Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác

1. Khái quát về Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác:

1.1. Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác là gì?

Trong những năm gần đây, các vi phạm trong lĩnh vực y tế tại Việt Nam diễn ra khá phức tạp với nhiều hình thức và mức độ khác nhau. Điển hình là tình trạng hành nghề khám chữa bệnh không phép, sử dụng bằng cấp giả, bán thuốc không rõ nguồn gốc, sản xuất và lưu hành thuốc kém chất lượng, thuốc giả hoặc vi phạm quy định trong việc pha chế, cấp phát thuốc tại các cơ sở y tế. Một số vụ việc nghiêm trọng đã gây hậu quả nặng nề như: làm chết bệnh nhân, gây biến chứng sức khỏe lâu dài hoặc gây thiệt hại lớn về tài sản… Bên cạnh đó, hiện tượng lạm dụng kỹ thuật y tế để trục lợi, kê đơn quá mức hoặc cung cấp dịch vụ y tế trái quy định cũng tạo ra nhiều bức xúc trong dư luận và làm suy giảm niềm tin của người dân đối với ngành y tế.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác như sau:

“Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế là hành vi vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế gây thiệt hại nghiêm trọng được quy định trong Bộ luật Hình sự 2015 do người có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi theo luật định thực hiện. Người thực hiện hành vi theo quy định phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi của mình.”

1.2. Ý nghĩa của Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác trong pháp luật hình sự:

Việc quy định và xử lý hình sự đối với tội danh này có nhiều ý nghĩa quan trọng:

• Thứ nhất: Bảo vệ quyền con người, đặc biệt là quyền được sống, quyền được chăm sóc và bảo vệ sức khỏe – những quyền cơ bản được Hiến pháp 2013 ghi nhận.
• Thứ hai: Đảm bảo an toàn y tế cộng đồng và ngăn chặn các hành vi vi phạm trong khám chữa bệnh và cung ứng dịch vụ y tế có thể gây nguy hại trên diện rộng.
• Thứ ba: Nâng cao tính trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp của cán bộ, nhân viên y tế; từ đó buộc họ phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định chuyên môn, pháp luật.
• Thứ tư: Củng cố niềm tin xã hội đối với ngành y tế; góp phần xây dựng một hệ thống y tế minh bạch, an toàn và vì lợi ích của người dân.
• Thứ năm: Tạo công cụ pháp lý răn đe, phòng ngừa tội phạm trong lĩnh vực y tế; qua đó góp phần duy trì trật tự, kỷ cương trong hoạt động khám chữa bệnh, sản xuất và lưu hành thuốc cũng như các dịch vụ y tế khác.

1.3. Cơ sở pháp lý của Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác:

Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác hiện nay đang được quy định tại Điều 315 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Người nào vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 259 của Bộ luật này, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Làm chết người;

b) Gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

c) Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm:

a) Làm chết 02 người;

b) Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;

c) Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:

a) Làm chết 03 người trở lên;

b) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;

c) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Cấu thành Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác:

2.1. Khách thể:

Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác xâm phạm trực tiếp đến: Trật tự quản lý của Nhà nước về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế thuốc, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác. Các quy định này chủ yếu do cơ quan có thẩm quyền là Bộ Y tế ban hành.

Đối tượng tác động của tội phạm này là các quy định của Nhà nước về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế thuốc, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác.

2.2. Mặt khách quan:

Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác được thể hiện qua hành vi không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các quy định của Nhà nước trong lĩnh vực y tế.

Thứ nhất, đối với hoạt động khám bệnh, chữa bệnh thì hành vi vi phạm có thể bao gồm:

• Hành nghề không đúng quy định hoặc không có chứng chỉ hành nghề hợp pháp;
• Sử dụng chứng chỉ hành nghề của người khác;
• Cơ sở khám chữa bệnh hoạt động khi chưa được cấp giấy phép hoặc không bảo đảm điều kiện hoạt động theo quy định;
• Vi phạm quy trình, quy định về chuyên môn kỹ thuật;
• Sử dụng thuốc trong điều trị nội trú không đúng chỉ định, sai quy chuẩn chuyên môn, gây hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe người bệnh.

Thứ hai, đối với hoạt động sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc cung cấp dịch vụ y tế khác thì vi phạm có thể được thể hiện qua:

• Việc sản xuất, pha chế, cấp phát hoặc bán thuốc khi không có trình độ, bằng cấp chuyên môn về y dược;
• Không tuân thủ quy trình sản xuất, pha chế, cấp phát theo quy định; pha chế thuốc không đúng công thức, liều lượng;
• Cấp phát thuốc khi không có đơn chỉ định của bác sĩ;
• Hoặc thực hiện những hành vi trái với đạo đức, quy tắc nghề nghiệp trong lĩnh vực y dược.

Khái niệm khám chữa bệnh và thuốc ở đây được hiểu theo phạm vi rộng, bao gồm cả đông y và tây y: Từ việc sử dụng thuốc tân dược, thuốc bắc, thuốc nam, đến các phương pháp kỹ thuật như phẫu thuật, chụp X-quang, siêu âm, laser, kê đơn, bắt mạch…

Các quy định điều chỉnh những hoạt động này chủ yếu do Bộ Y tế ban hành. Do đó, khi xem xét hành vi phạm tội, các cơ quan tiến hành tố tụng không chỉ căn cứ vào quy định pháp luật hình sự mà còn cần tham khảo, đối chiếu với các văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành và ý kiến chuyên môn của Cơ quan y tế có thẩm quyền để bảo đảm việc đánh giá, xử lý đúng người đúng tội và đúng pháp luật.

Một người có thể chỉ vi phạm quy định về một lĩnh vực nhưng có thể vi phạm quy định về nhiều lĩnh vực khác nhau như: Vừa vi phạm quy định về khám bệnh vừa vi phạm quy định về chữa bệnh. Đây là tội phạm mà nhà làm luật quy định nhiều hành vi phạm tội khác nhau. Vì vậy, khi định tội danh cần chú ý người phạm tội vi phạm quy định nào thì định tội danh theo hành vi vi phạm đó.

Hậu quả của hành vi vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế thuốc, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác là thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khỏe của người khác. Hậu quả vừa là dấu hiệu bắt buộc của tội phạm này. Hậu quả cụ thể theo quy định của khoản 1 Điều 315 Bộ luật Hình sự 2015 gồm:

• Làm chết người;
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
• Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng trở lên.

Ngoài hành vi, hậu quả do hành vi vi phạm gây ra, nhà làm luật còn quy định một dấu hiệu khách quan khác là dấu hiệu bắt buộc, đó là hành vi vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế thuốc, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác là thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khỏe của người khác không thuộc trường hợp quy định tại Điều 259 Bộ luật Hình sự 2015 – Tội vi phạm quy định về quản lý chất ma túy, tiền chất, thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần thì người có hành vi vi phạm mới thuộc trường hợp phạm tội này.

2.3. Chủ thể:

Chủ thể của Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác là người có năng lực trách nhiệm hình sự, tức có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi và đạt độ tuổi nhất định (đủ 16 tuổi trở lên). 

Ngoài ra, chủ thể của tội phạm này là chủ thể đặc biệt. Chỉ những người có trách nhiệm trong việc khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế thuốc, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác mới có thể là chủ thể của tội phạm này.

2.4. Mặt chủ quan:

Người phạm tội thực hiện hành vi vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế thuốc, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác là do vô ý. Người thực hiện hành vi vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế thuốc, cấp phát thuốc, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác tuy thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được hoặc không thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả đó.

3. Khung hình phạt của Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác:

Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác theo Điều 315 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau:

• Khung 1: Phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
• Khung 2: Phạt tù từ 03 năm đến 10 năm.
• Khung 3: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.
• Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng theo Điều 315 Bộ luật Hình sự 2015:

Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác được quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 315 Bộ luật Hình sự 2015:

• Làm chết 02 người: Trường hợp hành vi vi phạm quy định trong hoạt động y tế gây hậu quả làm chết 02 người sẽ bị xử lý ở khung hình phạt nặng hơn, cụ thể là từ 03 năm đến 10 năm tù. Đây là hậu quả đặc biệt nghiêm trọng vì xâm phạm trực tiếp đến quyền sống của con người. Do đó pháp luật buộc phải xử lý ở khung hình phạt nghiêm khắc hơn.
• Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%: Nếu hành vi sai phạm không làm chết người nhưng gây thương tích nặng cho nhiều người với tổng tỷ lệ tổn hại sức khỏe ở mức từ 122% đến 200% thì đây cũng là tình tiết tăng nặng. Quy định này thể hiện sự đánh giá toàn diện về hậu quả, không chỉ xét riêng từng nạn nhân mà còn tính tổng thiệt hại sức khỏe mà hành vi gây ra và phản ánh mức độ nguy hiểm nghiêm trọng của tội phạm.
• Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng: Ngoài tính mạng và sức khỏe con người, hành vi vi phạm còn có thể gây ra thiệt hại vật chất lớn. Nếu mức thiệt hại từ nửa tỷ đồng đến dưới 1.5 tỷ đồng thì người phạm tội sẽ bị áp dụng khung hình phạt nặng hơn. Điều này nhằm bảo vệ tài sản của cá nhân, tổ chức và của xã hội; đồng thời phản ánh tính chất nguy hiểm của việc vi phạm trong lĩnh vực y tế – vốn có tác động trực tiếp đến nhiều đối tượng.
• Làm chết 03 người trở lên: Nếu hậu quả làm chết từ 03 người trở lên, mức độ nghiêm trọng của hành vi đã vượt ngưỡng đặc biệt nguy hiểm, đe dọa tính mạng nhiều người cùng lúc. Trường hợp này bị xử lý ở khung hình phạt cao hơn (cụ thể là từ 07 năm đến 15 năm tù). Đây là tình tiết nhằm bảo vệ tối đa quyền sống của con người, đồng thời nhấn mạnh trách nhiệm đặc biệt nặng nề trong hoạt động y tế – nơi mọi sai phạm đều có thể gây ra nhiều hậu quả nặng nề.
• Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên: Khi hành vi vi phạm làm nhiều người bị thương tích với tổng tỷ lệ tổn hại sức khỏe vượt quá 201% thì pháp luật coi đây là hậu quả đặc biệt nghiêm trọng. Điều này cho thấy nhà làm luật không chỉ bảo vệ quyền sống mà còn bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe và việc gây thương tích nặng trên diện rộng sẽ bị xử lý nghiêm minh.
• Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên: Trường hợp hành vi gây thiệt hại về tài sản ở mức từ 1.5 tỷ đồng trở lên, đây là hậu quả đặc biệt nghiêm trọng phản ánh quy mô và tính chất nguy hiểm của tội phạm. Mức phạt từ 07 năm đến 15 năm tù cho thấy pháp luật chú trọng cả yếu tố bảo vệ kinh tế xã hội, bởi trong lĩnh vực y tế, các hành vi vi phạm có thể gây ra tổn thất lớn cho ngân sách nhà nước và cả người dân. Vì vậy đây là tình tiết định khung hình phạt nặng nhất của tội danh này.

5. Phân biệt với Tội vi phạm quy định về quản lý chất ma túy, tiền chất, thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần:

6. Bản án điển hình của Tội vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh, sản xuất, pha chế, cấp phát, bán thuốc hoặc dịch vụ y tế khác:

• Tên bản án:

Bản án về tội vi phạm quy định khám bệnh, chữa bệnh số 121/2022/HS-ST ngày 09/12/2022 của Tòa án nhân dân huyện Tân Châu, tỉnh tây Ninh.

• Nội dung vụ án:

Vào năm 2017, thông qua nhiều người giới thiệu, ông Phùng Văn H, sinh năm 1970, ngụ tại ấp Tân Trung, xã Tân Hà, huyện C, tỉnh T đã nhiều lần đến nhờ P khám, chữa bệnh vết thương bàn chân phải bị nhiễm trùng, bản thân ông H có biểu hiện bị bệnh lý tiểu đường nhưng không nói cho P biết. Vào khoảng 11 giờ 30 phút ngày 21-5-2022, do vết thương tái phát nhiều lần nên ông H đến nhà của P để điều trị và tiêm thuốc kháng sinh, lúc này có Trần Thanh T là con của P, hiện là Bác sĩ đang công tác tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh T đang ở nhà. Sau khi, P thăm khám cho ông H xong, thì T đi vào phòng khám trực tiếp hỏi thăm bệnh ông H và hỏi P về trường hợp ông H bị như thế nào, P nói cho T nghe về tình trạng bệnh của ông H, P đã 04 lần tiêm thuốc kháng sinh Rovajec Ceftriaxon cho ông H nhưng không khỏi.

Khi nghe vậy, T yêu cầu ông H tháo băng y tế trên vết thương ra để T kiểm tra, nhưng ông H không chịu, chỉ mô tả vết thương bị chảy nước vàng, nên T kêu P phải test thử phản ứng thuốc kháng sinh Rovajec Ceftriaxon cho ông H sau đó mới tiêm trực tiếp, nói xong T đi ra sau nhà ăn cơm. P dùng xi lanh y tế loại kim tiêm 25, xi lanh 5, lấy dung dịch từ lọ nước cất pha, để bơm vào lọ thuốc kháng sinh Rovajec Ceftriaxon, dùng tay lắc đều, dùng xi lanh rút thuốc vào tiêm thử dưới da mặt trên khuỷu tay phải ông H, chờ khoảng 10 phút thấy ông H không có phản ứng bất thường nên P đi ra sau nhà nói với T đã tiêm thử phản ứng thuốc Rovajec rồi nhưng ông H không có phản ứng gì. Nghe vậy, T nói với P “Nếu không có phản ứng thì cứ tiêm đi”. Sau đó, P lấy băng ca rô y tế ra băng tay phải ông H lại và tiếp tục dùng xi lanh trên rút hết thuốc kháng sinh Rovajec Ceftriaxon còn lại trong lọ thuốc tiêm vào tĩnh mạch tay phải ông H với tỷ lệ 01 gam.

Sau khi tiêm thuốc xong, khoảng 10 phút sau, ông H nói cho P biết có triệu chứng mệt, khó thở nên P dùng thuốc giảm sốc Adrenalin tiêm 01 ống cho ông H nhưng ông H bị hôn mê, sùi bọt mép, người tím tái và không có chuyển biến nên P đi ra phía sau kêu T đến xem. Sau khi T thấy ông H có triệu chứng sốc thuốc nên kêu anh Lê Xuân H1 ở gần nhà của P phụ chở ông H đến Trạm y tế xã Tân Hội để cấp cứu. Tại Trạm y tế xã Tân Hội, nhân viên Trạm y tế xã Tân Hội xử lý sơ cứu và tiêm truyền tĩnh mạch ông H 05 ống Adrenalin pha vào dung dịch Ringer Lactac, sau đó chuyển ông H đến Trung tâm y tế huyện C, tỉnh T để cấp cứu nhưng ông H đã tử vong.

Tại Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an huyện C, tỉnh T, Trần Hữu P và Trần Thanh T đã thừa nhận toàn bộ hành vi phạm tội của mình. Khi thực hiện hành vi phạm tội P đã trên 70 tuổi, là người có công với cách mạng và cùng với T tự nguyện bồi thường cho người đại diện hợp pháp của bị hại số tiền 80.000.000 đồng để khắc phục hậu quả và người đại diện hợp pháp của bị hại có đơn xin giảm nhẹ hình phạt cho P và T.

• Quyết định của Tòa án:

+ Xử phạt bị cáo Trần Hữu P 01 (một) năm tù nhưng cho hưởng án treo về tội “Vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh” theo khoản 1 Điều 315 Bộ luật Hình sự 2015. Thời gian thử thách 02 (hai) năm, tính từ ngày tuyên án sơ thẩm.

+ Xử phạt bị cáo Trần Thanh T 01 (một) năm tù nhưng cho hưởng án treo về tội “Vi phạm quy định về khám bệnh, chữa bệnh” theo khoản 1 Điều 315 Bộ luật Hình sự 2015. Thời gian thử thách 02 (hai) năm, tính từ ngày tuyên án sơ thẩm.

THAM KHẢO THÊM:

• Tội vi phạm quy định về an toàn thực phẩm Điều 317 BLHS
• Tội vi phạm quy định về quản lý chất ma túy, tiền chất, thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần
• Điều kiện, hồ sơ, trình tự và thủ tục mở quầy bán thuốc tây