Đạo Phật và Đạo Mẫu, đạo nào cao hơn? Mối liên hệ thế nào?

1. Đạo Phật: 

Đạo Phật, hay Phật Giáo, là một hệ thống tôn giáo và triết học bắt nguồn từ Ấn Độ, chứa đựng nhiều giáo lý, tư tưởng triết học, tư tưởng và quan niệm về cuộc sống và vũ trụ, hiện tượng xã hội, bản chất của sự vật, sự việc; các phong tục và tập quán dựa trên những lời dạy ban đầu của một nhân vật lịch sử có thật đó là Siddhartha Gautama, và dựa trên các truyền thống và tín ngưỡng phát triển trong quá trình truyền bá và tiến hóa. Phật giáo phát triển mạnh mẽ sau khi Siddhartha Gautama xuất hiện. 

Siddhartha Gautama mang tên gọi là Đức Phật, Đức Phật Thích-ca, hay “Người Giác Ngộ”, “Người Tỉnh Thức”. Những tài liệu kinh điển Đạo Phật, cũng như các hồ sơ khoa học và khảo cổ học, người ta chứng minh rằng Ngài đã sống và thuyết giảng ở vùng Đông Bắc Ấn Độ ngày nay từ khoảng thế kỷ thứ sáu trước Công nguyên đến thế kỷ thứ năm trước Công nguyên.  Hơn 100 năm sau khi Đức Phật nhập niết bàn trong Đại hội Kết tập Kinh Phật lần thứ hai, Phật giáo bắt đầu chia thành nhiều nhánh và hệ tư tưởng khác nhau với nhiều quan niệm Phật giáo khác nhau, dù nó có cùng nguồn gốc. Có ba truyền thống Phật giáo chính trên thế giới ngày nay. Ba nhánh chính đó là: Phật Giáo Nam truyền; Phật Giáo Bắc truyền; Phật Giáo Mật truyền. 

Hai giá trị cốt lõi mà đạo Phật luôn hướng tới đó là sự từ bi và trí tuệ. Những giáo lý Phật Giáo luôn hướng con người ta đến việc sống từ bi từ sự nhất thức thế giới qua trí tuệ của bản thân. 

2. Đạo Mẫu:

Khi quay nhìn lại lịch sử, chúng ta có thể thấy rằng người Việt cổ đã phát triển một hệ thống tín ngưỡng dân gian vô cùng phong phú và đa dạng. Nền tảng của xã hội lúc đó chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp với việc trồng lúa nước, đây là nguồn sống chính của họ. Ngoài ra, họ còn tham gia vào các hoạt động săn bắn và hái lượm để thu thập những sản vật từ tự nhiên. Chính sự phụ thuộc sâu sắc vào môi trường tự nhiên và các nguồn tài nguyên đã dẫn đến sự hình thành và phát triển một hệ thống tín ngưỡng mà họ coi trọng. Người Việt cổ rất chú trọng đến các hiện tượng tự nhiên huyền bí như mưa, sấm, chớp, gió, bão, bởi vì chúng ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống và sản xuất. Họ tin rằng những hiện tượng này không chỉ đơn thuần là những sự kiện tự nhiên mà còn mang trong mình những yếu tố tâm linh và sức mạnh siêu nhiên. Các vật linh thiêng và các linh hồn của người đã khuất như tổ tiên, ông bà, cha mẹ cũng được coi trọng vì họ tin rằng những linh hồn này có thể ảnh hưởng đến sự may mắn và bình an của gia đình. Từ những niềm tin và quan niệm này, người Việt cổ đã xây dựng một hệ thống văn hóa tín ngưỡng vô cùng phong phú. Một trong những yếu tố quan trọng nhất trong hệ thống tín ngưỡng này là tục thờ Mẹ Trời, Mẹ Đất, Mẹ Nước, và Mẹ Lúa, cùng với việc thờ các nữ thần và các hiện tượng tự nhiên như mây, mưa, sấm, chớp. Đạo Mẫu, một phần không thể thiếu trong hệ thống tín ngưỡng dân gian này, bắt nguồn từ các tục thờ cúng các Mẹ và các nữ thần. Tín ngưỡng Đạo Mẫu không chỉ là việc thờ cúng mà còn bao hàm một cách nhìn nhận sâu sắc về sự hòa quyện giữa con người với tự nhiên và tôn thờ đối với các yếu tố siêu nhiên ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của người xưa.

Người xưa tin rằng Trời là hiện thân phần dương giống như người cha, đóng vai trò tạo ra sự chuyển động không gian-thời gian. Ngược lại, Đất được coi là Mẹ đại diện cho phần âm, giống như người mẹ thu nhận năng lượng từ Trời để sinh sôi ra vạn vật muôn loài. Từ những quan niệm này, người Việt cổ đã hình thành một niềm tin sâu sắc vào sự quan trọng của Mẹ Đất và các hiện tượng siêu nhiên huyền bí. Kết hợp với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, những quan niệm này đã phát triển của tín ngưỡng Tam phủ và Tứ phủ, một phần quan trọng trong văn hóa tín ngưỡng Việt Nam. Tín ngưỡng này bao gồm ba vị nữ thần chính quản lý ba cõi tự nhiên: Mẫu Thượng Thiên (cõi Trời), Mẫu Địa hay Mẫu Thượng Ngàn (cõi Đất và Núi rừng), và Mẫu Thoải (cõi sông bể). Mỗi cõi tương ứng với một phủ: Thiên, Nhạc, Địa, và Thủy, phản ánh sự phân chia và tôn thờ các yếu tố tự nhiên trong tín ngưỡng dân gian.

Đến thế kỷ 16, hình ảnh một linh hồn bất tử xuất hiện trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, đó chính là một vị Nữ Thần với nhiều huyền tích và truyền thuyết. Vị thần này không chỉ là một phần của các câu chuyện tâm linh mà còn trở thành một biểu tượng mạnh mẽ trong hệ thống tín ngưỡng của người Việt. Trong bối cảnh lịch sử dưới triều đại Vua Lê và Chúa Trịnh, vị Nữ Thần này nổi bật như một hình mẫu của sự kiên cường.

Hình ảnh của vị Nữ Thần này không chỉ phản ánh những đặc trưng của thần thánh trong tín ngưỡng dân gian mà còn mang trong mình sức mạnh và phẩm hạnh của một người phụ nữ không chịu khuất phục trước những thử thách và áp bức. Sự hiện diện của bà trong các câu chuyện lịch sử và truyền thuyết đã tạo nên một dấu ấn sâu đậm trong tâm thức dân gian, củng cố thêm sức ảnh hưởng và sự phổ biến của Đạo Mẫu trong đời sống tâm linh của người Việt.

Như vậy, Đạo Mẫu, với những ảnh hưởng từ hình ảnh của vị Nữ Thần và sự kết hợp với các tín ngưỡng dân gian truyền thống đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt. Đạo Mẫu ngày nay không chỉ là một hệ thống tín ngưỡng phong phú mà còn là biểu hiện của sự tiếp nối và phát triển của các giá trị văn hóa, tâm linh của dân tộc Việt Nam qua các thế kỷ.

3. Đạo Phật hay Đạo Mẫu cao hơn?

Như đã được phân tích, sự phát triển của Đạo Phật và Đạo Mẫu dân gian ở Việt Nam cho thấy một mối quan hệ gắn bó chặt chẽ với sự hòa quyện và bổ sung lẫn nhau. Cả hai hệ thống tín ngưỡng này đều phát triển trên nền tảng văn hóa và tín ngưỡng nông nghiệp đặc trưng của người Việt.

Đạo Phật, với các giáo lý của mình đã được du nhập vào Việt Nam từ rất sớm và nhanh chóng hòa nhập với các yếu tố văn hóa và tín ngưỡng địa phương. Trong khi đó, Đạo Mẫu, với nguồn gốc từ các tín ngưỡng dân gian bản địa, đã phát triển theo cách riêng của mình, phản ánh sự kính trọng đối với các hiện tượng tự nhiên và các vị thần linh như Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Địa, và Mẫu Thoải. 

Sự kết hợp và dung hòa giữa Đạo Phật và Đạo Mẫu không chỉ là một hiện tượng văn hóa mà còn là một minh chứng cho sự linh hoạt và khả năng tiếp nhận của nền tín ngưỡng Việt Nam. Những ngôi chùa tại Việt Nam thường mang một hình ảnh nổi bật của sự hòa quyện này. Một ví dụ tiêu biểu là thờ “Tiền Phật hậu Thánh”, tức là hình ảnh của Đức Phật được đặt ở phần trước của ngôi chùa, trong khi các vị thần thánh của Đạo Mẫu được thờ ở phần sau. 

Hình thức phối thờ này không chỉ thể hiện sự tôn kính đối với cả hai hệ thống tín ngưỡng mà còn phản ánh sự hòa hợp giữa các giá trị tôn giáo và văn hóa khác nhau. Đạo Phật thường đại diện cho những giáo lý về từ bi, trí tuệ và sự giải thoát, trong khi Đạo Mẫu lại thể hiện sự kết nối sâu sắc với thiên nhiên, tổ tiên và các lực lượng siêu nhiên. Sự kết tạo ra một không gian thờ cúng đa dạng và phong phú, phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của cộng đồng.

Qua việc phối thờ “Tiền Phật hậu Thánh”, chúng ta có thể thấy sự dung hòa này không chỉ là một đặc điểm của kiến trúc tôn giáo mà còn là một phần quan trọng trong việc duy trì và phát triển các giá trị văn hóa tinh thần của người Việt. Điều này minh chứng cho sự tiếp thu và tích hợp linh hoạt các yếu tố văn hóa và tôn giáo khác nhau, đồng thời phản ánh tinh thần cởi mở trong đời sống tâm linh của người Việt.

Theo quan điểm của tôi, mối quan hệ giữa Đạo Phật và Đạo Mẫu không phải là sự phân chia rõ ràng về sự phân cấp về tôn thờ, như việc xác định đạo nào có trước hay đạo nào có sau, hoặc sự so sánh giữa Phật và Thánh. Thực chất, đây là một mối quan hệ tương giao, nơi mà hai hệ thống tín ngưỡng này bổ sung cho nhau cùng phát triển song song trong cùng một nền văn hóa.

Chúng ta có thể thấy rõ sự thay đổi thích nghi của Đạo Phật qua việc tiếp nhận các yếu tố của tín ngưỡng bản địa. Một ví dụ nổi bật là hình tượng của Quan Âm Bồ Tát. Theo truyền thống Phật giáo, Quan Âm được coi là một vị bồ tát nam giới, nhưng khi du nhập vào Việt Nam, nơi có truyền thống tôn thờ Nữ Thần và các yếu tố âm như Mẹ Đất, Mẹ Nước hình tượng của Quan Âm đã được chuyển hóa thành hình ảnh của một người mẹ.

Điều này cho thấy sự linh hoạt và khéo léo của các nhà truyền giáo khi họ điều chỉnh và hòa nhập các yếu tố của tín ngưỡng bản địa để Đạo Phật có thể ăn sâu vào cộng đồng người Việt. Sự kết hợp này đã dẫn đến việc hình thành một hệ thống tôn thờ đa dạng, trong đó Phật, Trời và Mẫu cùng hiện diện và hòa quyện, tạo thành một thế tam sơn: Trời – Phật – Mẫu. Đây là cách mà Đạo Phật đã tiếp nhận và kết hợp với các yếu tố tín ngưỡng dân gian của người Việt trong đó có sự tôn trọng và thờ cúng tổ tiên, Cha Trời, và Mẹ Đất.

Dù theo Đạo Mẫu hay Đạo Phật, điều quan trọng nhất là giữ gìn và phát huy các giá trị tâm linh của dân tộc. Chúng ta nên tránh việc so sánh hay phỉ báng giữa các hệ thống tín ngưỡng khác nhau mà hãy tập trung vào việc tu dưỡng bản thân, duy trì tâm thanh tịnh và bảo vệ các truyền thống văn hóa và tâm linh của cộng đồng. Sự hòa hợp và tôn trọng giữa các hệ thống tín ngưỡng không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về giá trị của mỗi tín ngưỡng mà còn làm phong phú thêm đời sống tâm linh và văn hóa của dân tộc.