mục đích cá nhân.

Ngoài ra, căn cứ theo quy định tại Điều 13 Luật Nuôi con nuôi 2010 quy định về các hành vi bị cấm như sau:

• Lợi dụng việc nuôi con nuôi để trục lợi, bóc lột sức lao động, xâm hại tình dục; bắt cóc, mua bán trẻ em.Giả mạo giấy tờ để giải quyết việc nuôi con nuôi;
• Phân biệt đối xử giữa con đẻ và con nuôi;
• Lợi dụng việc cho con nuôi để vi phạm pháp luật về dân số;
• Lợi dụng việc làm con nuôi của thương binh, người có công với cách mạng, người thuộc dân tộc thiểu số để hưởng chế độ, chính sách ưu đãi của Nhà nước;
• Ông, bà nhận cháu làm con nuôi hoặc anh, chị, em nhận nhau làm con nuôi;
• Lợi dụng việc nuôi con nuôi để vi phạm pháp luật, phong tục tập quán, đạo đức, truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc.

Theo quy định trên thì hành vi lợi dụng việc làm con nuôi của người có công với cách mạng để hưởng chế độ ưu đãi của nhà nước là một trong những hành bị nghiêm cấm trong quan hệ nuôi con nuôi theo quy định của pháp luật.

Hành này bị xử lý theo điểm b khoản 2 Điều 62 Nghị định 82/2020/NĐ-CP. Cụ thể là phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với hành vi: Lợi dụng việc làm con nuôi của thương binh, người có công với cách mạng, người thuộc dân tộc thiểu số để hưởng chế độ, chính sách ưu đãi của nhà nước.

Ngoài ra, còn bị buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm trên.

Lưu ý: Mức phạt tiền được quy định ở trên là mức phạt tiền được áp dụng đối với hành vi vi phạm của cá nhân. Trường hợp tổ chức có hành vi vi phạm thì có thể bị phạt tiền từ 6.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng.

Những quy định này phản ánh cam kết của Nhà nước trong việc bảo vệ và tôn vinh những đóng góp của người có công với cách mạng, đồng thời đảm bảo rằng chính sách ưu đãi được triển khai một cách công bằng, minh bạch và hiệu quả.

5. Một số vướng mắc thực tiễn thường gặp khi hưởng chế độ ưu đãi của con nuôi của người có công:

5.1. Trường hợp con nuôi không có quyết định công nhận hợp pháp:

Thực tế hiện nay, rất nhiều trường hợp người có công nuôi dưỡng trẻ em từ nhỏ nhưng không làm thủ tục nhận con nuôi tại Ủy ban nhân dân cấp xã/phường theo quy định tại Điều 9 Luật Nuôi con nuôi 2010 hoặc pháp luật trước đây. Khi người có công qua đời, những “con nuôi trên thực tế” này thường không được công nhận là thân nhân hợp pháp nên không được hưởng chế độ ưu đãi đối với thân nhân của người có công. Đây là vướng mắc phổ biến và gây nhiều tranh cãi trong gia đình bởi dù có công nuôi dưỡng nhưng thiếu cơ sở pháp lý thì Tòa án cũng sẽ không có căn cứ để giải quyết quyền lợi.

5.2. Tranh chấp giữa con nuôi và con đẻ trong việc thụ hưởng chế độ:

Một vấn đề khác là mâu thuẫn giữa con đẻ và con nuôi hợp pháp của người có công. Trong một số trường hợp, con đẻ phản đối việc con nuôi được hưởng quyền lợi, nhất là khi liên quan đến trợ cấp, nhà ở hoặc ưu đãi tài chính. Tuy nhiên, pháp luật quy định rõ: Khi đã là con nuôi hợp pháp và quyền lợi ngang bằng con đẻ. Vì vậy, tranh chấp thường chỉ dừng ở mức nội bộ gia đình; còn về pháp lý, cơ quan Nhà nước vẫn công nhận quyền thụ hưởng của con nuôi hợp pháp.

5.3. Vướng mắc khi con nuôi sinh sống ở nước ngoài:

Khi con nuôi hợp pháp của người có công đang sinh sống ở nước ngoài thì việc giải quyết chế độ ưu đãi gặp nhiều khó khăn hơn, đặc biệt là khâu xác nhận cư trú, giấy tờ chứng minh và việc chi trả trợ cấp hàng tháng. Nhiều địa phương yêu cầu bổ sung giấy tờ hợp pháp hóa lãnh sự hoặc ủy quyền cho người thân ở Việt Nam để nhận thay. Điều này làm thủ tục kéo dài, thậm chí có trường hợp bị gián đoạn trong quá trình hưởng chế độ.

5.4. Thực tế áp dụng khác nhau tại các địa phương:

Một vướng mắc đáng chú ý nữa là sự không thống nhất trong áp dụng pháp luật giữa các địa phương. Có nơi giải quyết linh hoạt và công nhận cả trường hợp nuôi dưỡng lâu dài dù thiếu Quyết định nhận nuôi con nuôi của Cơ quan nhà nước có thẩm quyền; nhưng có nơi lại yêu cầu tuyệt đối phải có quyết định pháp lý. Sự khác biệt này khiến nhiều gia đình bức xúc, từ đódẫn đến khiếu nại và khiếu kiện kéo dài. Do đó, cần có hướng dẫn thống nhất từ Cơ quan trung ương để tránh tình trạng áp dụng pháp luật thiếu đồng bộ.

6. Lời khuyên pháp lý khi làm thủ tục hưởng chế độ ưu đãi cho con nuôi của người có công:

6.1. Chuẩn bị đầy đủ giấy tờ pháp lý ngay từ đầu:

Điều quan trọng nhất là phải có giấy tờ chứng minh quan hệ con nuôi hợp pháp: Quyết định công nhận nuôi con nuôi, giấy khai sinh có tên cha mẹ nuôi… hoặc các hồ sơ hộ tịch khác. Nếu chưa có, gia đình nên chủ động liên hệ Ủy ban nhân dân cấp xã/phường để bổ sung thủ tục (trong khả năng pháp luật cho phép), tránh để đến khi người có công qua đời mới phát sinh vướng mắc.

6.2. Liên hệ cơ quan nhà nước có thẩm quyền:

Sở Nội vụ và Lao động (trước đây là SởcLao động – Thương binh và Xã hội) là nơi trực tiếp tiếp nhận và giải quyết hồ sơ hưởng chế độ ưu đãi. Người dân nên liên hệ sớm để được hướng dẫn cụ thể về thành phần hồ sơ, quy trình và thời gian giải quyết. Việc chuẩn bị đúng theo hướng dẫn sẽ giúp hồ sơ được xử lý nhanh chóng và hạn chế phải bổ sung nhiều lần.

6.3. Trường hợp nên nhờ Luật sư tư vấn và hỗ trợ hồ sơ:

Nếu hồ sơ phức tạp, thiếu giấy tờ hoặc phát sinh tranh chấp giữa con nuôi và con đẻ, gia đình nên nhờ Luật sư tư vấn. Luật sư có thể hỗ trợ rà soát tính hợp pháp của hồ sơ, đưa ra giải pháp bổ sung chứng cứ; đồng thời đại diện bảo vệ quyền lợi của con nuôi trong trường hợp xảy ra khiếu nại hoặc kiện tụng. Đây là giải pháp an toàn để bảo đảm quyền lợi chính đáng được pháp luật công nhận.

THAM KHẢO THÊM:

• Con nuôi của người có công được hưởng chế độ ưu đãi
• Chế độ chính sách là gì? Chế độ chính sách với người có công?
• Thân nhân là gì? Đối tượng nào được xem là thân nhân của người có công với cách mạng?