Ly hôn thuận tình không chỉ là sự đồng thuận về việc chấm dứt quan hệ hôn nhân, mà còn đòi hỏi sự rõ ràng trong việc giải quyết các nghĩa vụ phát sinh sau ly hôn, đặc biệt là nghĩa vụ cấp dưỡng. Vậy khi hai bên đồng thuận ly hôn, nghĩa vụ cấp dưỡng sẽ được xác định ra sao? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng trong trường hợp này.
Mục lục bài viết
- 1 1. Cơ sở pháp lý quy định về nghĩa vụ cấp dưỡng khi ly hôn thuận tình:
- 2 2. Các trường hợp phát sinh nghĩa vụ cấp dưỡng khi ly hôn thuận tình:
- 3 3. Nguyên tắc xác định nghĩa vụ cấp dưỡng khi ly hôn thuận tình:
- 4 4. Hình thức cấp dưỡng và thời điểm thực hiện nghĩa vụ:
- 5 5. Cách thỏa thuận cấp dưỡng khi nộp đơn ly hôn thuận tình:
- 6 6. Một số lưu ý thực tiễn khi xác lập nghĩa vụ cấp dưỡng trong ly hôn thuận tình:
1. Cơ sở pháp lý quy định về nghĩa vụ cấp dưỡng khi ly hôn thuận tình:
Trong quá trình ly hôn thuận tình, việc xác định nghĩa vụ cấp dưỡng là một trong những nội dung bắt buộc mà hai bên phải thống nhất và thể hiện trong đơn yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn. Tuy nhiên, dù là sự thỏa thuận của hai bên thì vấn đề cấp dưỡng vẫn cần tuân thủ các quy định pháp luật để đảm bảo quyền lợi cho người được cấp dưỡng thường là con chung.
Theo pháp luật hiện hành, tại Điều 81, 82, 83 của Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định về quyền, nghĩa vụ của cha mẹ đối với con sau khi ly hôn.
Và tại Điều 115, 116, 117 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định về nghĩa vụ cấp dưỡng, nguyên tắc thực hiện, mức cấp dưỡng và thay đổi mức cấp dưỡng.
Như vậy, việc xác định nghĩa vụ cấp dưỡng khi ly hôn thuận tình là hoạt động vừa mang tính pháp lý bắt buộc, vừa là cơ sở để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người được cấp dưỡng, đặc biệt là con chưa thành niên hoặc người yếu thế.
2. Các trường hợp phát sinh nghĩa vụ cấp dưỡng khi ly hôn thuận tình:
Khi vợ chồng đồng thuận ly hôn, việc thỏa thuận về nghĩa vụ cấp dưỡng là một nội dung quan trọng trong quá trình giải quyết vụ việc. Nghĩa vụ cấp dưỡng có thể phát sinh trong nhiều trường hợp cụ thể, tùy theo hoàn cảnh thực tế của các bên và quy định pháp luật hiện hành. Cụ thể:
2.1. Cấp dưỡng nuôi con chưa thành niên hoặc mất năng lực hành vi dân sự:
Theo quy định tại Điều 107 và Điều 110 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, cha mẹ có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con trong các trường hợp:
- Con chưa đủ 18 tuổi (chưa thành niên);
- Con đã thành niên nhưng mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi sống bản thân.
Nghĩa vụ cấp dưỡng này mang tính bắt buộc, không phụ thuộc vào việc vợ chồng thỏa thuận có hay không. Nếu không thỏa thuận được, Tòa án sẽ xác định người có nghĩa vụ cấp dưỡng (thường là bên không trực tiếp nuôi con), mức cấp dưỡng và hình thức thực hiện phù hợp với khả năng tài chính của người đó và nhu cầu thiết yếu của con.
2.2. Cấp dưỡng cho vợ hoặc chồng sau ly hôn:
Ngoài việc cấp dưỡng cho con, trong một số trường hợp, vợ hoặc chồng có thể yêu cầu cấp dưỡng từ bên kia nếu:
- Bản thân không có khả năng lao động;
- Không có tài sản để tự nuôi sống mình;
- Và gặp khó khăn sau khi ly hôn.
Căn cứ theo Điều 115 và 116 Luật Hôn nhân và Gia đình, đây là một quyền hợp pháp và có thể được Tòa án công nhận nếu bên yêu cầu chứng minh được hoàn cảnh khó khăn, phụ thuộc tài chính. Mức cấp dưỡng sẽ do các bên thỏa thuận, hoặc do Tòa án quyết định nếu không đạt được đồng thuận.
Ví dụ: Người vợ từng làm nội trợ toàn thời gian, không có thu nhập, không có tài sản riêng và bị bệnh tật sau ly hôn có thể yêu cầu chồng cấp dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định để ổn định cuộc sống.
2.3. Trường hợp không cần cấp dưỡng hoặc thỏa thuận từ chối nghĩa vụ:
Mặc dù pháp luật quy định về nghĩa vụ cấp dưỡng trong những trường hợp nhất định. Tuy nhiên, vợ chồng có thể tự thỏa thuận việc không yêu cầu cấp dưỡng nếu:
- Người đang trực tiếp nuôi con có đủ điều kiện tài chính để nuôi dưỡng;
- Bên còn lại tự nguyện từ chối quyền yêu cầu cấp dưỡng hoặc hai bên đạt được sự thống nhất rõ ràng, hợp pháp;
- Không có con chung cần cấp dưỡng, hoặc cả hai bên không thuộc diện không có khả năng lao động và không gặp khó khăn.
Tuy nhiên, việc từ chối nghĩa vụ cấp dưỡng không được trái với nguyên tắc bảo vệ người yếu thế. Nếu Tòa án xét thấy thỏa thuận từ chối nghĩa vụ làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người được cấp dưỡng (đặc biệt là trẻ em), thì Tòa có quyền không công nhận nội dung thỏa thuận này.
3. Nguyên tắc xác định nghĩa vụ cấp dưỡng khi ly hôn thuận tình:
Theo quy định tại Điều 116 Luật Hôn nhân và Gia đình, nghĩa vụ cấp dưỡng phải được xác lập trên cơ sở:
- Tự nguyện và thỏa thuận của các bên khi ly hôn;
- Bảo đảm quyền lợi chính đáng của người được cấp dưỡng (thường là con chung hoặc vợ/chồng không có khả năng lao động);
- Phù hợp với khả năng thực tế của người có nghĩa vụ cấp dưỡng.
Nếu các bên không thể tự thỏa thuận, Tòa án sẽ căn cứ vào quy định của pháp luật để quyết định mức cấp dưỡng hợp lý, bảo đảm công bằng cho cả hai phía. Cụ thể:
3.1. Căn cứ vào nhu cầu thiết yếu của người được cấp dưỡng:
Nhu cầu thiết yếu của con chưa thành niên hoặc vợ/chồng sau ly hôn là yếu tố quan trọng đầu tiên cần xem xét. Trong đó, đối với con, nhu cầu bao gồm các khoản chi phí như:
- Ăn uống, quần áo, sinh hoạt hằng ngày;
- Học tập (học phí, tài liệu, dụng cụ học tập…);
- Chăm sóc y tế, phòng bệnh, chữa bệnh;
- Các chi phí sinh hoạt phù hợp với độ tuổi và điều kiện sống trước khi ly hôn.
Đối với người vợ hoặc chồng được cấp dưỡng, nhu cầu có thể bao gồm chi phí sinh hoạt căn bản nếu bản thân họ không có khả năng tự nuôi sống.
3.2. Dựa trên khả năng tài chính thực tế của người có nghĩa vụ cấp dưỡng:
Khả năng tài chính bao gồm:
- Mức thu nhập hàng tháng từ lương, kinh doanh, đầu tư;
- Tài sản hiện có (nhà đất, xe cộ, tài khoản ngân hàng…);
- Trách nhiệm nuôi dưỡng hoặc nghĩa vụ tài chính khác đang thực hiện (nuôi cha mẹ, con riêng…).
Nếu người cấp dưỡng có thu nhập không ổn định, mức cấp dưỡng có thể được xác định theo mức trung bình thu nhập trong thời gian nhất định trước khi ly hôn, hoặc dựa trên thu nhập tối thiểu vùng nếu không có tài liệu chứng minh rõ ràng.
3.3. Ưu tiên thỏa thuận tự nguyện, nhưng vẫn phải đảm bảo quyền lợi:
Theo quy định tại Điều 116, 117 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, vợ chồng có quyền tự thỏa thuận về mức cấp dưỡng, thời gian và phương thức cấp dưỡng. Tuy nhiên, nếu thỏa thuận đó làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người được cấp dưỡng, đặc biệt là trẻ em thì Tòa án có quyền điều chỉnh cho phù hợp với quy định pháp luật.
Ví dụ: Nếu hai vợ chồng thỏa thuận không cấp dưỡng cho con chưa đủ 18 tuổi nhưng con không có người khác chăm sóc hoặc không có điều kiện sống tối thiểu, thì Tòa án sẽ không công nhận thỏa thuận này.
3.4. Mức cấp dưỡng có thể thay đổi theo yêu cầu hợp lý:
Theo Điều 117 Luật Hôn nhân và Gia đình, trong quá trình thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng, nếu có thay đổi đáng kể về hoàn cảnh (người cấp dưỡng mất việc, người được cấp dưỡng có nhu cầu lớn hơn…), thì một trong hai bên có quyền yêu cầu thay đổi mức cấp dưỡng trước Tòa án có thẩm quyền.
4. Hình thức cấp dưỡng và thời điểm thực hiện nghĩa vụ:
4.1. Hình thức cấp dưỡng:
Theo Điều 117 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, các bên có thể tự thỏa thuận về hình thức cấp dưỡng. Trong trường hợp không thỏa thuận được, Tòa án sẽ xem xét và quyết định hình thức phù hợp với điều kiện thực tế của hai bên. Các hình thức cấp dưỡng phổ biến gồm:
- Cấp dưỡng định kỳ: Đây là hình thức phổ biến nhất, người có nghĩa vụ cấp dưỡng sẽ chuyển tiền hàng tháng, hàng quý hoặc theo chu kỳ nhất định. Ưu điểm là duy trì đều đặn nguồn hỗ trợ và phù hợp với khả năng tài chính theo thời gian.
- Cấp dưỡng một lần: Áp dụng trong trường hợp người cấp dưỡng có đủ tài sản và mong muốn thực hiện nghĩa vụ dứt điểm một lần. Tuy nhiên, hình thức này thường chỉ được chấp nhận khi đảm bảo quyền lợi đầy đủ cho người được cấp dưỡng.
- Cấp dưỡng bằng tài sản: Thay vì tiền mặt, người cấp dưỡng có thể chuyển nhượng tài sản (đất đai, nhà ở, xe…) để thực hiện nghĩa vụ. Việc này phải được thể hiện rõ trong văn bản thỏa thuận hoặc quyết định của Tòa án.
- Cấp dưỡng thông qua người giám hộ hoặc tổ chức trung gian: Trường hợp người được cấp dưỡng là trẻ em hoặc người mất năng lực hành vi, việc cấp dưỡng có thể được thực hiện thông qua cha/mẹ/người giám hộ hoặc tổ chức được chỉ định.
4.2. Thời điểm bắt đầu thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng:
Thời điểm thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng có thể được xác định theo các trường hợp sau:
- Theo thỏa thuận của hai bên: Nếu trong hồ sơ ly hôn thuận tình có ghi rõ thời điểm bắt đầu cấp dưỡng, các bên sẽ tuân theo đó.
- Theo bản án hoặc quyết định của Tòa án: Nếu do Tòa án phán quyết, nghĩa vụ cấp dưỡng sẽ có hiệu lực từ ngày bản án, quyết định ly hôn có hiệu lực pháp luật, trừ khi có nội dung khác ghi trong bản án.
- Thay đổi sau khi ly hôn: Trong một số trường hợp, nghĩa vụ cấp dưỡng phát sinh sau khi ly hôn (ví dụ con mắc bệnh nặng, vợ/chồng mất khả năng lao động sau ly hôn…), thì nghĩa vụ bắt đầu từ thời điểm có thỏa thuận hoặc bản án xác lập nghĩa vụ.
5. Cách thỏa thuận cấp dưỡng khi nộp đơn ly hôn thuận tình:
Để đảm bảo quyền và nghĩa vụ sau ly hôn, các bên nên thỏa thuận cấp dưỡng ngay khi nộp đơn. Cụ thể:
- Ghi rõ mức cấp dưỡng, thời gian, hình thức trong đơn yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn;
- Lập biên bản thỏa thuận riêng hoặc nội dung tại biên bản hòa giải thành trước Tòa;
- Tòa án sẽ công nhận thỏa thuận về cấp dưỡng trong quyết định ly hôn, từ đó có giá trị thi hành pháp luật.
Trường hợp không đạt được thỏa thuận, Tòa án sẽ xét theo quy định pháp luật và ra quyết định về cấp dưỡng tương ứng.
6. Một số lưu ý thực tiễn khi xác lập nghĩa vụ cấp dưỡng trong ly hôn thuận tình:
Trong quá trình ly hôn thuận tình, việc xác lập nghĩa vụ cấp dưỡng cần được thực hiện một cách cẩn trọng, minh bạch và phù hợp với thực tế. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng giúp các bên đảm bảo quyền và nghĩa vụ một cách hiệu quả:
- Thỏa thuận rõ ràng bằng văn bản: Các nội dung liên quan đến nghĩa vụ cấp dưỡng (mức, thời điểm, hình thức, phương thức thanh toán…) nên được ghi rõ trong đơn ly hôn, văn bản thỏa thuận riêng hoặc biên bản hòa giải. Quan trọng nhất là đề nghị Tòa án công nhận trong quyết định công nhận thuận tình ly hôn, để nội dung này có giá trị pháp lý thi hành.
- Xác minh khả năng tài chính một cách thực tế: Bên có nghĩa vụ cấp dưỡng cần được xác định rõ thu nhập, tài sản, công việc hiện tại để bảo đảm rằng mức cấp dưỡng được thỏa thuận là khả thi và hợp lý, tránh tình trạng cam kết không đúng thực tế dẫn đến vi phạm nghĩa vụ sau này.
- Đảm bảo tính khả thi và công bằng: Việc thỏa thuận nghĩa vụ cấp dưỡng không nên mang tính hình thức hoặc quá cao để thể hiện thiện chí vì điều đó dễ dẫn đến tranh chấp khi không thực hiện được. Cần đảm bảo rằng thỏa thuận vừa đủ để đáp ứng nhu cầu người được cấp dưỡng, vừa trong giới hạn tài chính của người có nghĩa vụ.
- Chuẩn bị phương án thi hành: Trường hợp người có nghĩa vụ không thực hiện đúng thỏa thuận cấp dưỡng, người được cấp dưỡng có quyền nộp đơn yêu cầu thi hành án dân sự theo Luật Thi hành án Dân sự. Việc có văn bản thỏa thuận được Tòa án công nhận sẽ là căn cứ pháp lý rõ ràng để cưỡng chế thi hành nếu cần thiết.
Việc ghi nhớ và tuân thủ các lưu ý trên không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của các bên, đặc biệt là con chung, mà còn góp phần làm cho quá trình ly hôn thuận tình diễn ra trọn vẹn, văn minh và ít tranh chấp phát sinh sau này.
Như vậy, việc xác định nghĩa vụ cấp dưỡng khi ly hôn thuận tình là một bước quan trọng nhằm bảo đảm quyền lợi cho con cái và các bên yếu thế sau ly hôn. Nghĩa vụ này cần được thiết lập dựa trên nguyên tắc tự nguyện, phù hợp với khả năng tài chính của người cấp dưỡng và nhu cầu thiết yếu của người được cấp dưỡng. Để tránh tranh chấp về sau, các bên nên thỏa thuận rõ ràng bằng văn bản và yêu cầu Tòa án công nhận ngay từ thời điểm nộp đơn ly hôn. Trong trường hợp phát sinh khó khăn hoặc tranh chấp, việc tham vấn luật sư hoặc cơ quan pháp lý có chuyên môn sẽ giúp đảm bảo quyền lợi được thực thi đúng pháp luật, một cách công bằng và bền vững.
THAM KHẢO THÊM:
