Viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá tác phẩm trữ tình

1. Trữ tình là gì?

Trữ tình có hai nghĩa: thứ nhất, là một trong ba phương thức miêu tả trong văn học; thứ hai, là một loại văn học bên cạnh tự sự, kịch. Nghĩa thứ nhất để chỉ phương thức miêu tả của văn học, tập trung vào diễn tả và cảm xúc. Từ Hán Việt “trữ tình” cũng có ý nghĩa tương tự.

Phương thức này thường được dùng trong thơ trữ tình, kí trữ tình, và có thể sử dụng trong tự sự hay kịch. Ví dụ như miêu tả cảnh buổi sáng khi Chí Phèo tỉnh rượu, hay đoạn “Đêm trăng thề hẹn” trong bi kịch Romeo và Juliet. Đôi khi người ta dùng cụm từ như “chất trữ tình”, “tính trữ tình” để diễn tả đặc điểm này.

Nghĩa thứ hai để chỉ một loại tác phẩm văn học sử dụng phương thức trữ tình, được gọi là tác phẩm trữ tình. Ví dụ như bài thơ “Núi đôi” của Vũ Cao, “Lá diêu bông” của Hoàng Cầm, và tùy bút “Sông Đà” của Nguyễn Tuân.

2. Viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá tác phẩm trữ tình siêu hay:

Thạch Lam là một tác giả danh tiếng trong lĩnh vực văn xuôi của Việt Nam. Với nhiều tác phẩm có giá trị, Thạch Lam đã góp phần quan trọng vào sự phát triển và tiến bộ của văn học Việt Nam. Một trong những tác phẩm nổi bật của ông là “Dưới bóng hoàng lan”, một truyện ngắn đầy tinh tế và sâu sắc.

Tác phẩm “Dưới bóng hoàng lan” không chỉ đơn thuần là một câu chuyện, mà còn là một khúc bi ca về cuộc sống con người. Thạch Lam đã khéo léo sử dụng ngôn ngữ và mô tả để tái hiện những tình huống và cảm xúc phức tạp trong câu chuyện. Qua đó, tác giả đã đánh thức sự nhạy cảm và tư duy sâu xa của người đọc.

Câu chuyện kể về cuộc sống của một chàng trai mồ côi cha mẹ, sống cùng bà và em. Chàng trai này, thường xuyên ra thành phố làm việc và chỉ về quê nhà vào những dịp đặc biệt. Lần trở về này đã cách kỳ trước hai năm, và Thanh nhận ra rằng cuộc sống ở thành phố đã khiến anh lãng quên bà, người bà tóc bạc phơ đang sống những ngày cuối cùng trong đời, đang mệt mỏi trông chờ anh.

Khi nghe tiếng gọi của bà, Thanh cảm nhận được một cái bóng nhẹ từ bên trong vụt xuống và rơi lên mặt bàn trước mặt anh. Anh chàng định thần nhìn con mèo của mình, nhưng trong ánh mắt của Thanh cũng hiện lên nỗi đau và sự tiếc nuối về những ngày cuối cùng của bà. Thanh mỉm cười, gần gũi vuốt ve con mèo và nói: “Bà mày đâu”, như một lời chào thân ái và lời tiễn biệt cuối cùng.

Cũng như mỗi lần Thanh trở lại ngôi nhà cũ, anh cảm thấy hồi hộp và cảm động. Chốn quê hương vẫn yên bình và không đổi. Cảnh vật tươi mát của khu vườn xưa hiện ra trước mắt anh, với con đường Bát Tràng rêu phủ và bức tường hoa thấp. Hình ảnh những cô gái xinh xắn trong tà áo trắng cùng mái tóc đen lánh và mái tóc bạc trắng của người lớn tuổi khiến anh cảm thấy xốn xang. Anh cảm thấy yên bình và không bị vướng bận bởi cuộc sống nhộn nhịp bên ngoài. Chính bởi vậy, anh chỉ muốn thả hồn vào thiên nhiên và cảnh vật:

“Quê hương mỗi người chỉ một

Như là chỉ một mẹ thôi”

Quê hương của chàng là nơi chàng tìm thấy sự bình yên và hạnh phúc. Khi trở về quê hương, chàng nhớ về bà và cô bé hàng xóm, những hình ảnh trong lòng chàng. Chàng tự hỏi liệu có phải đó là tình yêu khi cô bé Nga nói những lời thân thương giản dị. Chàng cầm tay Nga, cả hai đứng yên, rồi lặng thầm chia tay. Nhớ nhất là những kỷ niệm về bà, người bà yêu thương chàng và nhắc nhở chàng từ yêu thương. Đọc những câu thơ này, ta cảm nhận được tình yêu thương của bà, khiến ta trở về tuổi thơ và quê hương yêu thương.

Có sự đối lập giữa dáng đi thẳng thắn của Thanh và dáng đi khom khom của bà. Nhưng sự đối lập ấy không xa cách mà còn khiến Thanh cảm thấy được bà che chở vào lòng, nhẹ nhõm. Bà vẫn chăm sóc Thanh khi anh giả vờ ngủ, Thanh không dám động đậy để tận hưởng yêu thương từ bà. Thạch Lam viết “Dưới bóng hoàng lan” với một cái gì đó không thấy được và không hiểu được nhưng rõ ràng là cận kề những tháng ngày tĩnh lặng của cuộc đời ông. Nỗi buồn của Dưới bóng hoàng lan thực ra là nỗi đau thương âm thầm, niềm tiên cảm về cuộc đời và hoàn cảnh đất nước. Thanh nhìn cây hoàng lan và các cây khác trong vườn trước khi ra cổng. Bác Nhân đưa va ly cho chàng và Thanh nhắn: Bảo tôi có lời chào cô Nga nhé. Mối tình không ngỏ lời, không tiễn đưa, không gặp được nhau lần cuối.

Truyện ngắn “Dưới bóng Hoàng Lan” đã đem lại cho chúng ta cảm giác mềm mại và tình cảm với những hình ảnh tượng trưng và biểu tượng của cây Hoàng Lan. Cây Hoàng Lan không chỉ đơn thuần là một hình ảnh trong vườn nhà Thanh, mà còn là biểu tượng của người bà yêu thương và che chở chàng trai trong truyện. Người bà đã dành tình thương tha thiết cho cháu trai, người cháu đã trải qua nhiều khó khăn và mất mát trong cuộc sống. Như cây Hoàng Lan, người bà luôn âm thầm bảo vệ và che chở chàng, đem đến một nguồn hương thơm dịu nhẹ trong suốt thời gian chàng đi xa và trở về. Bà không chỉ là cây Hoàng Lan bình thường, mà còn là linh hồn của tình yêu và bảo bọc cho mối tình đầu tiên của Thanh và Nga.

Tác phẩm này mang chúng ta trở lại tuổi thơ, đến với người bà ấm áp và quê hương thân thương. Nó nhắc nhở chúng ta về những kỷ niệm đáng nhớ, những giờ phút vui vẻ và hạnh phúc ở quê hương, cũng như những bài học quý giá từ người thân yêu. Tác phẩm cũng tạo dựng được hình ảnh đẹp về cây Hoàng Lan, với hương thơm dịu mát và sự bảo vệ, che chở của nó. Cây Hoàng Lan trở thành biểu tượng của tình yêu và sự che chở, giống như người bà yêu thương đã chăm sóc chúng ta từ khi còn nhỏ. Qua truyện, chúng ta lại trải qua những kỷ niệm ngọt ngào và cảm nhận được sự ấm áp và thân thương từ quê hương và gia đình.

Bên cạnh đó, tác phẩm còn khơi dậy trong chúng ta những kỷ niệm và tình yêu thương dành cho quê hương. Với những hình ảnh ấm áp và đậm đà của quê hương, chúng ta được trở về thời thơ ấu và thưởng thức những kỷ niệm ngọt ngào và những khoảnh khắc tuyệt vời đã trôi qua. Tác phẩm như một bức tranh tình yêu sâu sắc với quê hương, nơi đã gắn bó và nuôi dưỡng chúng ta từ nhỏ. Từ bóng mát của cây Hoàng Lan, chúng ta nhận thấy tình yêu và sự che chở từ người thân đã làm cho tuổi thơ của chúng ta trở nên ấm áp và đáng nhớ.

Với những tình tiết trữ tình và hình ảnh sống động, truyện “Dưới bóng Hoàng Lan” đã thành công trong việc tạo ra một bức tranh về tuổi thơ và quê hương. Nó giúp chúng ta nhớ lại những kỷ niệm đẹp và cảm nhận sự ấm áp và thân thương từ những người thân yêu. Tác phẩm tạo nên một không gian tình cảm, nơi chúng ta có thể trở về và tìm lại những giây phút ngọt ngào và hạnh phúc của tuổi thơ. Qua câu chuyện về cây Hoàng Lan và hình ảnh quê hương, chúng ta được nhắc nhở về giá trị của tình yêu và sự che chở trong cuộc sống.

3. Viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá tác phẩm trữ tình chọn lọc ấn tượng:

3.1. Mẫu số 1:

Khi đề cập đến tình cảm gia đình trong thơ, tôi không thể không nhắc đến bài thơ Nắng mới của Lưu Trọng Lư. Bài thơ này đầy cảm xúc và sâu sắc, tận dụng ngôn ngữ trữ tình để thể hiện nỗi nhớ mẹ của chủ thể.

Trái với những hình ảnh đau đớn và buồn thương da diết, bài thơ Nắng mới cho thấy tâm trạng hồi tưởng của chủ thể đối với người mẹ rất chân thật. Trong kí ức, người mẹ hiện lên với những hình ảnh gần gũi, giản dị mà lại đẹp đẽ và lấp lánh. Bài thơ diễn tả những khoảnh khắc thường ngày, nhưng lại mang đến một cảm giác thật sự sâu sắc: Mỗi lần ánh nắng mới tỏa sáng khắp nơi/ Áo đỏ của mẹ thong dong trước mái hiên; Nụ cười ẩn sau tay áo/ Trong ánh nắng trưa hè, trước hiên nhà. Đây là lần đầu tiên tôi gặp một hình ảnh người mẹ hiện lên một cách nhẹ nhàng, không khắc khổ và đau buồn. Chủ thể trữ tình trong bài thơ không chỉ nhớ mẹ, mà còn yêu thương mẹ. Tình cảm ấy được thể hiện qua những từ ngữ như: nao lòng, xao lắng, nhớ, không thể xóa nhòa. Những hình ảnh đẹp đẽ này đã khiến người đọc cảm nhận được cảm xúc sâu sắc, và nếu những hình ảnh đau buồn, đau khổ xuất hiện, sẽ làm cho người đọc cảm thấy thương xót hơn bao giờ hết!

Đó là lý do tại sao bài thơ Nắng mới của Lưu Trọng Lư đã trở thành một tác phẩm văn học đặc biệt, mang đến cho độc giả những trải nghiệm cảm xúc sâu sắc và ý nghĩa về tình mẫu tử.

Trong bài thơ Nắng trưa, sự chập chờn trong nỗi nhớ không chỉ làm nổi bật một cách rõ ràng một nỗi nhớ thường trực mà còn thể hiện sự phức tạp và khó khăn trong việc xóa tan những kỉ niệm đã qua đi. Mỗi lần kỷ niệm mới xuất hiện, nỗi nhớ lại trỗi dậy mạnh mẽ, khó nguôi ngoai. Nhưng không chỉ qua từ ngữ, nhà thơ Lưu Trọng Lư đã sử dụng cách ngắt nhịp ở khổ thơ đầu để thể hiện sự nhớ mong không thể nào nguôi ngoai. Thông qua việc xen vào một câu thơ được ngắt theo nhịp 3/4, như một sự chập chờn, như một điểm nhấn đặc biệt, ông đã tạo ra một hiệu ứng nghệ thuật độc đáo, từ đó thể hiện chủ đề của bài thơ một cách rõ nét.

Bài thơ Nắng trưa không chỉ gây ấn tượng về hình thức mà còn về nội dung. Qua những dòng thơ tinh tế, tác giả đã khéo léo kết hợp giữa sự chập chờn của nỗi nhớ và hình ảnh của mẹ, tạo nên một tác phẩm sâu sắc và cảm động. Đọc xong bài thơ, tôi không thể không nghĩ về mẹ của mình, và trong lòng tôi nảy sinh mong muốn được đồng hành cùng mẹ, để hình ảnh của mẹ luôn tỏa sáng với sự vui tươi, nhẹ nhàng, đẹp đẽ và thanh thoát.

Nhìn lại bài thơ, ta có thể khám phá thêm nhiều yếu tố nghệ thuật khác nhau, như sử dụng từ ngữ tường minh và hình ảnh sinh động, tạo nên một không gian cảm xúc sâu lắng và sống động. Từng câu thơ, từng khổ thơ đều mang đến cho người đọc những cảm nhận sâu sắc về tình yêu và nỗi nhớ. Bài thơ Nắng trưa không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật đẹp mắt mà còn là một món quà tinh thần, mở ra cánh cửa để chúng ta tìm hiểu và cảm nhận về sự quan trọng của những người thân yêu trong cuộc sống.

3.2. Mẫu số 2:

Một mùa thu lãng mạn và trữ tình đã trở thành đề tài quen thuộc trong thi ca. Hữu Thỉnh – một nhà văn trưởng thành từ quân đội, đã mang đến cho độc giả những cảm xúc bâng khuâng và vấn vương trước cảnh vật thiên nhiên. Tác giả đã sử dụng từ ngữ tinh tế và sáng tạo để vẽ nên một bức tranh mùa thu quen thuộc và mới lạ.

Mùa thu kết hợp với cảm xúc và rung động tâm hồn trước cảnh vật thiên nhiên trong những ngày hạ mạt thô sơ. Tác giả cũng sử dụng nghệ thuật và hình ảnh ẩn dụ để làm nổi bật chủ đề trữ tình – mùa thu.

Hữu Thỉnh cảm nhận mùa thu qua “hương ổi”, một hương thơm quen thuộc với miền quê Việt Nam. Dấu hiệu tiếp theo là hình ảnh sương thu khi “Sương chùng chình qua ngõ/ Hình như thu đã về”. Đây là những đặc trưng và dấu hiệu mùa thu đến. Không gian nghệ thuật của bức tranh mở rộng với bầu trời, chim bay, đám mây và dòng sông:

Sóng được lúc dềnh dàng

Chim bắt đầu vội vã

Có đám mây màu hạ

Vắt nửa mình sang thu

Nước sông màu thu trên miền đất Bắc trong xanh, êm đềm và tràn đầy, tạo nên một cảm giác “dềnh dàng” đặc biệt, khiến chúng ta có thể thấy rõ những vẻ đẹp của thiên nhiên và thời tiết trong mùa thu. Sự “dềnh dàng” này tạo nên một sự tương phản thú vị với sự “vội vã” của những đàn chim đang bay về phương Nam để tránh rét. Nhìn những đàn chim này, ta không thể không liên tưởng đến đám ngỗng bay trên bầu trời, như mà thi sĩ Nguyễn Khuyến đã nhắc đến trong bài thơ “Thu vịnh”: “Một tiếng trên không ngỗng nước nào?”. Cảnh sông, đàn chim và đám mây mùa thu đều trở nên sống động và biểu cảm. Tác giả đã sử dụng động từ “vắt” để miêu tả cho những đám mây. Nhìn chúng, ta có cảm giác như chúng đang nằm ngang trên bầu trời, nhẹ nhàng trôi xuống và tạo ra sự hài hòa, sự tinh nghịch và sự chủ động. Bốn câu thơ đã mô tả một cách tinh tế những sự thay đổi trong cảnh vật từ mùa hè sang mùa thu. Mỗi cảnh vật mang một đặc điểm riêng, nhưng tất cả đều tạo nên một bức tranh mùa thu đầy sự thú vị và đa dạng.

Ngoài ra, mùa thu còn mang trong mình những dư âm đáng nhớ của mùa hạ. Ánh nắng và những cơn mưa vẫn còn hiện hữu, nhưng chúng đã trở nên dịu dàng hơn, hiền hòa hơn. Những tiếng sấm giòn cũng không còn gây choáng ngợp và căng thẳng như trước. Mùa thu là thời điểm mà tất cả những gì đã xảy ra trong mùa hạ được ghi lại dưới dạng những dư âm tinh tế và nhẹ nhàng. Những suy ngẫm về cuộc sống và về những ý nghĩa sâu sắc của nó cũng được tác giả gửi gắm qua những câu từ nhẹ nhàng ấy.

Mùa thu không chỉ là một thời điểm trong năm, mà còn là một trạng thái tâm trí và tâm hồn. Nó đem lại sự yên bình và sự thư thái, khiến chúng ta có thể ngắm nhìn và thưởng thức những cái đẹp xung quanh. Mùa thu là thời gian để chúng ta dừng lại, lắng nghe tiếng lòng của mình và tìm thấy những ý nghĩa sâu sắc trong cuộc sống. Với những dư âm của mùa hạ và những suy ngẫm về cuộc đời, mùa thu trở thành một khoảnh khắc đáng nhớ và đáng trân trọng:

Vẫn còn bao nhiêu nắng

Đã vơi dần cơn mưa

Sấm cũng bớt bất ngờ

Trên hàng cây đứng tuổi

Nắng, mưa, sấm, những hiện tượng của thiên nhiên trong thời điểm giao mùa: mùa hạ – mùa thu được Hữu Thỉnh cảm nhận một cách tinh tế và sâu sắc. Từng cơn nắng chói chang, trải qua những ngày hè nóng bức, vẫn còn lưu lại trong ký ức của chúng ta. Những cơn mưa nhỏ như những giọt lệ nhẹ nhàng rơi xuống từ trời cao, làm dịu đi những gò má nóng bừng, mang lại hơi mát và sự tươi mới cho cuộc sống. Tiếng sấm vang lên trong bầu trời xám xịt, khiến cho không khí trở nên bùng nổ và hùng vĩ. Những hiện tượng này tạo nên một bức tranh thiên nhiên đầy sức sống và cảm xúc trong mùa giao mùa.

Có lẽ vì vậy, Hữu Thỉnh đã cảm nhận được sự tuyệt diệu và đặc biệt của mùa hạ – mùa thu. Trong bài thơ “Sang thu”, ông đã miêu tả một cách tinh tế và hữu tình những cảm xúc và trạng thái của thiên nhiên trong mùa này. Các từ ngữ “vẫn còn, đã vơi dần, bớt bất ngờ” gợi tả rất hay thời lượng và sự hiện hữu của sự vật, của thiên nhiên như nắng thu, mưa thu, tiếng sấm buổi đầu thu. Chúng như những nhịp đập của trái tim thiên nhiên, vẫn đong đầy sức sống và cảm xúc dù đã trải qua nhiều biến đổi.

Mùa hạ như còn níu giữ và lan tỏa từng giọt nắng, từng giọt mưa, từng tiếng sấm. Nắng, mưa, sấm mùa hạ như còn vương vấn hàng cây và đất trời, tạo nên một bức tranh thiên nhiên đầy sức sống và tình cảm. Cảnh vật sang thu buổi giao mùa làm cho nhà thơ suy ngẫm về cuộc đời, về những biến đổi, những thách thức và những bước tiến trong cuộc sống. “Sấm” và “hàng cây đứng tuổi” là những ẩn dụ tạo nên tính hàm nghĩa sâu sắc và thú vị của bài thơ “Sang thu”. Nắng, mưa, sấm là những biến động của thiên nhiên, mang ý nghĩa tượng trưng cho sự thay đổi, biến đổi và những khó khăn thử thách trong cuộc sống. Hình ảnh ‘‘hàng cây đứng tuổi” là một ẩn dụ tuyệt vời, nó nói về lớp người đã trải qua nhiều gian khổ, khó khăn, và đã trưởng thành và trở nên mạnh mẽ như cây trưởng thành sau những cơn bão.

Bài thơ “Sang thu” của Hữu Thỉnh là một tác phẩm thơ đẹp, tràn đầy cảm xúc và tình cảm, đem lại những trải nghiệm và suy ngẫm sâu sắc về mùa thu. Nhà thơ đã không chỉ sử dụng bút màu để vẽ lên những cảnh thu rực rỡ, mà còn sử dụng những nét chấm phá, những từ ngữ tinh tế để gợi lên trong lòng người đọc một cái hồn thu thanh nhẹ, trong sáng, êm đềm, mênh mang… đầy sự thi vị và cảm nhận sâu sắc. Sự hòa quyện giữa những hiện tượng thiên nhiên và cảm xúc con người là điểm đặc biệt và đáng để khám phá trong bài thơ này.