Lĩnh vực chứng khoán hiện nay đang rất nổi ở thị trường Việt Nam. Tuy nhiên, lĩnh vực này thường hay xảy ra các vấn đề tranh chấp. Vậy cơ chế giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực chứng khoán bao gồm những cơ chế nào?
Mục lục bài viết
1. Chứng khoán là gì?
Căn cứ theo quy định của pháp luật hiện hành thì chứng khoán là 1 loại tài sản bao gồm cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng khoán phái sinh, trái phiếu, chứng quyền, chứng quyền có bảo đảm, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký. Những loại tài sản này đều có 1 điểm chung đều là bằng chứng xác nhận việc sở hữu hợp pháp của người sở hữu (gọi chung là nhà đầu tư) với tài sản của doanh nghiệp hoặc tổ chức phát hành.
2. Cơ chế giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực chứng khoán:
Hiện nay, không thể tránh khỏi việc tranh chấp xảy ra trong lĩnh vực chứng khoán. Tranh chấp trong lĩnh vực chứng khoán là những xung đột, mâu thuẫn phát sinh liên quan đến các hoạt động chứng khoán. Trong đó, các chủ thể trong giao dịch chứng khoán cho rằng một hoặc các bên liên quan đã xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình và các bên không thể hòa giải được. Để giải quyết các tranh chấp trong lĩnh vực này, pháp luật của nước ta đã đưa các cơ chế để giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực chứng khoán như sau:
2.1. Thỏa thuận, thương lượng giữa các bên tranh chấp:
Đây là phương thức giải quyết tranh chấp nhanh chóng, tiết kiệm chi phí và đảm bảo tính tự nguyện của các bên. Các bên tranh chấp có thể thỏa thuận về nguyên tắc giải quyết tranh chấp, thời gian giải quyết tranh chấp, cách thức giải quyết tranh chấp và các nội dung khác có liên quan. Tuy nhiên, giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực chứng khoán bằng hình thức thương lượng thường được áp dụng đối với những loại tranh chấp đơn giản, giá trị tranh chấp không lớn.
2.2. Giải quyết tranh chấp thông qua trung gian hòa giải:
Trung gian hòa giải là một phương thức giải quyết tranh chấp phi tòa án, theo đó một bên thứ ba, được gọi là trung gian hòa giải, sẽ giúp các bên tranh chấp tìm ra giải pháp thỏa đáng cho tranh chấp của họ. Trung gian hòa giải không có quyền ra phán quyết buộc các bên phải thực hiện, nhưng các bên có thể tự nguyện thực hiện thỏa thuận hòa giải. Thông thường, các tranh chấp phát sinh trong lĩnh vực chứng khoán thì người hòa giải (trung gian) sẽ là Sở giao dịch chứng khoán. Tuy nhiên, việc thực hiện kết quả hòa giải trong cách thức này hay không còn tùy thuộc vào ý chí của các bên.
2.3. Giải quyết tranh chấp tại Trọng tài:
Trọng tài là một phương thức giải quyết tranh chấp theo đó các bên tranh chấp tự nguyện lựa chọn một hoặc nhiều trọng tài viên để giải quyết tranh chấp của họ. Trọng tài viên là những người có kiến thức, kinh nghiệm và được các bên tranh chấp tín nhiệm. Trọng tài viên sẽ ra phán quyết buộc các bên phải thực hiện. Hình thức trọng tài được sử dụng phổ biến để giải quyết các tranh chấp trên thị trường chứng khoán nói riêng và tranh chấp trong kinh doanh nói chung bởi tranh chấp luôn được giải quyết tận gốc bằng phán quyết chung thẩm, có tính bắt buộc chung trong khi thời gian và chi phí không cao, thủ tục đơn giản, không cứng nhắc. Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay chưa tồn tại trung tâm trọng tài nào chuyên phân xử tranh chấp trong lĩnh vực chứng khoán.
2.4. Giải quyết tranh chấp tại Tòa án:
Tòa án là cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp dân sự, kinh doanh thương mại, kể cả tranh chấp trong lĩnh vực chứng khoán. Tòa án sẽ ra bản án buộc các bên phải thực hiện. Giải quyết tranh chấp tại toà án là hình thức giải quyết tranh chấp theo đó một bên bằng đơn kiện yêu cầu toà án có thẩm quyền giải quyết tranh chấp và toà án theo thủ tục luật định sẽ đưa ra phán quyết có giá trị bắt buộc thi hành đối với các bên. Thường thì khi không thể sử dụng được các hình thức giải quyết trên thì các bên tranh chấp mới sử dụng tới hình thức này. Bởi vì, hình thức này sẽ tốn kém rất nhiều về mặt thời gian cũng như chi phí thực hiện khá cao.
3. Nên lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp nào?
Thông qua các căn cứ đã phân tích ở trên, chúng ta có thể thấy hiện nay trên thị trường Việt Nam có đến 4 cơ chế để giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực chứng khoán. Tuy nhiên, mỗi cơ chế sẽ có những ưu, nhược điểm riêng. Vậy chúng ta nên lựa chọn cơ chế nào để giải quyết các tranh chấp trong lĩnh vực chứng khoán?
Việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực chứng khoán phụ thuộc vào các yếu tố sau:
Thứ nhất là, căn cứ vào ý chí của các bên tranh chấp:
– Nếu các bên tranh chấp là những người có thiện chí, có ý thức hợp tác thì có thể lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp thông qua thỏa thuận hoặc trung gian hòa giải.
– Nếu các bên tranh chấp không có thiện chí, không có ý thức hợp tác thì có thể lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp tại trọng tài hoặc tòa án.
Thứ hai là, căn cứ vào mức độ phức tạp của tranh chấp:
– Nếu tranh chấp có tính chất đơn giản thì có thể lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp thông qua thỏa thuận hoặc trung gian hòa giải.
– Nếu tranh chấp có tính chất phức tạp thì có thể lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp tại trọng tài hoặc tòa án.
Thứ ba là, căn cứ vào chi phí giải quyết tranh chấp:
Thỏa thuận và trung gian hòa giải là những phương thức giải quyết tranh chấp có chi phí thấp. Trọng tài và tòa án là những phương thức giải quyết tranh chấp có chi phí cao hơn.
Thứ tư là, căn cứ vào thời gian giải quyết tranh chấp:
Thỏa thuận và trung gian hòa giải là những phương thức giải quyết tranh chấp có thời gian giải quyết ngắn. Trọng tài và tòa án là những phương thức giải quyết tranh chấp có thời gian giải quyết dài hơn.
Do đó, tùy thuộc vào ý chí của chủ thể tranh chấp mà họ sẽ quyết định chọn hình thức giải quyết tranh chấp sao cho phù hợp với thực tế hiện nay.
4. Có được lựa chọn Trọng tài nước ngoài để giải quyết tranh chấp giao dịch chứng khoán trong nước không?
Các bên có thể lựa chọn trọng tài nước ngoài để giải quyết tranh chấp giao dịch chứng khoán trong nước. Điều này được quy định tại Điều 51 Luật Chứng khoán năm 2019, theo đó tranh chấp phát sinh trong hoạt động chứng khoán được giải quyết theo quy định của pháp luật về trọng tài hoặc pháp luật tố tụng dân sự và các bên có quyền thỏa thuận lựa chọn tổ chức trọng tài nước ngoài để giải quyết tranh chấp nói trên.
Trong trường hợp các bên lựa chọn trọng tài nước ngoài để giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động chứng khoán, thì pháp luật áp dụng để giải quyết tranh chấp sẽ là pháp luật do các bên thỏa thuận. Nếu các bên không có thỏa thuận thì pháp luật áp dụng sẽ là pháp luật của nước nơi trọng tài được thành lập.
Việc lựa chọn trọng tài nước ngoài để giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động chứng khoán có một số ưu điểm như:
– Tính chuyên nghiệp: Trọng tài nước ngoài thường có đội ngũ trọng tài viên có trình độ chuyên môn cao, kinh nghiệm dày dặn trong giải quyết các tranh chấp liên quan đến chứng khoán.
– Tính khách quan: Trọng tài nước ngoài thường được đánh giá là khách quan hơn so với tòa án Việt Nam, do không chịu tác động của các yếu tố chính trị, xã hội.
– Tính bí mật: Trọng tài nước ngoài thường được giữ bí mật, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.
Tuy nhiên, việc lựa chọn trọng tài nước ngoài cũng có một số nhược điểm như:
– Chi phí: Chi phí giải quyết tranh chấp tại trọng tài nước ngoài thường cao hơn so với giải quyết tranh chấp tại tòa án Việt Nam.
– Thời gian: Thời gian giải quyết tranh chấp tại trọng tài nước ngoài thường lâu hơn so với giải quyết tranh chấp tại tòa án Việt Nam.
Do đó, các bên cần cân nhắc kỹ lưỡng các ưu điểm và nhược điểm của việc lựa chọn trọng tài nước ngoài để giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động chứng khoán trước khi đưa ra quyết định.
Các văn bản pháp luật được sử dụng trong bài viết:
Luật Chứng khoán năm 2019.
