Tác động tích cực do thuế VAT mang lại rất rõ, tuy nhiên, một hiện tượng tiêu cực khá nghiêm trọng nảy sinh trong quá trình thực thi thuế VAT là gian lận và chiếm đoạt tiền thuế.
Tác động tích cực do thuế VAT mang lại rất rõ, tuy nhiên, một hiện tượng tiêu cực khá nghiêm trọng nảy sinh trong quá trình thực thi thuế VAT là gian lận và chiếm đoạt tiền thuế.
1. Nguyên nhân:
Tính mới của thuế VAT: Tính mới của thuế VAT thể hiện ở những điểm sau: Cơ sở tính thuế là VATchứ không phải doanh thu hay lợi nhuận. Hai phương pháp tính thuế áp dụng riêng cho 2 đối tượng nộp thuế. Quy trình thu và quản lý thuế mang tính công nghệ. Giá tính thuế khác với giá mà người mua thanh toán. Hóa đơn VATvà hóa đơn thường. Khái niệm thuế VATđầu vào, thuế VAT đầu ra và đặc biệt là thuế VATđầu ra bằng 0đ… Những điều này còn quá mới mẻ đối với không chỉ người nộp thuế mà còn cả đôií với cơ quan thu thuế, dẫn tới việc một số cá nhân lợi dụng để tư lợi.
Cơ sở kế toán quốc dân chưa hình thành hoặc chưa được chuẩn bị. Đại bộ phận cơ sở kinh doanh quy mô dưới doanh nghiệp tư nhân không quan tâm chế độ kế toán quốc dân mà phản ánh hoạt động kinh doanh theo logic hồ sơ. Nguy hiểm hơn là họ cho rằng sổ sách kế toán là công cụ của cơ quan nhà nước kiểm tra, kiểm soát họ mà không nghĩ rằng sổ sách, tài khoản, chứng từ,… là những phương tiện căn bản giúp họ tiếp cận hoạt động kinh doanh một cách hệ thống để đánh giá, đo lường và phân tích kết quả kinh doanh cũng như dự báo tương lai. Thêm nữa, nền kinh tế Việt Nam vẫn là nền kinh tế tiền mặt. Mọi thanh toán và giao dịch đều có thể dùng tiền mặt: tiền VND, vàng, ngoại tệ ( chủ yếu là USD). Điều này được các doanh nghiệp khai thác, lập hồ sơ thanh toán khống; đồng thời cơ quan thuế cũng khó phát hiện để ngăn chặn kịp thời.
Sự lúng túng của cơ quan chức năng. Thể hiện rõ nét nhất là quá nhiều văn bản được ban hành. Điều này gây ra sự mâu thuẫn trong điều hành và thực hiện. Tiếp đến cơ chế “ xin – cho” xuất hiện: Xin được hưởng thuế suất thấp hơn, xin được nộp thuế 0%, xin mở rộng diện khấu trừ theo tỷ lệ tính trên giá mua không có hóa đơn VAT… Ngoài ra, việc áp dụng đồng thời hai phương pháp tính thuế cho hai loại đối tượng nộp thuế gây nhiều tổn kém và cản trở sự vận hành của thuế VAT trên phạm vi toàn nền kinh tế- xã hội.
Yếu kém trong dự báo và thiếu đánh giá tác động của chính sách. Điển hình là quy định cho phép các doanh nghiệp nộp thuế VAT theo phương pháp khấu trừ, được khấu trừ thuế đầu vào không căn cứ vào hóa đơn thuế VAT cho một số trường hợp. Tỷ lệ khấu trừ tính trên giá mua bán đầu là 5% và 3%, tiếp theo là 5%,4% và 3%, đến tháng 10/2002 là 1%. Diện được hưởng khấu trừ thoạt tiên không áp dụng cho xuất khẩu, sau đó, mở rộng cho xuất khẩu… Quy định này nhằm khuyến khích doanh nghiệp tiêu thụ hàng của nông dân, góp phần thúc đẩy khu vực nông nghiệp phát triển. Đó là một chủ trương đúng đắn, nhưng khi thi hành thì không dự báo được tác động ngoài ý muốn của nó. Vì vậy, làm nảy sinh hiện tượng lập chứng từ không trung thực để chiếm đoạt tiền hoàn thuế VAT và gây ra những hậu quả nặng nề: Chính phủ mất tiền, dân chúng mất niềm tin vào chính sách thuế mới, doanh nghiệp lương thiện nghi ngờ cách thức và năng lực điều hành nền kinh tế của Chính phủ.
Sự thiếu quyết liệt trong xử phạt. Trên thực tế, thiệt hại do sử dụng hóa đơn không trung thực khiến nhà nước thất thoát hàng trăm tỷ đồng. Tuy nhiện, mức hình phạt của pháp luật chưa được thỏa đáng. Nếu không trị quyết liệt thì luật pháp không còn khiến người ta sợ. Do đó, tình hình phạm tội liên quan tới thuế GTGT vẫn ngày càng tăng lên về số lượng và mức độ tinh vi với số tiền chiếm đoạt ngày càng lớn.
Sự thoái hóa của một số cán bộ thuế. Không hiếm trường hợp chính cán bộ thuế gợi ý và tiếp tay cho một số cá nhân ăn cắp tiền thuế. Chủ trương xuất khẩu tiểu ngạch qua biên giới bị lợi dụng với sự tiếp sức của một vài cán bộ thus biến chất. Để thu 1 tỷ đồng thuế, nhiều cán bộ thuế phải nỗ lực phấn đấu trong thời gian có khi cả năm. Thế nhưng, chỉ cần 2, 3 cán bộ thuế thoái hóa cũng đủ gây thất thoát nhiều lần hơn trong thời gian ngắn. Điều này khiến cho hình ảnh về cơ quan thuế dưới con mắt doanh nghiệp và người dân bị hoen ố.
>>> Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài: 1900.6568
Thiếu phương tiện, kỹ thuật hỗ trợ. Không gian của hoạt động kinh thường rộng lớn. Một doanh nghiệp ở Cà Mau có thể mua bán với các doanh nghiệp ở Lạng Sơn, Gia Lai…và cũng có thể xuất khẩu qua nhiều của khẩu. Vì vậy, thông tin về lô hàng của từng đợt xuất nhập khẩu phải được phối hợp kiểm tra trên phạm vi cả nước chứ không chỉ gói gọn tại một địa phương. Trong khi đó, thời gian xét hoàn thuế lại ngắn, nên cơ quan thuế không đủ sức thẩm tra toàn bộ chứng từ cũng như lai lịch của các bên có liên quan. Điều này dễ gây ra những sai xót không chủ ý và xảy ra những sai lệch khi hoàn thuế. Ngay công tác kiểm tra sau thông quan cũng khó mang lại kết quả tốt vì thiếu hệ thống diện toán toàn diện, thiếu máy kiểm tra chuyên dùng, camera, cân điện tử…
Sự yếu kém về mặt nhận thức của một bộ phận khá lớn công chúng và thói quen mua hàng lấy hóa đơn chưa hình thành. Có nhiều trường hợp được quy tội gian lận thuế không do chủ ý của cá nhân kinh doanh mà do hiểu không đúng các quy định của thuế. Về phía người tiêu dùng khi mua hàng mà không lấy hóa đơn thì chính bản thân họ đã tiếp tay một cách vô ý cho doanh nghiệp gian dối. Hơn nữa họ cũng không có động cơ giữ hóa đơn, nếu được người bán đề nghị không lấy hóa đơn để khỏi mất thêm 10% thì họ đồng ý ngay.
2. Biện pháp khắc phục.
• Kiên định thực hiện thuế VAT. Đây là một loại thuế mới và khá phức tạp nên không thể hoàn thiện một sớm một chiều. Ngay một số nước có trình độ phát triển hơn Việt Nam cũng phải trải qua một thờigian nhất định để hoàn thiện. Theo thời gian những khó khăn sai lầm sẽ được khắc phục.
• Trừng trị thẳng tay những kẻ chiếm đoạt tiền thuế. Tiền thuế là của dân của Nhà nước. Chiếm đoạt tiền thuế là ăn cắp của cải của xã hội vì vậy phải xét xử theo luật hình sự chứ không phải là xử phạt hành chính. Mức xử phạt phải thỏa đáng để mang lại kết quả răn đe.
• Chú trọng công tác rèn luyện phẩm chất và nghiệp vụ cho công chức ngành thuế và hải quan. Bên cạnh đó cần chú ý nâng cao thu nhập và điều kiện làm việc cho nhân viên trong ngành thuế nói riêng và toàn thể công chức nói chung.
• Tuyên truyền phổ biến kiến thức pháp luật về thuế cho mọi đối tượng. Người tiêu dùng là một thành viên quan trọng của chu trình thuế VAT và chính họ là người đảm bảo thành công cho sắc thuế này. Không nên xem họ là người chịu thuế đơn thuần mà cần phải xem là đối tác trong quá trình thực hiện thuế VAT và các loại thuế khác. Các thông tin về thuế phải được cập nhật nhanh chóng trên các thông tin đại chúng và hoàn toàn miễn phí. Những thông tin cơ bản phải được chuyển đến mọi đối tượng nộp thuế theo mức giá chỉ bao gồm chi phí in và lưu thông, tránh tình trạng kinh doanh văn bản nhà nước.
• Phải dự báo được những tác động có thể xảy ra của việc thay đổi chính sách thuế và phải công bố những tác động này. Cần hạn chế tối đa tình trạng văn bản sau phủ định văn bản trước chỉ trong một thời gian ngắn. Điều này không chỉ tạo tâm lý bất an cho doanh nhân mà tạo kẽ hở sinh ra một hình thức kinh doanh ăn xổi ở thì mới: kinh doanh chính sách, kinh doanh cơ chế.
• Chuyển các hộ kinh doanh nhỏ ra khỏi diện chịu thuế VAT:để quá trình vận hành của thuế thông suốt và sử dụng duy nhất một phương pháp tính thuế là phương pháp khấu trừ. Đối với các hộ này áp dụng một loại thuế tương tự thuế doanh thu trước đây. Như vậy, họ có hai loại thuế để lựa chọn. Nếu họ chọn thuế VAT thì phải tuân thủ đúng quy trình, chê độ hóa đơn, chứng từ và chế độ kế toán. Để khuyến khích khu vực kinh doanh nhỏ tham gia thuế VAT, cần giảm 50% thuế phải nộp trong một vài năm đầu tiên.
• Thu hẹp khoảng cách các mức thuế suất. Đề nghị chỉ sử dụng 2 mức thuế suất: 0% cho hàng hóa xuất khẩu và 10% cho loại hàng hóa bán nội địa. Thuế suất thống nhất sẽ góp phần hạn chế những kẽ hở do chênh lệch thuế suất gây ra.
• Khuyến khích cá nhân đòi hóa đơn khi mua hàng. Có thể khẳng định hóa đơn là khâu then chốt bảo đảm thành công khi áp dụng thuế VAT có nhiều ý kiến đề xuất quay thưởng hóa đơn. Cần phải tuyên truyền phổ biến rộng rãi chủ trương này trên phạm vi cả nước và đề nghị phải tiến hành quay thưởng với tần suất tương đối dày ở những năm đầu tiên.
• Kiểm tra sau thông quan nên được tiến hành theo kiểu chọn mẫu và ngay khi có dấu hiệu vi phạm. Theo quy định hiện hành, cơ quan hải quan thông báo quyết định kiểm tra sau thông quan bằng văn bản trước 5 ngày cho doanh nghiệp. Thời gian này tạo nhiều cơ hội cho doanh nghiệp “thu xếp” và tang chứng sẽ bị che mờ nhiều.
