Diễn biến, nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn được chúng tôi sưu tầm và tổng hợp lí thuyết trong chương trình giảng dạy Lịch sử 7. Hi vọng rằng đây sẽ là những tài liệu hữu ích trong công tác giảng dạy và học tập của quý thầy cô và các bạn học sinh.
Mục lục bài viết
1. Phong trào Tây Sơn là sự kiện lịch sử gì?
Phong trào Tây Sơn là một cuộc khởi nghĩa nông dân lớn nhất trong lịch sử Việt Nam, được lãnh đạo bởi ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ. Phong trào bắt đầu từ năm 1771 ở Bình Định và nhanh chóng lan rộng ra cả nước, đánh đổ hai thế lực phong kiến là chúa Trịnh ở Đàng Ngoài và chúa Nguyễn ở Đàng Trong, thống nhất đất nước dưới triều đại Tây Sơn. Phong trào Tây Sơn còn có những chiến công oai hùng trong việc chống lại quân xâm lược của Xiêm La và nhà Thanh, bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của dân tộc.
Phong trào Tây Sơn cũng đã thực hiện nhiều cải cách nhằm giải phóng nông dân khỏi ách nô lệ, phân phối lại đất đai, hủy bỏ các loại thuế bất công, xây dựng một quân đội hiện đại và mạnh mẽ. Phong trào Tây Sơn được coi là một trong những sự kiện lịch sử quan trọng nhất của Việt Nam trong thời kỳ phong kiến.
2. Tóm tắt diễn biến phong trào Tây Sơn:
Nguyên nhân bùng nổ phong trào Tây Sơn chủ yếu là do mâu thuẫn giữa nông dân với chính quyền Đằng Trong. Từ giữa thế kỉ XVIII, chính quyền họ Nguyễn ở Đằng Trong suy yếu dần. Việc mua quan bán tước phổ biến. Quan lại, cường hào kéo bè kết cánh, đàn áp bóc lột nhân dân thậm tệ, đua nhau ăn chơi xa xỉ. Nông dân bị bắt nộp nhiều thứ thuế, cướp hết ruộng đất. Lúc này, mâu thuẫn giữa nông dân với địa chủ, giữa nhân dân với nhà nước phong kiến trở nên ngày càng gay gắt. Điều này đã làm bùng nổ các cuộc khởi nghĩa trong đó có khởi nghĩa Tây Sơn.
Phong trào Tây Sơn có những diễn biến chính như sau:
– Năm 1771, ba anh em nhà Tây Sơn dựng cờ khởi nghĩa ở Tây Sơn thượng đạo (nay thuộc An Khê, Gia Lai). Nghĩa quân Tây Sơn đã chiếm được phủ thành Quy Nhơn vào năm 1773 và kiểm soát vùng đất rộng lớn từ Quảng Nam đến Bình Thuận vào năm 1774 .
– Năm 1777, nghĩa quân Tây Sơn đã lật đổ chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong. Sau đó, nghĩa quân Tây Sơn đã phải đối mặt với sự can thiệp của Xiêm La và quân Lê – Trịnh. Năm 1785, Nguyễn Huệ đã dẫn quân tiến vào Gia Định và giành chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút trước 50 vạn quân Xiêm La .
– Năm 1786, Nguyễn Huệ đánh vào thành Phú Xuân và tiêu diệt quân Lê – Trịnh, giải phóng toàn bộ Đàng Trong. Cùng năm đó, Nguyễn Huệ đã tiến quân vào Thăng Long và bắt được chúa Trịnh Căn. Nguyễn Huệ đã giao chính quyền Đàng Ngoài cho vua Lê Chiêu Thống .
– Năm 1788, Nguyễn Huệ đã lên ngôi Hoàng đế với niên hiệu Quang Trung. Cùng năm đó, Quang Trung đã tiến quân ra Bắc để chống lại quân Thanh xâm lược do Lê Chiêu Thống cầu viện. Năm 1789, Quang Trung đã đại phá quân Thanh tại các trận Hà Nội, Ngọc Hồi – Đống Đa và giải phóng Thăng Long .
– Năm 1792, Quang Trung chuẩn bị một cuộc tấn công lớn vào Gia Định để tiêu diệt thế lực Nguyễn Ánh được Pháp ủng hộ. Tuy nhiên, Quang Trung đã băng hà vào tháng 9 năm đó khiến cho sự nghiệp của ông dang dở.
Phong trào Tây Sơn đã trải qua ba giai đoạn chính: giai đoạn lật đổ chính quyền họ Nguyễn (1771-1786), giai đoạn thống nhất đất nước và chống quân Xiêm (1786-1789) và giai đoạn chống quân Mãn Thanh và xây dựng chính quyền (1789-1802). Trong suốt quá trình phát triển của phong trào, Nguyễn Huệ là người có vai trò quan trọng nhất. Ông đã lãnh đạo quân và dân ta giành được những chiến thắng vang dội như Rạch Gầm – Xoài Mút (1785), Ngọc Hồi – Đống Đa (1789) và Quy Nhơn (1792). Ông cũng đã tiến hành một số cải cách để củng cố chính quyền và phát triển kinh tế – xã hội.
Nghệ thuật quân sự của Nguyễn Huệ – Quang Trung có những nét độc đáo như: nắm chắc ý định chiến lược của địch, sớm phát hiện và khoét sâu sai lầm của chúng; tích cực tạo thời cơ và triệt để tận dụng thời cơ để kết thúc chiến tranh trong thời gian ngắn; dùng quân ít đánh quân nhiều, quân yếu đánh quân mạnh; phối hợp hài hòa giữa bộ binh, thuỷ binh và kỵ binh; sử dụng hiệu quả các loại vũ khí như súng, đại bác, kiếm, giáo, rìu….
3. Đặc điểm của phong trào Tây Sơn:
Phong trào Tây Sơn có những đặc điểm sau:
– Bắt nguồn từ ấp Tây Sơn, tỉnh Bình Định, nơi ba anh em Nguyễn sinh ra và lớn lên. Họ là những người có tài năng quân sự và chính trị, biết tận dụng sự ủng hộ của quần chúng nông dân và các tầng lớp yếu thế khác.
– Phát triển trong bối cảnh nước ta bị chia cắt thành ba miền Đàng Ngoài, Đàng Trong và Champa do sự tranh giành quyền lực của các thế lực phong kiến Mạc, Trịnh và Nguyễn. Phong trào Tây Sơn đề cao khẩu hiệu “lấy của người giàu chia cho người nghèo”, phản đối sự áp bức và bóc lột của các chúa phong kiến.
– Là phong trào khởi nghĩa nông dân nhưng có sự tham gia của nhiều tầng lớp nhân dân khác như thợ thủ công, thương nhân, hào mục địa phương và các dân tộc thiểu số.
– Là phong trào có tính chất cách mạng, phá tan chế độ phong kiến lạc hậu, xây dựng một chính quyền mới mang tính dân tộc và tiến bộ.
– Là phong trào có sức mạnh quân sự vượt trội, sử dụng hiệu quả các loại vũ khí mới như súng thần công, pháo hoa thiên thu, tên lửa cánh hoa, đại bác, rìu quang giao… để tăng sức mạnh cho quân đội. Quân Tây Sơn còn có chiến thuật linh hoạt, tinh thần chiến đấu cao, sử dụng quân số ít nhưng chọn thời cơ và địa hình thuận lợi để tấn công.
– Không chỉ đánh đổ các chúa phong kiến trong nước, mà còn chống lại các cuộc xâm lược của quân Xiêm (Thái Lan) và quân Thanh (Trung Quốc). Phong trào Tây Sơn đã giành được những chiến thắng lẫy lừng như chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút (1785) trước quân Xiêm, chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa (1789) trước quân Thanh.
– Phong trào Tây Sơn đã thành lập triều đại Tây Sơn với vị hoàng đế là Quang Trung (Nguyễn Huệ). Triều đại Tây Sơn đã thực hiện nhiều cải cách nhằm thống nhất đất nước, phát triển kinh tế – xã hội và văn hóa – giáo dục.
– Là phong trào có tầm nhìn xa rộng, không chỉ giải quyết các vấn đề nội bộ mà còn hướng đến việc xóa bỏ sự ảnh hưởng của Trung Quốc đối với Việt Nam, thiết lập quan hệ hữu nghị với các nước láng giềng.
4. Nguyên nhân thắng lợi của phong trào Tây Sơn:
Phong trào Tây Sơn là một cuộc khởi nghĩa nông dân lớn nhất trong lịch sử Việt Nam, do ba anh em nhà Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ lãnh đạo. Phong trào Tây Sơn giành được thắng lợi vì có những nguyên nhân sau:
– Nhờ ý chí đấu tranh chống áp bức bóc lột, tinh thần yêu nước, đoàn kết và hi sinh cao cả của nhân dân ta. Nông dân Tây Sơn đã đứng lên chống lại chế độ phong kiến thối nát của chúa Nguyễn ở Đàng Trong, chúa Trịnh ở Đàng Ngoài và triều đình Lê ở Thăng Long. Họ cũng đã chống lại sự can thiệp của Xiêm và Thanh.
– Sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của vua Quang Trung và bộ chỉ huy nghĩa quân. Quang Trung là một nhà quân sự xuất sắc, có tầm nhìn xa, biết cách tận dụng thời cơ, sáng tạo ra những chiến thuật mới mẻ, phù hợp với điều kiện của quân và dân ta. Ông cũng là một nhà cải cách có công xây dựng một chính quyền trung ương hiệu quả, thực hiện nhiều biện pháp cải thiện đời sống nhân dân.
6. Phong trào Tây Sơn để lại những bài học gì?
Phong trào Tây Sơn đã tạo ra một thời kỳ độc lập, thống nhất và phát triển của đất nước, cũng như mở rộng quan hệ với các nước láng giềng và thế giới. Phong trào Tây Sơn để lại bài học quý giá cho chúng ta ngày nay, đó là:
– Tinh thần yêu nước, quyết tâm đấu tranh cho sự tự do, độc lập và thống nhất của đất nước. Phong trào Tây Sơn đã tạo ra một thời kỳ hoàng kim trong lịch sử Việt Nam, khi mà quân dân ta đã chiến thắng trước những kẻ thù mạnh hơn về quân số, vũ khí và kinh tế.
– Sáng tạo trong chiến thuật và chiến lược, biết phát huy ưu thế của mình và khắc phục nhược điểm của địch. Phong trào Tây Sơn đã áp dụng thành công những chiến thuật độc đáo như: bao vây, phân tán, chia để trị, tấn công bất ngờ, dùng vũ khí mới như súng thần công, rồng thiêng… để đối phó với những quân đội có kỷ luật cao và trang bị hiện đại.
– Cải cách xã hội, nâng cao đời sống của nhân dân. Phong trào Tây Sơn đã ban hành những chính sách tiến bộ như: phong bình dân quân, cải thiện hệ thống thuế má, phát triển nông nghiệp và thương mại, khuyến khích giáo dục và văn hóa, bảo vệ các tôn giáo và tín ngưỡng…
– Mở rộng và phát triển quan hệ ngoại giao với các nước trong khu vực và thế giới. Phong trào Tây Sơn đã chủ động giao lưu, hợp tác và kết bạn với các nước láng giềng như Trung Quốc, Thái Lan, Campuchia… Quang Trung cũng đã tiếp xúc và thiết lập quan hệ với các nước xa xôi như Pháp, Anh, Nhật Bản… Phong trào Tây Sơn đã góp phần duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực và thế giới.
