Hiệu ứng lấn át là gì? Hiệu ứng lấn át và hiệu ứng số nhân?

1. Lịch sử hình thành hiệu ứng lấn át:

Hiệu ứng lấn át là một khái niệm trong lĩnh vực kinh tế, nhấn mạnh tới tác động của việc tăng đầu tư công đối với tăng trưởng kinh tế. Ý tưởng ban đầu về hiệu ứng lấn át xuất hiện từ thế kỉ 18 và đã liên quan đến những cuộc khủng hoảng kinh tế lớn ở Anh trong giai đoạn này.

Nhà nghiên cứu lịch sử kinh tế Jim Tomlison đã phân tích các cuộc tranh luận xoay quanh tăng đầu tư công trong nền kinh tế Anh từ thế kỉ 18 đến thế kỉ 21. Trong quá khứ, những cuộc khủng hoảng kinh tế đã nhen nhóm lên cuộc tranh luận về tác động của việc tăng đầu tư công đối với nền kinh tế. Tuy nhiên, các cuộc tranh luận trong thời kỳ 1970 đã dựa trên giả thuyết về nguồn cung cố định cho ngân sách quốc gia, có nghĩa là việc tăng đầu tư công sẽ phải giảm đi chi tiêu từ các lĩnh vực khác.

Trong thế kỉ 21, chính tính lưu động của thị trường vốn đã thay đổi cách tiếp cận này. Với bối cảnh thị trường vốn toàn cầu, các quốc gia có thể vay tiền từ thị trường quốc tế để đầu tư vào các dự án công. Do đó, giả thuyết về nguồn cung cố định cho ngân sách không còn phù hợp. Việc vay mượn từ thị trường toàn cầu cũng mang lại những lợi ích cho việc đầu tư công và có thể giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Mô hình đơn giản của hiệu ứng chèn lấn không còn áp dụng trong bối cảnh thị trường vốn toàn cầu và tính lưu động của nền kinh tế hiện đại. Thay vào đó, việc đánh giá tác động của đầu tư công đối với nền kinh tế ngày nay cần xem xét đến những yếu tố phức tạp hơn, bao gồm tình hình vay mượn quốc tế và các tác động kinh tế toàn cầu khác.

Trong giai đoạn sau này, các nhà nghiên cứu và chính trị gia cần xem xét kỹ lưỡng các yếu tố hiện đại liên quan đến việc đầu tư công và tác động của nó đối với nền kinh tế, để có những quyết định và chính sách phù hợp trong thế giới ngày nay.

2. Khái niệm về hiệu ứng lấn át và hiệu ứng số nhân: 

Hiệu ứng lẫn át: thuật ngữ tiếng anh – Crowding out effect là một khái niệm trong lĩnh vực kinh tế mô tả tình huống khi tăng cường chi tiêu của chính phủ trong một nền kinh tế gây ra giảm sự đầu tư của các cá nhân và doanh nghiệp tư nhân. Khi chính phủ tăng cường chi tiêu, thường thông qua việc tăng cường chi tiêu công cộng hoặc chính sách tiền tệ, lượng tiền được chi tiêu này sẽ tạo ra nhu cầu tăng cao, tuy nhiên, để tài trợ cho việc chi tiêu này, chính phủ thường phải tăng thuế hoặc vay nợ, đồng nghĩa với việc tạo ra sự cạnh tranh với các nguồn tài chính từ phía các cá nhân và doanh nghiệp. 

Hiệu ứng số nhân (Multiplier Effect) là một khái niệm khác trong kinh tế liên quan đến việc một tăng cường chi tiêu ban đầu có thể tạo ra một tác động lan truyền dẫn đến tăng trưởng kinh tế tổng thể nhiều lần gấp đôi hoặc nhiều hơn tăng cường ban đầu. Tác động này xuất phát từ việc chi tiêu ban đầu tạo ra nhu cầu mới, khiến các ngành khác nhau trong nền kinh tế phải gia tăng sản xuất và tạo ra thêm thu nhập, từ đó tiếp tục thúc đẩy chi tiêu tiếp theo.

3. Sự khác biệt cơ bản giữa hiệu ứng lấn áp và hiệu ứng số nhân

Tác động đến hoạt động kinh tế:

Hiệu ứng lấn át: Dẫn đến cạnh tranh với tài chính giữa chính phủ và tư nhân, làm tăng lãi suất và giảm khả năng đầu tư tư nhân

Hiệu ứng số nhân: Gây ra tác động lan truyền trong nền kinh tế, thúc đẩy sản xuất và tạo ra thêm thu nhập, từ đó tiếp tục kích thích sự tiêu dùng và đầu tư

Nguyên nhân và cơ chế:

Hiệu ứng lấn át: Xuất phát từ việc chính phủ tăng cường chi tiêu thông qua việc tăng thuế hoặc vay nợ, tạo ra cạnh tranh với tài chính tư nhân.

Hiệu ứng số nhân: Xuất phát từ việc chi tiêu ban đầu tạo ra nhu cầu mới, làm tăng sản xuất và thu nhập, từ đó thúc đẩy tiêu dùng và đầu tư tiếp theo.

Kết quả tài chính:

Hiệu ứng lấn át: Dẫn đến giảm sự đầu tư tư nhân và cạnh tranh với tài chính từ phía chính phủ.

Hiệu ứng số nhân: Tạo ra tăng trưởng tổng thể và tăng thuế thu về cho chính phủ do tăng trưởng kinh tế.

Mục tiêu chính:

Hiệu ứng lấn át: Liên quan đến việc đảm bảo cân đối giữa chi tiêu của chính phủ và đầu tư tư nhân.

Hiệu ứng số nhân: Liên quan đến việc tạo ra tăng trưởng kinh tế và tăng thu nhập tổng thể.

4. Những tác động của hiệu ứng lấn át:

Hiệu ứng lấn át có thể có những ảnh hưởng tiêu cực đáng kể đến nền kinh tế như sau:

– Giảm đầu tư: tác động của hiệu ứnh này là giảm đầu tư từ phía cá nhân và doanh nghiệp tư nhân, khi chính phủ tăng chi tiêu công cộng và cạnh tranh với các nguồn tài chính, lãi suất thường tăng, làm cho việc vay mượn trở nên đắt đỏ và điều này sẽ làm giảm sự đầu tư vào các dự án kinh doanh, nâng cấp cơ sở hạ tầng và phát triển công nghiệp, gây ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế.

– Giảm hiệu suất: tác động tiếp theo sự kéo theo sự suy giảm về hiệu suất của các nguồn vốn đầu tư. Khi chính phủ tăng chi tiêu và cạnh tranh với nguồn tài chính, các doanh nghiệp và cá nhân phải trả lãi suất cao hơn để vay mượn hoặc chấp nhận mức lợi nhuận thấp hơn từ việc đầu tư dẫn đến việc sử dụng nguồn vốn không hiệu quả và giảm sự sinh lợi kinh tế tổng thể.

-Giảm năng suất: Hiệu ứng lấn át có tác động làm giảm năng suất lao động và năng suất tổng thể của nền kinh tế, bởi khi đầu tư giảm, không có đủ nguồn vốn để nâng cao công nghệ, nâng cấp cơ sở hạ tầng và đào tạo nhân lực.

– Tăng nợ công: Một cách chính phủ có thể tài trợ cho chi tiêu công cộng là thông qua việc tăng vay nợ dẫn đến tăng nợ công và các hậu quả là việc trả lãi suất cao và gánh nặng về nợ cho tương lai, tăng nợ công có thể giới hạn khả năng của chính phủ để đầu tư trong các lĩnh vực khác và tạo ra sự bất ổn về tài chính.

– Giảm cạnh tranh tài chính: Khi chính phủ cạnh tranh với các cá nhân và doanh nghiệp tư nhân để thu vốn, các tổ chức tài chính có thể ưu tiên cho vay cho chính phủ thay vì cho vay cho các doanh nghiệp tư nhân, điều này tác động trực tiếp làm giảm cạnh tranh tài chính và làm tăng chi phí vốn cho các doanh nghiệp tư nhân, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển và sự cạnh tranh trong nền kinh tế.

5. Những yếu tố ảnh hưởng đến hiệu ứng lấn át:

Hiệu ứng lấn át có thể phụ thuộc vào một số yếu tố quan trọng như sau:

– Tình trạng nền kinh tế: Hiệu ứng lấn át có thể khác nhau tùy thuộc vào tình trạng và giai đoạn của nền kinh tế cụ thể cũng như từng quốc gia, trong một nền kinh tế đang phục hồi hay đang trong giai đoạn suy thoái, hiệu ứng lấn át có thể có tác động khác nhau.

– Chính sách tiền tệ: Chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương có thể ảnh hưởng đáng kể đến hiệu ứng lấn át, nếu ngân hàng trung ương tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát hoặc kiềm chế tăng trưởng tín dụng, lãi suất có thể tăng và hiệu ứng lấn át có thể trở nên mạnh mẽ và điều ngược lại khi chính sách tiền tệ nới lỏng có thể giảm hiệu ứng lấn át.

– Phạm vi và tính chất của chi tiêu công cộng: Hiệu ứng lấn át có thể phụ thuộc vào phạm vi và tính chất của chi tiêu công cộng của chính phủ, nếu chi tiêu công cộng được định hướng vào các lĩnh vực quan trọng như cơ sở hạ tầng, giáo dục, nghiên cứu và phát triển, có thể tạo ra những lợi ích lâu dài cho nền kinh tế và giảm bớt hiệu ứng lấn át, tuy nhiên, sự chi tiêu không được quản lý hiệu quả và không mang lại lợi ích kinh tế, hiệu ứng lấn át có thể trở nên tiêu cực hơn.

– Cơ cấu ngân sách và hiệu quả thuế: Cơ cấu ngân sách và hiệu quả thuế của một quốc gia cũng có thể ảnh hưởng đến hiệu ứng lấn át khi chính phủ có cơ cấu ngân sách cân đối và thuế được thu hiệu quả, hiệu ứng lấn át có thể giảm đi, và điều ngược lại tương tự, nếu cơ cấu ngân sách không cân đối, gây tăng nợ công và thuế không hiệu quả, hiệu ứng lấn át có thể trở nên nghiêm trọng hơn.

– Tình hình quốc tế: Hiệu ứng lấn át có thể bị ảnh hưởng bởi tình hình quốc tế và quan hệ ngoại giao với các nước khác, cụ thể khi một quốc gia có mức lãi suất cao hơn so với các nước khác, các nhà đầu tư có thể chuyển dòng vốn sang các thị trường khác, gây ra hiệu ứng lấn át mạnh mẽ.